SN: Czy więź uczuciowa członka rodziny dziecka stanowi dobro osobiste?

Publikacja omawia problem więzi uczuciowej członka rodziny dziecka jako dobra osobistego, analizując orzecznictwo sądów dotyczące ochrony tej więzi na podstawie przepisów Kodeksu Cywilnego. Przedstawione są argumenty za i przeciw kwalifikowaniu więzi rodzinnej jako dobra osobistego oraz interpretacje sądów w tym zakresie. Ważnym zagadnieniem jest również relacja między przepisami Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego a przepisami o dobrach osobistych. Publikacja prezentuje różne stanowiska i wątpliwości związane z tym tematem, które skłoniły Sąd Najwyższy do podjęcia decyzji o rozstrzygnięciu tej kwestii.

Tematyka: więź uczuciowa, dobro osobiste, Kodeks Cywilny, ochrona prawna, więź rodzinna, sądowe postanowienia, Sąd Najwyższy, orzecznictwo

SN przedstawił do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów SN następujące zagadnienie prawne: Czy więź
uczuciowa członka rodziny dziecka stanowi dobro osobiste i korzysta z ochrony na podstawie art. 24 § 1 KC
w zw. z art. 23 KC?
Dotychczasowe postępowanie w sprawie
Wyrokiem z 4.12.2019 r. SO w Bielsku-Białej zakazał pozwanej matce małoletniej podejmowania działań
uniemożliwiających powodowemu ojcu małoletniej utrzymywanie kontaktów z córką co najmniej w wymiarze i formie
określonych ugodą zawartą przed sądem opiekuńczym, zakazał matce dziecka rozgłaszania nieprawdziwych
informacji o ojcu dziecka oraz nakazał pozwanej przeproszenie powoda listem poleconym za te naruszenia jego czci.
Zasądził także od matki dziecka na rzecz ojca dziecka 11000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie prawa
powoda do życia rodzinnego oraz jego czci. Zakazał również matce dziecka podejmowania działań
uniemożliwiających powodowej małoletniej siostrze przyrodniej dziecka (reprezentowanej przez swoją matkę,
partnerkę powodowego ojca) utrzymywanie kontaktów z siostrą.
SA w Katowicach wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację pozwanej matki dziecka w zakresie
powyższych rozstrzygnięć z wyjątkiem zadośćuczynienia, które zmniejszył do kwoty 5000 zł.
SA w Katowicach przyjął za własne ustalenia SO i ustalił dodatkowo, że postanowieniem z 3.12.2020 r., wydanym
w połączonych sprawach opiekuńczych dziecka wniesionych odrębnie przez ojca i matkę dziecka już po zawarciu
ugody, SO w Bielsku-Białej na nowo ustalił kontakty ojca z dzieckiem oraz zobowiązał rodziców dziecka do podjęcia
warsztatów kompetencji rodzicielskich.
Sądy obydwu instancji uznały prawo do życia rodzinnego, a w szczególności do więzi z dzieckiem, za dobro osobiste
w rozumieniu art. 23 KC, podlegające ochronie na podstawie art. 24 KC, a doznanie krzywdy na skutek naruszenia
tego dobra za uprawniające do zadośćuczynienia na podstawie art. 448 § 1 KC. SA w Katowicach uznał, że więź ojca
z córką w wyniku długiego okresu przerwy w kontaktach, zainicjowanej i przeprowadzonej przez pozwaną, uległa
rozwiązaniu i obecnie sądowe orzeczenia zmierzają dopiero do jej stopniowej restytucji.
Pozwana matka dziecka zaskarżyła wyrok SA w części oddalającej jej apelację, zarzucając mu m.in. naruszenie art.
23 KC i art. 24 § 1 KC przez uznanie więzi rodzica z dzieckiem za dobro osobiste podlegające ochronie na podstawie
tych przepisów.
Postępowanie przed SN
Rozpoznając skargę kasacyjną SN powziął wątpliwość co do tego, czy można uznać, że więź uczuciowa członka
rodziny dziecka stanowi dobro osobiste. Postanowieniem z 25.6.2024 r., sygn. akt: II CSKP 2419/22, przedstawił do
rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów SN następujące zagadnienie prawne: Czy więź uczuciowa członka rodziny
dziecka stanowi dobro osobiste i korzysta z ochrony na podstawie art. 24 § 1 KC w zw. z art. 23 KC?
W tej kwestii zapadły dwie sprzeczne uchwały składu 7 sędziów SN. Pierwsza z nich, z 27.3.2018 r., CZP 60/18,
z dwoma zdaniami odrębnymi, jest oparta na założeniu, że więź rodzinna jest dobrem osobistym. Kolejna,
z 22.10.2019 r., I NSNZP 2/19, neguje tę tezę. Żadna z tych uchwał nie ma mocy zasady prawnej.
W uchwale z 22.10.2019 r. za najważniejszy argument przeciwko kwalifikowaniu więzi rodzinnej jako dobra
osobistego uznano naturę dóbr osobistych, które przysługują każdemu człowiekowi z samego faktu istnienia. Według
uchwały zaprzeczeniem osobistego charakteru dobra jest jego oparcie na związku z innym podmiotem, a więc na
relacji interpersonalnej, czy na stosunku prawnym. W uzasadnieniu powołanej uchwały SN szczegółowo omówił
zagadnienie, ustosunkował się do uchwały z 27.3.2018 r. i literatury przedmiotu oraz dokonał analizy historycznej
stanu prawnego i orzecznictwa zapadłego do chwili podjęcia uchwały.
Powyższa uchwała z 22.10.2019 r. nie rozstrzygnęła jednak istniejących w orzecznictwie wątpliwości w tej kwestii. Na
tezie, iż więź rodzinna jest dobrem osobistym, zostały oparty szereg wyroków SN. W niektórych z tych orzeczeń
uznano, że dobro osobiste w postaci więzi rodzinnej przysługuje nie tylko członkom rodziny, lecz także osobom
bliskim, utrzymującym więź emocjonalną właściwą dla więzi rodzinnej.
Uznanie więzi rodzinnej za dobro osobiste w rozumieniu art. 23 KC nadal nie oznacza, że zakazanie na podstawie
art. 24 § 1 KC matce dziecka uniemożliwiania kontaktów dziecka z ojcem i przyrodnią siostrą nie narusza tych

przepisów. Należy rozważyć, czy przepisy KRO dotyczące kontaktów z dzieckiem są przepisami szczególnymi
w stosunku do przepisów KC o dobrach osobistych.
SN wskazał, że możliwe są następujące relacje między tymi grupami przepisów (wszystkie przy założeniu, że więź
rodzinna w ogóle jest dobrem osobistym):
1. przepisy KRO o kontaktach z dzieckiem w całości wyłączają sferę kontaktów z dzieckiem z zakresu przepisów
o dobrach osobistych, czyli prawo do kontaktów z dzieckiem (osobą małoletnią) nie jest dobrem osobistym
żadnego członka rodziny lub innej osoby bliskiej, co wyklucza nie tylko roszczenie przeciwko osobie sprawującej
pieczę nad dzieckiem o umożliwienie tych kontaktów, lecz także przyznanie zadośćuczynienie na podstawie art.
448 KC za uniemożliwianie lub utrudnianie kontaktów,
2. przepisy KRO o kontaktach z dzieckiem wyłączają jedynie roszczenia przeciwko osobie sprawującej faktyczną
pieczę nad dzieckiem wkraczające wprost w sferę kontaktów z dzieckiem (tj. o umożliwienie kontaktów),
a pozostałe roszczenia z art. 24 § 1 i 2 KC oraz art. 448 KC powstają niezależnie od przepisów KRO,
3. przepisy KC o dobrach osobistych i przepisy KRO o kontaktach z dzieckiem są niezależne od siebie, tj. przepisy
o kontaktach nie stanowią lex speciali w stosunku do przepisów o dobrach osobistych.
SN uznał, że zaskarżony wyrok wydaje się być oparty na trzecim rozwiązaniu. SO określając zakres kontaktów
przysługujących powodowemu ojcu wprawdzie odwołał się do treści ugody zaakceptowanej przez sąd opiekuńczy,
lecz prawo przyrodniej, młodszej siostry dziecka do kontaktów z także niepełnoletnią siostrą uznał mimo braku
jakiegokolwiek orzeczenia sądu opiekuńczego w tym zakresie. SA dostrzegł zastąpienie ugody w sprawie kontaktów
postanowieniem sądu opiekuńczego odwoławczego w kolejnej sprawie, lecz nie zmienił rozstrzygnięcia w zakresie
odwołującym się do ugody.
W uzasadnieniu wyroku z 10.5.2021 r., II CSKP 11/21,
, SN wskazał, że uznanie prawa do kontaktów za
dobro osobiste, rodzące roszczenie o dopuszczenie do kontaktów, dochodzone w procesie oznaczałoby
wprowadzenie równoległego, kolizyjnego systemu wydawania orzeczeń dotyczących kontaktów w postępowaniu
cywilnym, wykonywanych w postępowaniu egzekucyjnym, co byłoby dysfunkcyjne. W wyroku tym SN, nie zajmując
stanowiska w sporze czy więź rodzinna w ogólności jest dobrem osobistym, uznał, że więź rodzinna obejmująca
sferę prawa do kontaktów z małoletnim dzieckiem nie stanowi dobra osobistego w rozumieniu art. 23 KC.
Z kolei w sprawie zakończonej wyrokiem SA w Krakowie z 25.11.2020 r., I ACa 948/19,
, SO nakazał
pozwanej matce dziecka przeproszenie powodowego ojca za pozbawienie go kontaktów z dzieckiem, a tym samym
naruszenie jego dobra osobistego w postaci więzi emocjonalnej z córką, oraz przyznał zadośćuczynienie. Sąd ten
oddalił żądanie nakazania matce dziecka, aby zaprzestała naruszania dóbr osobistych ojca dziecka w postaci więzi
rodzicielskiej i prawa do życia rodzinnego poprzez kontakt z córką oraz stosowała się do orzeczeń sądu
opiekuńczego.
Wyrokiem z 29.1.2013 r., I ACa 906/12,
, SA w Katowicach oddalił apelację od wyroku oddalającego
powództwo dziadka przeciwko synowi i synowej o umożliwienie kontaktów z małoletnią wnuczką tylko ze względu na
brak dostatecznie silnej więzi dziadka z wnuczką. Sąd ten uznał dopuszczalność dochodzenia w procesie prawa do
kontaktów na podstawie art. 24 § 1 KC i to bez warunku przyznania tego prawa uprzednim postanowieniem sądu
opiekuńczego.
Powyższe orzeczenia wskazują, że zagadnienie kwalifikowania więzi uczuciowej członka rodziny dziecka jako dobra
osobistego w rozumieniu art. 23 KC budzi wątpliwości w orzecznictwie, a w przypadku uznania tej więzi za dobro
osobiste wątpliwości budzi zakres ochrony przysługującej na podstawie art. 24 § 1 KC. Przedstawienie tego
zagadnienia do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi SN jest zatem zasadne.

Komentarz
Uzasadnienie postanowienia kierującego zagadnienie prawne do SN potwierdza, że istnieje istotna rozbieżność
orzecznicza – zarówno w orzecznictwie sądów powszechnych, jak i SN – w zakresie klasyfikacji więzi uczuciowej
członka rodziny dziecka jako dobra osobistego. Mając na uwadze fakt, że kwestia ta w istotny sposób wpływa na
zakres praw i obowiązków osób fizycznych, a w konsekwencji także na przysługujące im środki ich ochrony, celowym
jest, aby zagadnienie to zostało rozstrzygnięte w jednoznaczny sposób.

Postanowienie SN z 25.6.2024 r., II CSKP 2419/22,

Postanowienie Sądu Najwyższego dotyczące zagadnienia więzi uczuciowej członka rodziny dziecka jako dobra osobistego ma istotne znaczenie dla praktyki sądowej oraz ustalania praw i obowiązków osób w kontekście relacji rodzinnych. Konieczne jest jednoznaczne rozstrzygnięcie tego problemu w celu zapewnienia klarowności i spójności orzecznictwa.