Niewypłacalność organizatora imprez turystycznych

Jeśli podróżny rozwiązał umowę z uwagi na nadzwyczajne okoliczności, takie jak COVID, jego prawo do pełnego zwrotu dokonanej przez niego płatności na rzecz organizatora, jest objęte ochroną, zgodnie z art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302. Dotyczy to również przypadku, gdy dopiero po tym rozwiązaniu umowy dany organizator imprezy turystycznej stał się niewypłacalny. W 2020 r. podróżni z Austrii i Belgii odwołali swoje imprezy turystyczne ze względu na pandemię COVID-19. W następstwie upadłości organizatorów tych imprez żądali od ich ubezpieczycieli zwrotu dokonanych opłat.

Tematyka: niewypłacalność organizatora, imprezy turystyczne, zwroty płatności, pandemia COVID-19, dyrektywa 2015/2302/UE

Stan faktyczny
W 2020 r. podróżni z Austrii i Belgii odwołali swoje imprezy turystyczne ze względu na pandemię COVID-19.
W następstwie upadłości organizatorów tych imprez żądali od ich ubezpieczycieli zwrotu dokonanych opłat.
Ubezpieczyciele odmówili twierdząc, że ubezpieczają jedynie ryzyko, że impreza turystyczna nie zostanie
zrealizowana ze względu na niewypłacalność organizatora. Natomiast w niniejszej sprawie imprezy turystyczne nie
doszły do skutku ponieważ to podróżni rozwiązali umowy o udział w imprezie turystycznej, a niewypłacalność
organizatora nastąpiła dopiero później.
Sądy austriackie i belgijskie, przed którymi toczą się te sprawy, powzięły wątpliwości co do wykładni art. 17 dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z 25.11.2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych
usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) Nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady
2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.Urz. UE L z 2015 r. Nr 326, s. 1).
Stanowisko TS
Prawo do zwrotu płatności
Przepis art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE przyznaje podróżnemu prawo do pełnego zwrotu płatności
dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, jeżeli rozwiązuje on umowę o udział w imprezie turystycznej przed jej
rozpoczęciem ze względu na nieuniknione nadzwyczajne okoliczności zaistniałe w miejscu docelowym lub w jego
bezpośrednim sąsiedztwie, które mają istotny wpływ na realizację tej imprezy lub na przewóz pasażerów do tego
miejsca docelowego. Ponadto w przypadku gdy podróżny korzysta z tego prawa, art. 12 ust. 4 dyrektywy
2015/2302/UE nakłada na organizatora imprezy turystycznej obowiązek zwrotu kosztów bez zbędnej zwłoki,
a w każdym razie nie później niż w terminie 14 dni od rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej.
W niniejszej sprawie jest bezsporne, że podróżni mogli rozwiązać swoją umowę o udział w imprezie turystycznej na
podstawie art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE ze względu na pandemię COVID-19.
Ochrona na wypadek niewypłacalności
Przepis art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE stanowi, że państwa członkowskie zapewniają, aby organizatorzy
prowadzący przedsiębiorstwo na ich terytorium posiadali zabezpieczenie na potrzeby zwrotu wszystkich wpłat
dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu w zakresie, w jakim dane usługi nie zostały wykonane
w wyniku niewypłacalności organizatora. Trybunał przyznał, że wyrażenie „dane usługi” można by rozumieć jako
obejmujące „usługi turystyczne” w rozumieniu art. 3 pkt 1 dyrektywy 2015/2302/UE, co oznaczałoby, że ochrona na
wypadek niewypłacalności organizatora imprez turystycznych, która powinna zostać ustanowiona przez każde
państwo członkowskie, obejmuje wyłącznie sytuacje, w których usługi turystyczne określone w umowie o udział
w imprezie turystycznej nie zostały wykonane ze względu na niewypłacalność organizatora. Jednakże, jak zauważył
Trybunał, w odróżnieniu od wielu innych przepisów dyrektywy 2015/2302/UE, art. 17 ust. 1 dyrektywy
2015/2302/UE odnosi się nie do „usług turystycznych”, lecz do „danych usług”, przy czym to ostatnie
wyrażenie można rozumieć jako mające zakres szerszy niż pierwsze, obejmujące inne usługi świadczone przez
organizatorów imprez turystycznych, takie jak zwroty należne podróżnym w następstwie rozwiązania ich umowy
o udział w imprezie turystycznej. Z powyższego wynika, że wykładnia językowa nie jest wystarczająca dla
zrozumienia art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE, zatem TS badał również kontekst tego przepisu, cele tej
dyrektywy oraz jej dyrektywy.
Odnosząc się do kontekstu art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE, TS wskazał, że w art. 17 ust. 4 dyrektywy
2015/2302/UE uściślono, iż jeżeli realizacja imprezy turystycznej jest zagrożona na skutek niewypłacalności
organizatora, zabezpieczenie jest dostępne bezpłatnie, aby zapewnić powrót do kraju podróżnego lub – o ile będzie
to konieczne – opłacenie zakwaterowania przed tym powrotem do kraju. Artykuł 17 ust. 5 dyrektywy 2015/2302/UE

stanowi z kolei, że w przypadku niewykonanych usług turystycznych na żądanie podróżnego dokonuje się zwrotów
bez zbędnej zwłoki. Zdaniem TS, te przepisy mogą uzasadniać wykładnię art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE,
zgodnie z którą pojęcie „danych usług” obejmuje wyłącznie usługi turystyczne.
Jednakże TS wskazał, że po pierwsze, motyw 39 przewiduje również, iż państwa członkowskie powinny zapewnić
podróżnym nabywającym imprezę turystyczną „pełną ochronę” na wypadek niewypłacalności organizatora
imprez turystycznych, a w konsekwencji, że zabezpieczenie przewidziane w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE
obejmuje, w przypadku takiej niewypłacalności, zwrot „wszystkich wpłat dokonanych przez lub w imieniu
podróżnych”. Po drugie, motyw 40 tej dyrektywy wskazuje, że wymóg skuteczności gwarancji na wypadek
niewypłacalności organizatora imprez turystycznych wymaga, aby ochrona na wypadek takiej niewypłacalności
obejmowała „przewidywalne kwoty wpłat zagrożonych niewypłacalnością organizatora”, co zdaniem TS oznacza, że
gwarancja zapewniająca taką ochronę powinna zasadniczo obejmować wystarczająco wysoki procent obrotów
tego organizatora. Trybunał stwierdził, że każdy zwrot płatności, jakiego organizator imprezy turystycznej musi
dokonać w następstwie rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej przez organizatora imprezy turystycznej
lub podróżnego, w szczególności na podstawie art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE, jest przewidywalną kwotą
płatności, na którą może mieć wpływ niewypłacalność organizatora imprez turystycznych w rozumieniu motywu 40 tej
dyrektywy. Zwrot ten dotyczy płatności dokonanych przez podróżnego w następstwie zawarcia umowy o udział
w imprezie turystycznej, która co do zasady jest objęta zgodnie z art. 17 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE
zabezpieczeniem, o którym mowa w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE.
Rzecznik generalna stwierdziła w pkt 89 opinii, że prawo podróżnego do pełnego zwrotu płatności dokonanych
w przypadku rozwiązania jego umowy o udział w imprezie turystycznej z powodu nieuniknionych i wyjątkowych
okoliczności, o których mowa w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE, byłoby pozbawione skuteczności (effet
utile), gdyby art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE był interpretowany w ten sposób, że w przypadku
niewypłacalności organizatora imprezy turystycznej po tym rozwiązaniu zabezpieczenie na wypadek takiej
niewypłacalności nie obejmuje odpowiednich roszczeń o zwrot. Ponadto, brak zastosowania zabezpieczenia
przewidzianego w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE do roszczeń o zwrot kosztów w przypadku rozwiązania
przez podróżnego umowy o imprezę turystyczną może zniechęcać podróżnego do skorzystania w pewnych
sytuacjach z prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej. W ocenie TS art. 17 ust. 2 dyrektywy
2015/2302/UE, rozpatrywany w świetle elementów motywu 39 i 40 tej dyrektywy, może przemawiać na rzecz
wykładni art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE, zgodnie z którą zabezpieczenie to ma zastosowanie do wszelkich
zwrotów należnych podróżnemu od organizatora imprezy turystycznej, w przypadku gdy umowa o udział w imprezie
turystycznej została rozwiązana w jednej z sytuacji określonych w owej dyrektywie przed wystąpieniem
niewypłacalności tego organizatora.
Reasumując TS orzekł, że art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE należy interpretować w ten sposób, iż
zabezpieczenie przyznane podróżnym na wypadek niewypłacalności organizatora imprezy turystycznej ma
zastosowanie w sytuacji, gdy podróżny rozwiązuje umowę o udział w imprezie turystycznej z powodu
nadzwyczajnych i nieuniknionych okoliczności na podstawie art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE, jeżeli po
tym rozwiązaniu ów organizator staje się niewypłacalny, a podróżny przed wystąpieniem owej
niewypłacalności nie otrzymał zwrotu wszystkich dokonanych płatności, do którego ma prawo na podstawie
tego ostatniego przepisu.

Komentarz
Ważny wyrok dla sektora turystycznego i ubezpieczeniowego.
Trybunał przyjął korzystną dla podróżnych wykładnię rozszerzająca art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE, uznając,
że ten przepis obejmuje również usługi świadczone przez organizatorów imprez turystycznych, takie jak zwroty
należne podróżnym w następstwie rozwiązania ich umowy o udział w imprezie turystycznej. W ocenie TS
zabezpieczenie przyznane podróżnym na wypadek niewypłacalności organizatora imprezy turystycznej ma także
zastosowanie w sytuacji, gdy to podróżny rozwiązuje umowę o udział w takiej imprezie z powodu nadzwyczajnych
i nieuniknionych okoliczności, takich jak pandemia COVID, jeżeli po rozwiązaniu danej umowy ten organizator staje
się niewypłacalny. Co więcej, dotyczy to również przypadków, tak jak w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE, który
przewiduje, że podróżny ma prawo do pełnego zwrotu płatności. W takiej sytuacji to na ubezpieczycielu ryzyka
niewypłacalności danego organizatora imprezy turystycznej ciąży obowiązek pełnego zwrotu kwot, które podróżny
zapłacił organizatorowi. Tym samym podróżny nie ponosi ryzyka gospodarczego w sytuacji upadłości organizatora
imprezy turystycznej.
Powyższy wyrok należy uwzględnić interpretując zwłaszcza art. 7 ust. 1 i art. 47 ust. 4 ustawy z 24.11.2017 r.
o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2211).

Wyrok TS z 29.7.2024 r., HDI Global, C-771/22 i C-45/23,

Wyrok TS z 29.7.2024 r. dotyczący niewypłacalności organizatora imprez turystycznych, w kontekście pandemii COVID-19, ma istotne znaczenie dla sektora turystycznego i ubezpieczeniowego. Trybunał rozszerzył interpretację art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302/UE, uznając prawo podróżnych do pełnego zwrotu płatności w sytuacji, gdy organizator staje się niewypłacalny po rozwiązaniu umowy z powodu nadzwyczajnych okoliczności.