Skutki wyeliminowania ryzyka kursowego

Bez abuzywnych klauzul przeliczeniowych (spreadowych), umowa kredytu indeksowanego nie może nadal obowiązywać, gdyż ich wyeliminowanie prowadzi do upadku klauzuli ryzyka walutowego, co wymaga powiązania stawki oprocentowania ze stawką LIBOR. Sąd Apelacyjny zauważył nierównowagę umowy kredytu, która szkodzi konsumentowi. Skarżący podnosił wątpliwości co do oceny klauzul ryzyka walutowego i spreadowych. Sąd Najwyższy potwierdził konsekwencje wyeliminowania ryzyka kursowego, prowadzące do zmiany charakteru umowy.

Tematyka: umowa kredytu, ryzyko kursowe, klauzule spreadowe, Sąd Najwyższy, LIBOR, umowa nieważna, konsekwencje wyeliminowania ryzyka walutowego

Bez abuzywnych klauzul przeliczeniowych (spreadowych), umowa kredytu indeksowanego nie może nadal
obowiązywać, gdyż ich wyeliminowanie prowadzi do upadku klauzuli ryzyka walutowego,
charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie
stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, co jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem
umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze niż zamierzone przez strony, choćby
nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego Banku od wyroku Sądu Okręgowego ustalającego nieistnienie między
powodami a pozwanym Bankiem stosunku prawnego wynikającego z bliżej oznaczonej, nieważnej umowy kredytu
hipotecznego i zasądzającego od tego Banku na rzecz powodów kwotę 11.817,65 zł z bliżej oznaczonymi odsetkami.
Sąd Apelacyjny zauważył m.in., że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową
i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą
doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze
szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości
w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji,
nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków. Zwrócił też uwagę, że samo usunięcie z umowy
marży kupna/sprzedaży banku nie spowodowałby przywrócenia równowagi kontraktowej, gdyż nie rozwiązywałoby
problemu wyłącznego obciążenia powodów ryzykiem walutowym i braku zadośćuczynienia obowiązkowi
informacyjnemu.
Stanowisko Skarżącego
Zdaniem Skarżącego Banku w sprawie istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne
wątpliwości i wywołujących rozbieżności w orzecznictwie. W ocenie skarżącego w sprawie wystąpiły również istotne
zagadnienia prawne dotyczące m.in. tego, czy w przypadku uznania w wyniku kontroli incydentalnej obecnych
w umowie o kredyt indeksowany kursem waluty obcej klauzul spreadowych nieokreślających głównego przedmiotu
umowy, za niedozwolone warunki umowne, prawidłowym jest przyjęcie nieważności całej umowy, skoro klauzule
ryzyka walutowego, określające - zgodnie z jednolitym orzecznictwem TSUE - główny przedmiot tej umowy, nie
stanowią niedozwolonych warunków umownych. Wątpliwość dotyczyła również tego, czy w przypadku uznania
w wyniku kontroli incydentalnej obecnych w umowie o kredyt indeksowany do waluty obcej klauzul odnoszących się
do indeksacji kredytu kursem waluty obcej za niedozwolone warunki umowne i w konsekwencji przyjęcia upadku
umowy jako konsekwencji wyeliminowania z niej mechanizmu indeksacji, kierując się zasadą utrzymania umowy
w mocy oraz mając na uwadze postulat przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby
się on w przypadku braku nieuczciwych warunków umownych, prawidłowe jest odwołanie się, jako do podstawy dla
określenia oprocentowania zobowiązań kredytowych wyrażonych w walucie polskiej, do stawki referencyjnej WIBOR,
skoro w umowie wiążącej strony stawka ta występuje i jest ona definiowana jako odnosząca się do kredytów
nieindeksowanych, wyrażonych w walucie polskiej.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, ponieważ zagadnienia i wątpliwości
interpretacyjne sformułowane przez pozwanego nie czynią zadość wymaganiom kasacyjnym.
Wątpliwości skarżącego dotyczące wykładni art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG, art. 65, art. 354, art.
358 § 2, art. 3851 § 1 i 2, art. 3852 KC oraz art. 69 ust. 3 PrBank sprowadzają się do odpowiedzi na pytanie, czy
wobec wyodrębnienia w konstrukcji umowy kredytu hipotecznego odniesionego do waluty obcej klauzul ryzyka
walutowego oraz klauzul spreadowych oraz ustalenia, że klauzule ryzyka walutowego określają główny przedmiot
umowy kredytu, wchodzą w zakres stosowania art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13/EWG (oraz art. 385 1 § 1 zdanie drugie
KC) i nie są poddawane ocenie przez pryzmat nieuczciwego charakteru, jeżeli zostały sformułowane w sposób
jednoznaczny, w razie jednoczesnego ustalenia, że obecne w umowie klauzule spreadowe stanowią nieuczciwe
warunki umowne, sąd: władny jest wyeliminować z łączącej strony umowy o kredyt zarówno klauzule ryzyka
walutowego, jak i klauzule spreadowe, orzekając o upadku całej umowy, zaś w przypadku odpowiedzi negatywnej,
władny jest odwołać się w miejsce uznanych za nieuczciwe postanowień umownych do: bezwzględnie obowiązującej
i bezpośrednio stosowanej normy prawa krajowego w postaci art. 69 ust. 3 PrBank, albo wykładni oświadczeń woli
stron stosunku umownego w myśl art. 65 KC, albo przepisu prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym




w postaci art. 358 § 2 KC, mając na względzie realizację celu Dyrektywy 93/13/EWG, w szczególności przywrócenia
równowagi stron.
Kredytodawca musi obowiązkowo przedstawić klientowi możliwe zmiany kursów walut i realne ryzyko związane
z zawarciem umowy. Pozwany Bank nie spełnił wymogu prawidłowego pouczenia powodów o zakresie ryzyka
kursowego, co uniemożliwiało im podjęcie racjonalnej decyzji związanej z zawarciem umowy, i że w ten sposób
klauzula indeksacyjna zawierająca niejednoznacznie określony warunek ryzyka walutowego ewidentnie godziła
w równowagę kontraktową stron stosunku prawnego na poziomie informacyjnym, co stanowi o naruszeniu przez tę
klauzulę zasad współżycia społecznego. Sąd Najwyższy zgodził się ze stanowiskiem, że bez abuzywnych klauzul
przeliczeniowych (spreadowych) umowa kredytu indeksowanego nie może nadal obowiązywać, gdyż ich
wyeliminowanie prowadzi do upadku klauzuli ryzyka walutowego, charakterystycznego dla umowy kredytu
indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, co jest
równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej
istocie i charakterze niż zamierzone przez strony. Rzecz bowiem w tym, że bez postanowień określających
sposób wyznaczenia kursu miarodajnego dla przeliczenia złotówki na franki szwajcarskie i na odwrót (bez
uzupełnienia związanej z tym luki), klauzule przewidujące indeksację (ucieleśniające też ryzyko walutowe), w ogóle
nie mogą wywrzeć skutku. Właśnie dlatego w orzecznictwie Sądu Najwyższego zwraca się uwagę na ścisłe
powiązanie klauzuli ryzyka walutowego i klauzuli spreadowej. Sąd Najwyższy wypowiadał się już również co do
niedopuszczalności zastąpienia niedozwolonych postanowień kursowych przez sięgnięcie do art. 69 ust. 3 PrBank,
wykładni oświadczeń woli (art. 65 KC) albo art. 358 § 2 KC. Odrzucił też możliwość - sugerowaną w ramach trzeciego
z zagadnień prawnych sformułowanych w skardze kasacyjnej - odwołania się w celu określenia oprocentowania
kredytu utrzymanego jako złotowy do stawki referencyjnej WIBOR. W orzecznictwie wyjaśniano też, że jeżeli bez
niedozwolonych postanowień umowa nie może obowiązywać - o czym decyduje ocena obiektywna - sąd może
podjąć środki zaradcze zmierzające do utrzymania umowy tylko pod warunkiem (jest to jeden z warunków), iż
całkowity upadek umowy naraża konsumenta na „szczególnie niekorzystne konsekwencje”, w świetle
okoliczności istniejących w czasie sporu lub możliwych wówczas do przewidzenia, z uwzględnieniem rzeczywistych
i bieżących interesów konsumenta i z zastrzeżeniem, że do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez
konsumenta w tym względzie w tym sensie, że jeżeli sąd poinformował konsumenta w sposób obiektywny
i wyczerpujący o skutkach prawnych oraz szczególnie szkodliwych skutkach ekonomicznych, jakie może mieć dla
niego unieważnienie umowy, sąd ten nie może, po uwzględnieniu jego woli stwierdzenia nieważności umowy,
sprzeciwić się zrzeczeniu się przez niego ochrony przyznanej im przez dyrektywę 93/13/EWG, a z drugiej strony sąd
nie może chronić konsumenta przed upadkiem umowy, jeżeli ocenia, że nie naraża on go na szczególnie
niekorzystne konsekwencje, choćby konsument domagał się tej ochrony.

Komentarz
Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko związane z konsekwencjami wyeliminowania z umowy ryzyka kursowego,
charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. W uzasadnieniu odmowy przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania wskazał, że następcze wobec powyższego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką
LIBOR, jest tak daleko idącym przekształceniem umowy, że de facto prowadzi do powstania umowy odmiennej
jakościowo. To zaś prowadzi do wniosku, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy
o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. Nie ma więc
możliwości utrzymania w mocy umowy kredytu indeksowanego kursem CHF jako kredytu złotowego
oprocentowanego według stawki LIBOR, po wyeliminowaniu abuzywnych klauzul przeliczeniowych.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 10.9.2024 r., I CSK 2522/23,

Sąd Najwyższy uznał, że po usunięciu abuzywnych klauzul przeliczeniowych umowa kredytu indeksowanego staje się zupełnie odmienna od zamierzonej przez strony. Wyeliminowanie ryzyka walutowego powoduje konieczność zmiany warunków umowy. Decyzja Sądu Najwyższego potwierdza nieważność umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej po usunięciu klauzul ryzyka kursowego.