Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej a podleganie ubezpieczeniu społecznemu

Zawieszenie wykonania działalności gospodarczej nie skutkuje koniecznością wyrejestrowania się przedsiębiorcy z ubezpieczeń społecznych. Artykuł omawia wyrok Sądu Najwyższego z 14.9.2016 r. w sprawie zasiłku chorobowego oraz interpretację przepisów dotyczących podstawy wymiaru zasiłku w kontekście zawieszenia działalności gospodarczej.

Tematyka: zawieszenie działalności gospodarczej, ubezpieczenie społeczne, zasiłek chorobowy, Sąd Najwyższy, wyrok SN, podstawa wymiaru zasiłku

Zawieszenie wykonania działalności gospodarczej nie rodzi po stronie ubezpieczonego przedsiębiorcy
obowiązku wyrejestrowania się z ubezpieczeń społecznych.
Wyrok SN z 14.9.2016 r., II UK 329/15
Przewodniczący Sędzia SN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Beata Gudowska (sprawozdawca),
Krzysztof Staryk.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 14.9.2016 r. sprawy z wniosku Marty N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w E. o podstawę wymiaru zasiłku chorobowego na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku SO
w E. z 28.11.2014 r. […], uchyla zaskarżony wyrok w punktach II i III i przekazuje sprawę SO w E. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie
Wyrokiem z 28.11.2015 r. SO w E. oddalił apelację Marty N. od wyroku SR w E. z 27.5.2014 r., oddalającego jej
odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 17.1.2014 r.w przedmiocie ustalenia podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego za okres:
– od 8 do 14.10.2013 r. w kwocie 8063, 23 zł,
– od 15 października do 13.11.2013 r. w kwocie 3612, 51 zł,
– a od 14 listopada do 22.12.2013 r. w kwocie 1922, 37 zł. Organ rentowy uwzględnił, że w czasie przed powstaniem
niezdolności do pracy, w okresie od 8 do 14.10.2013 r., ubezpieczona nie uzyskiwała przychodu przez pełne 12
miesięcy, więc wysokość zasiłku za ten okres została ustalona na podstawie art. 36 ust. 2 w zw. z art. 48 ust. 2
ustawy z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 372; dalej jako: ZasiłkiU), od zadeklarowanego przychodu z sierpnia 2013 r.,
wynoszącego 9350, 13 zł. Od 15.10.2013 r. do 13.11.2013 r. ubezpieczona zgłosiła zawieszenie działalności
gospodarczej, w związku z czym utraciła tytuł ubezpieczenia, więc podstawa wymiaru zasiłku chorobowego została
obliczona na podstawie art. 46 w zw. z art. 48 ust. 2 ZasiłkiU w wysokości ustalonej od podstawy wymiaru w kwocie
równej 100% przeciętnego wynagrodzenia (3612, 51 zł). Po wznowieniu z dniem 14.11.2013 r. działalności
gospodarczej zasiłek chorobowy ustalono na podstawie art. 49 ust. 1 pkt 1 ZasiłkiU, od najniższej miesięcznej
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po
odliczeniu kwoty odpowiadającej 13, 71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, przyjmując, że
niezdolność ubezpieczonej do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia
chorobowego.
Sąd II instancji nie podzielił stanowiska prawnego skarżącej co do możliwości rozpoznania jej sprawy zgodnie
z wykładnią art. 48 ust. 1 w zw. z art. 4 ust. 2 ZasiłkiU przyjętą w uchwale SN z 12.9.2008 r. (I UZP 5/08, OSNP Nr 5–
6/2009, poz. 70), uwzględniającą, że jeżeli przerwy w podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu nie przekraczały 30
dni, to przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu
pracownikiem według przychodu z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała
niezdolność do pracy, uwzględnia się przychód z tego okresu nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego
w rozumieniu art. 4 ust. 2 ZasiłkiU. Stwierdził, że – stosownie do art. 4 ust. 1 ZasiłkiU – z czasowym zaprzestaniem
prowadzenia działalności gospodarczej związana jest przerwa w opłacaniu składek na dobrowolne ubezpieczenie
chorobowe, oraz uwzględnił, iż na skutek zawieszenia działalności gospodarczej zachodzi przerwa w ubezpieczeniu
stanowiąca podstawę do ponownego wyliczenia składki na czas zawieszenia działalności (art. 46 ZasiłkiU w zw.
z art. 36a ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm., dalej
jako: SystUbSpołU) oraz na nowo po wznowieniu działalności (art. 49 ust. 1 pkt 1 ZasiłkiU).
Skarga kasacyjna ubezpieczonej została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego – art. 43 w zw. z art.
48 ust. 2 ZasiłkiU przez niewłaściwe zastosowanie i ustalenie na nowo podstawy wymiaru zasiłku chorobowego,
mimo że między okresami pobierania zasiłku chorobowego nie było żadnej przerwy, a w związku z tym niewłaściwe
zastosowanie art. 46 w zw. z art. 48 ust. 2 ZasiłkiU polegające na błędnym ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego za okres od 15.10.2013 r. do 13.11.2013 r. w kwocie 3612, 51 zł, oraz naruszenie art. 49 ust. 1 pkt 1
ZasiłkiU przez błędne ustalenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres po 14.11.2013 r. w kwocie 1922,
37 zł.

Skarżąca podniosła, że jako osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą od 10.7.2013 r. i od tego czasu
odprowadzała najwyższe składki na ubezpieczenie chorobowe w wysokości 250% średniego miesięcznego
wynagrodzenia za pracę. Do pracy była nieprzerwanie niezdolna od 27 września do 22.12.2013 r., przy czym prawo
do zasiłku chorobowego uzyskała po upływie okresu wyczekiwania, tj. 8.10.2013 r. W ocenie skarżącej w tym
bezspornym stanie faktycznym powinien być zastosowany art. 43 ZasiłkiU stanowiący o nieustalaniu nowej podstawy
wymiaru zasiłku, gdy między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie
było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe. Ponowiła zarzut błędnego zastosowania art.
46 w zw. z art. 48 ust. 2 ZasiłkiU, wskazując, że jeżeli przerwa w podleganiu obowiązkowi składkowemu nie
przekroczyła 30 dni, uznaje się, że 90-dniowy okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego nie uległ
przerwaniu i do podstawy obliczenia kwoty należnego zasiłku uwzględnia się zadeklarowany przychód za miesiące
poprzedzające zawieszenie działalności, oraz art. 4 ust. 2 ZasiłkiU przez przyjęcie, że doszło do przerwania okresu
podlegania ubezpieczeniu chorobowemu i wyliczenie podstawy wymiaru zasiłku bez uwzględnienia stanowiska SN
przyjętego w uchwale z 12.9.2008 r. (I UZP 5/08, OSNP Nr 5–6/2009, poz. 70).
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania lub o jego
uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez zasądzenie na jej rzecz kwoty wynikającej z poprawnie ustalonej
podstawy zasiłku chorobowego, tj. kwoty 12 333, 16 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ubezpieczonego niebędącego pracownikiem ustala się na zasadach
określonych w art. 48–50 ZasiłkiU i odpowiednio stosowanych art. 36 ust. 2–4, art. 38 ust. 1, art. 42, 43 i 46 ZasiłkiU,
z zastrzeżeniem art. 49 i 50 ZasiłkiU. Stosownie do tych przepisów, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi
przeciętny miesięczny przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia. Szczególne zasady ustalania
podstawy wymiaru zasiłku obowiązują, gdy niezdolność do pracy powstała w pierwszym miesiącu kalendarzowym
ubezpieczenia chorobowego (art. 49 ZasiłkiU) oraz po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego (art. 46 ZasiłkiU).
Obowiązuje zasada, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala się odrębnie dla każdego okresu niezdolności
do pracy oraz według reguł dotyczących tytułu ubezpieczenia chorobowego, z którego ubezpieczony wywodzi
uprawnienia (art. 46, 48 ust. 1 i art. 49 ZasiłkiU). Wyjątkiem przewidzianym w art. 43 ZasiłkiU jest nieustalanie na
nowo podstawy wymiaru świadczenia, jeżeli między okresami pobierania zasiłków (zarówno tego samego, jak
i innego rodzaju) nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe.
Rozstrzygając, czy w razie ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego ze względu na zawieszenie działalności
gospodarczej podstawa wymiaru zasiłku powinna doznać ograniczenia i nie przewyższać kwoty przeciętnego
wynagrodzenia, zgodnie z art. 46 w zw. z 48 ust. 2 ZasiłkiU, czy też – stosownie do wywodu skargi kasacyjnej – na
podstawie art. 43 w zw. z art. 48 ust. 2 ZasiłkiU, powinna to być wartość niezmienna, ustalona wcześniej na
podstawie przychodu z jednego miesiąca ubezpieczenia, należy uznać za prawidłowe zastosowanie art. 43 ZasiłkiU,
w każdym wypadku, gdy niezdolność do pracy była w rozumieniu tego przepisu nieprzerwana i powstała w czasie
ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 ZasiłkiU). Przewiduje się wówczas utrwalenie wartości zasiłku chorobowego.
To, że w czasie pobierania zasiłku chorobowego ubezpieczony z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej zgłosił
jej zawieszenie, jest oczywistym skutkiem niezdolności przedsiębiorcy do pracy w stopniu uzasadniającym pobieranie
zasiłku chorobowego. Zdarzenie to nie może powodować żadnych ujemnych skutków w zakresie realizacji
ubezpieczenia chorobowego w ramach zakreślonych w art. 43 ZasiłkiU. Inaczej mówiąc, w czasie trwania okresu
zasiłkowego wysokość zasiłku, do którego prawo powstało w czasie ubezpieczenia, nie może podlegać weryfikacji
z powodu krótkotrwałego ustania tytułu ubezpieczenia w trakcie jego nieprzerwanego pobierania.
Zasadą jest stabilność wysokości zasiłku chorobowego, skoro tylko w jednym wypadku przewiduje się jej korektę.
Chodzi o art. 40 ZasiłkiU, który nie jest jednak przewidziany wśród zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłków
przysługujących ubezpieczonym niebędących pracownikami (por. art. 48 ust. 2 ZasiłkiU). Brak tytułu ubezpieczenia
w czasie zawieszenia działalności gospodarczej nie powoduje zmian w prawie lub wysokości zasiłku chorobowego,
gdy do spełnienia ryzyka ubezpieczenia chorobowego, z którego jest wywodzone uprawnienie do świadczeń, doszło
jeszcze w czasie trwania stosunku ubezpieczenia.
Wzruszeniu podstawy wymiaru zasiłku ustalonej w trakcie ubezpieczenia nie służy zastosowany w sprawie art. 46
ZasiłkiU, który przewiduje ustalenie podstawy zasiłku chorobowego z tytułu ryzyka ubezpieczenia chorobowego
rozpoczynającego się po ustaniu tytułu ubezpieczenia. Dotyczy to powstania niezdolności do pracy nie później niż
w ciągu 14 dni i trwającej nieprzerwanie co najmniej 30 dni (art. 7 ZasiłkiU).
Oczywiście, w czasie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 14a ust. 1–1 b
ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 584), następuje ustanie
obowiązku ubezpieczeń społecznych od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie wykonywania działalności
gospodarczej, do dnia wznowienia wykonywania działalności. Za okres zawieszenia wykonywania działalności
gospodarczej przedsiębiorca będący płatnikiem składek wyłącznie za siebie nie ma obowiązku składania deklaracji

rozliczeniowej oraz opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Odpowiednie stosowanie art. 43 ZasiłkiU do
ubezpieczonych niebędących pracownikami (na podstawie art. 48 ust. 2 ZasiłkiU) oznacza jedynie, że w stosunku do
tych osób podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się ponownie, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno
tego samego, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe.
Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej nie rodzi po stronie ubezpieczonego przedsiębiorcy obowiązku
wyrejestrowania się z ubezpieczeń społecznych, wznowienie zaś wykonywania tej działalności nie wymaga
ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń (art. 36a ust. 4 SystUbSpołU). Ta okoliczność pozostaje na marginesie,
skoro nie ma wypływu na wysokość zasiłku ustalonego wcześniej odpowiednio do wniesionej składki.
Ubezpieczenie chorobowe, choć przerwane na czas działalności gospodarczej, pozostaje po jej wznowieniu tym
samym ubezpieczeniem, a zastosowanie art. 43 ZasiłkiU wprowadza konsekwencję utrzymywania się
dotychczasowej podstawy wymiaru zasiłku. W odniesieniu do podstawy wymiaru zasiłku po ustaniu zawieszenia
działalności gospodarczej nie ma odniesienia zastosowany w sprawie art. 49 ust. 1 pkt 1 ZasiłkiU, skoro nie zostało
ustalone, że – jak stanowi ten przepis – niezdolność ubezpieczonej do pracy powstała przed upływem pełnego
miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego. Ustalono natomiast, że trwała ona nieprzerwanie od 27
września do 22.12.2013 r. i powstała po nawiązaniu ubezpieczenia.
Trzeba zatem stwierdzić, że obniżenie podstawy wymiaru zasiłku należnego ubezpieczonej w okresie od 15
października do 13.11.2013 r. oraz w okresie po przywróceniu dotychczasowego tytułu ubezpieczenia oznacza –
wobec braku jakiejkolwiek przerwy w pobieraniu świadczenia – niewłaściwe zastosowanie art. 46 i 49 ust. 1 pkt 1
ZasiłkiU, chociaż nie ze względu na postulowane w skardze kasacyjnej zastosowanie argumentacji opartej na art. 4
ZasiłkiU, gdyż uwzględniając stanowisko zajęte w uchwale SN z 12.9.2008 r., I UZP 5/08, zasada wyrażona w tym
przepisie nie odnosi się do ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Mając to na względzie, SN uchylił zaskarżony wyrok w pkt II i III, przekazując sprawę sądowi II instancji do
ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39815 § 1 KPC).
Wyrok SN z 14.9.2016 r., II UK 329/15

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uwzględniając argumentację dotyczącą niewłaściwego zastosowania przepisów dotyczących podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Wyrok SN z 14.9.2016 r., II UK 329/15.