Abuzywność umowy frankowej

Ocenę abuzywności postanowienia umowy kredytu denominowanego w CHF, które jednocześnie dotyczy różnicy kursowej i ryzyka kursowego, sąd powinien dokonywać zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem TSUE. Polski spór pomiędzy bankiem a konsumentami wynikał z zawartej umowy kredytu denominowanego we frankach szwajcarskich. Sąd odsyłający podjął decyzję w kontekście proporcjonalności sankcji stosowanej wobec przedsiębiorcy.
Tematyka: abuzywność umowy frankowej, umowa kredytu denominowanego, TSUE, dyrektywa 93/13/EWG, różnica kursowa, ryzyko kursowe, proporcjonalność sankcji, nieważność umowy, postanowienie TS
Ocenę abuzywności postanowienia umowy kredytu denominowanego w CHF, które jednocześnie dotyczy
różnicy kursowej i ryzyka kursowego, sąd powinien dokonywać zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem
TSUE. Jeżeli sąd uzna, że takie postanowienie w zakresie, w jakim dotyczy różnicy kursowej nie jest zgodne
z dyrektywą 93/13/EWG, to może uznać jego abuzywność bez konieczności badania ewentualnie
niedozwolonego charakteru tego postanowienia w zakresie przeniesienia ryzyka kursowego.




Stan faktyczny
Polski spór pomiędzy bankiem a konsumentami wynikał z zawartej w 2007 r. umowy kredytu denominowanego we
frankach szwajcarskich. W 2020 r. ci konsumenci wytoczyli powództwo przed Sądem Okręgowym w Warszawie (sąd
odsyłający), żądając zwrotu wszystkich kwot, które wpłacili bankowi z tytułu tej umowy kredytu, powołując się na
nieuczciwy charakter jej warunków dotyczących przeliczania na złote kwot w CHF i odwrotnie, a także na nieważność
tej umowy, która miałaby być skutkiem usunięcia tych warunków. Bank domagał się oddalenia powództwa ze
względu na to, że owe warunki umowne nie miały w jego ocenie nieuczciwego charakteru, ponieważ nie były one
konieczne do wykonania umowy, tj. kredyt mógł zostać wypłacony i być spłacany w CHF. Wniosek prejudycjalny
dotyczy potencjalnego nieuczciwego charakteru warunku tej umowy, który uwzględnia na korzyść banku różnicę
kursową oraz przenosi ryzyko kursowe na konsumentów.
Stanowisko TS
Wymóg przejrzystości
Sąd odsyłający uznał, że warunek dotyczący ustalenia kwoty kredytu, na mocy którego bank zastrzegł dla siebie
korzyść związaną z różnicą kursową, odnosi się do określenia głównego przedmiotu umowy. Co prawda TS
przyznał, że to założenie wydaje się uzasadnione w zakresie, w jakim warunek dotyczy ustalenia ostatecznej kwoty
kredytu denominowanego w walucie obcej, która to kwota określa in fine, zakres spoczywającego na konsumencie
obowiązku spłaty (wyrok TS z 26.2.2015 r., Matei, C-143/13, 
, pkt 67). Jednakże TS stwierdził, co się tyczy
różnicy kursowej jako takiej, że możliwości wykorzystania przez bank asymetrii istniejącej pomiędzy różnymi kursami
wymiany, jakie mogą zostać zastosowane na potrzeby wykonania umowy, nie sposób automatycznie uznać za
określającą główne świadczenia w ramach umowy kredytu, które z tego względu ją charakteryzują, zważywszy
również na konieczność dokonywania zawężającej wykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r.
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29). Trybunał
wskazał, że do sądu odsyłającego należy dokonanie w tym względzie niezbędnych weryfikacji, przy czym nawet
gdyby nie można było uznać, że warunek, na podstawie którego Bank zastrzegł dla siebie korzyść związaną
z różnicą kursową, określa główny przedmiot umowy w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, to ten sąd
powinien upewnić się, że ten warunek spełnia ustanowiony w art. 5 dyrektywy 93/13/EWG wymóg wyrażenia go
prostym i zrozumiałym językiem.
Trybunał orzekł, że art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż jeżeli w ramach
zawartej z konsumentem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej objęty ową umową warunek
skutkuje, po pierwsze, przeniesieniem na tego konsumenta ryzyka kursowego związanego z aprecjacją tej
waluty względem waluty krajowej oraz, po drugie, przyznaniem bankowi, na koszt konsumenta, korzyści
związanej z różnicą zachodzącą między kursem wymiany wybranym przez bank na potrzeby ustalenia
ostatecznej kwoty kredytu denominowanego w owej walucie a innymi kursami, jakie bank mógł przy tej
okazji zastosować, to do uznania, że warunek ten – w zakresie, w jakim dotyczy różnicy kursowej – nie
spełnia wymogu wyrażenia go prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu tego przepisu, wystarcza
stwierdzenie, że bank nie przekazał konsumentowi żadnej informacji dotyczącej uwzględnienia takiej różnicy,
niezależnie od zakresu przekazanych konsumentowi informacji odnoszących się do przeniesienia ryzyka
kursowego.
Znacząca nierównowaga


Trybunał dodał, że sąd odsyłający odnosi się w tym kontekście również do weryfikacji „proporcjonalności sankcji
stosowanej wobec przedsiębiorcy”, mogącej wynikać ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku



dotyczącego ustalenia kwoty kredytu w zakresie, w jakim przewiduje on dla Banku korzyść związaną z różnicą
kursową. Sąd odsyłający nie wyklucza tego, że podobnie jak w przypadku możliwości przywołanej w pkt 44 wyroku
z 3.10.2019 r., Dziubak, C-260/18, 
, usunięcie takiego warunku może doprowadzić do stwierdzenia
nieważności całej tej umowy, a tym samym uwolnić konsumentów od konsekwencji finansowych wynikających
z przeniesienia ryzyka kursowego, mimo że ten warunek – w zakresie, w jakim dokonano w nim tego przeniesienia –
nie ma nieuczciwego charakteru. Sąd odsyłający wydaje się zatem również zastanawiać nad kwestią tego, czy takie
stwierdzenie nieważności byłoby proporcjonalne właśnie w świetle ograniczonych skutków ekonomicznych korzyści
związanej z różnicą kursową.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż jeżeli w ramach
zawartej z konsumentem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej objęty ową umową warunek
skutkuje, po pierwsze, przeniesieniem na tego konsumenta ryzyka kursowego związanego z aprecjacją tej
waluty względem waluty krajowej oraz, po drugie, przyznaniem bankowi korzyści związanej z różnicą
kursową, można uznać, że ten warunek – w zakresie, w jakim dotyczy różnicy kursowej – może sam w sobie
powodować znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków ze szkodą dla konsumenta,
niezależnie od badania ewentualnie nieuczciwego charakteru, w rozumieniu tego przepisu, tego warunku
w zakresie, w jakim dotyczy on przeniesienia ryzyka kursowego.
Nieważność umowy
W niniejszej sprawie sąd odsyłający wychodzi z założenia, że warunkiem nieuczciwym jest warunek dotyczący
ustalenia ostatecznej kwoty kredytu w CHF, który ten sąd uznaje za określający główny przedmiot umowy
w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG i z którym należy również powiązać konsekwencje finansowe
wynikające z przeniesienia ryzyka kursowego. W tych okolicznościach, z zastrzeżeniem ewentualnych dalszych
weryfikacji, których dokonanie należy w razie potrzeby do sądu odsyłającego, zdaniem TS, utrzymanie rozpatrywanej
umowy kredytu w mocy po usunięciu tego warunku nie wydaje się prawnie możliwe, i to niezależnie od nieuczciwego
charakteru innych warunków, takich jak te określające sposób przeliczania waluty na potrzeby spłaty.
Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na
przeszkodzie temu, aby zawarta z konsumentem umowa kredytu denominowanego w walucie obcej została
uznana za nieważną i aby konsument został w ten sposób uwolniony od konsekwencji finansowych
wynikających z objętego ową umową warunku dotyczącego przeniesienia ryzyka kursowego. Dotyczy
przypadku gdy sąd krajowy stwierdzi, że objęty ową umową warunek dotyczący ustalenia ostatecznej kwoty
kredytu – w zakresie, w jakim skutkuje on przyznaniem bankowi korzyści związanej z różnicą kursową – ma
nieuczciwy charakter. Nawet jeżeli warunki tej umowy określające sposób przeliczania waluty na potrzeby
spłaty kredytu nie są nieuczciwe lub ich usunięcie nie pociągałoby za sobą stwierdzenia nieważności owej
umowy, jeśli sąd ten uzna, zgodnie z przepisami obowiązującego go prawa krajowego i przy zastosowaniu
obiektywnego podejścia, że umowa kredytu nie może nadal obowiązywać bez nieuczciwego warunku,
w szczególności z uwagi na to, że ów warunek określa główny przedmiot umowy.

Komentarz
W niniejszej sprawie dotyczącej co do zasady abuzywności (zob. art. 358 1 § 1 KC) tzw. kredytu frankowego polski
sąd odsyłający przyjął, że jest ona odmienna od rozpatrywanych dotychczas przez TS, ponieważ postanowienie
umowy kredytu denominowanego w CHF jednocześnie uwzględniało na korzyść banku różnicę kursową, której w tej
umowie kredytu wprost nie przewidziano, wynikającą z zastosowania przy przeliczaniu kwoty kredytu jego własnego
kursu kupna, oraz przenosiło związane z tą walutą ryzyko kursowe na konsumentów. Trafnie TS przyjął, że również
w takim przypadku należy stosować jego dotychczasową wykładnię przywołanych przepisów dyrektywy 93/13/EWG
i oparł się wyłącznie na poglądach przedstawianych już we wcześniejszym orzecznictwie, również w polskich
sprawach. Trybunał przywołał zatem wcześniejsze stanowisko, co do oceny, czy sporny warunek umowny ten był
indywidualnie negocjowany, warunków spełnienia wymogu przejrzystości, reguł badania istnienia znaczącej
nierównowagi, a także sankcji stosowanych wobec przedsiębiorcy, wynikających warunków dotyczących różnicy
kursowej i ryzyka kursowego. Prezentowane postanowienie nie wnosi nowych treści do wcześniejszych stanowisk
Trybunału w powyższym zakresie, ma ono raczej walor porządkujący.
Ze względu na trwający dyskurs prawniczy warto podkreślić, że również w tym postanowieniu Trybunał
konsekwentnie utrzymuje, że z dyrektywy 93/13/EWG nie wynika, iż stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku
dotyczącego różnicy kursowej powinno również powodować stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku
dotyczącego przeniesienia ryzyka kursowego, niezależnie od sposobu, w jaki te warunki zostały faktycznie
sformułowane lub wzajemnie powiązane w ramach konstrukcji umownej. Tym bardziej że te dwa warunki –
zważywszy na ich odmienne cele i skutki – należy wyraźnie od siebie odróżnić.

Postanowienie TS z 30.5.2024 r., Deutsche Bank Polska, C-325/23,
Trybunał w wyroku z 30.5.2024 r. potwierdził, że umowa kredytu denominowanego w walucie obcej może zostać uznana za nieważną, jeśli warunek dotyczący przeniesienia ryzyka kursowego ma nieuczciwy charakter. Postanowienie TS ma wartość porządkującą w kontekście dotychczasowego wykładu przepisów dyrektywy 93/13/EWG.