Zwalczanie opóźnień w płatnościach

Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się przepisom krajowym, takim jak art. 376 OZ, który przewiduje, że należne, lecz niezapłacone odsetki za zwłokę przestają być naliczane, gdy ich kwota osiągnie kwotę długu głównego. D. Nemec od 1989 r. posiada zezwolenie na prowadzenie działalności rzemieślniczej obejmującej toczenie elementów metalowych i spawanie.

Tematyka: opóźnienia w płatnościach, dyrektywa 2000/35, Trybunał Sprawiedliwości, art. 376 OZ, odsetki za zwłokę, transakcje handlowe

Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się przepisom krajowym, takim jak art. 376 OZ, który przewiduje, że należne, lecz niezapłacone odsetki za zwłokę przestają być naliczane, gdy ich kwota osiągnie kwotę długu głównego. D. Nemec od 1989 r. posiada zezwolenie na prowadzenie działalności rzemieślniczej obejmującej toczenie elementów metalowych i spawanie.

Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się
one przepisom krajowym, takim jak art. 376 OZ, który przewiduje, że należne, lecz niezapłacone odsetki za
zwłokę przestają być naliczane, gdy ich kwota osiągnie kwotę długu głównego.
D. Nemec od 1989 r. posiada zezwolenie na prowadzenie działalności rzemieślniczej obejmującej toczenie
elementów metalowych i spawanie. W 1993 r. zawarł z Ochotniczą Strażą Pożarną w Murskiej Sobocie (dalej jako:
OSP) umowę, na mocy której oddał w najem cysternę do transportu wody w okresie suszy. W 1996 r. D. Nemec
wniósł pozew przeciwko OSP, żądając zasądzenia od niej kwoty w wysokości 17 669,51 euro z tytułu tej umowy.
Zgodnie z art. 376 słoweńskiego Kodeksu zobowiązań (dalej jako: OZ), odsetki za zwłokę nie są naliczane od chwili,
w której kwota należnych, lecz niezapłaconych odsetek osiągnie kwotę długu głównego (dalej jako: zasada ne ultra
alterum tantum). Orzeczeniem z 2010 r. sąd apelacyjny w Mariborze (Słowenia) zasądził od OSP kwotę 15 061,44
euro, wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę za okres od dnia 25.3.1996 r. do 31.12.2001 r. Sąd oddalił natomiast
żądanie zapłaty odsetek za zwłokę od 1.1.2002 r., w którym to dniu przepisy wprowadzające zasadę ne ultra alterum
tantum weszły w życie. Kwota odsetek podlegających zapłacie do 31.12.2001 r. przekraczała kwotę długu głównego.
OSP zapłaciła kwotę zasądzoną w tym orzeczeniu. D. Nemec twierdził, że ta zasada jest niezgodna z dyrektywą
Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/35/WE z 29.6.2000 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach
w transakcjach handlowych, dlatego sąd niesłusznie oddalił jego żądanie zasądzenia odsetek za zwłokę od 1.1.2002
r. do 18.5.2010 r. D. Nemec wniósł przeciwko Republice Słowenii skargę o odszkodowanie za szkodę wynikającą
z tej niezgodności.
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35 należy
interpretować w ten sposób, że osobę fizyczną posiadającą zezwolenie na prowadzenie niezależnej działalności
rzemieślniczej należy uznać za „przedsiębiorstwo” w rozumieniu tego przepisu, co oznacza, że transakcja, którą
zawiera ona z osobą trzecią, stanowi „transakcję handlową” w rozumieniu tego przepisu, w sytuacji gdy ta transakcja,
jakkolwiek nie wchodzi w zakres działalności objętej tym zezwoleniem, ma związek z działalnością gospodarczą?
Zgodnie z art. 1 dyrektywy 2000/35 jej przepisy mają zastosowanie do wszelkich należności, które stanowią
wynagrodzenie w transakcjach handlowych. Artykuł 2 pkt 1 ak. 1 tej dyrektywy definiuje pojęcie „transakcja
handlowa” jako oznaczające transakcje między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a władzami
publicznymi, które prowadzą do dostawy towarów lub świadczenia usług za zapłatą. Motyw 13 dyrektywy 2000/35
stanowi, że to pojęcie nie obejmuje natomiast w szczególności transakcji z udziałem konsumentów. Zgodnie z art. 2
pkt 1 ak. 3 tej dyrektywy „przedsiębiorstwo” w jej rozumieniu oznacza każdą organizację działającą w ramach swojej
niezależnej działalności gospodarczej lub zawodowej, nawet jeśli jest ona prowadzona przez jedną osobę.
Z motywów 7, 10 i 16 dyrektywy 2000/35 wynika, że dąży ona do poprawy właściwego funkcjonowania rynku
wewnętrznego poprzez zapewnienie ochrony przedsiębiorców, a w szczególności średnich i małych przedsiębiorstw
w związku z opóźnieniami w płatnościach. Dyrektywa ta nie jest stosowana do wszystkich transakcji prowadzących
do dostawy towarów lub świadczenia usług za zapłatą, a w szczególności do tych wszystkich transakcji zawieranych
okazjonalnie przez jednostki w codziennym obrocie. Nie wystarcza zatem, aby dana osoba zawarła transakcję
związaną z działalnością gospodarczą, aby została zakwalifikowana jako za „przedsiębiorstwo”, a transakcja została
uznana za „handlową” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35. Konieczne jest również, aby ta osoba działała
jako organizacja w ramach takiej działalności lub w ramach niezależnej działalności zawodowej. Rzecznik generalny
podniósł, że ten wymóg oznacza, iż dana osoba, niezależnie od statusu prawnego w prawie krajowym, musi
prowadzić taką działalność w sposób zorganizowany i ciągły, a zatem ta działalność nie może ograniczać się do
okazjonalnego i jednorazowego działania, a transakcja musi wpisywać się w ramy tej działalności (pkt 82 opinii).
Trybunał nie podzielił stanowiska Komisji, że z art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35 wynika, iż określona działalność musi
stanowić zasadniczą działalność gospodarczą lub zawodową danej osoby lub być związana z taką działalnością,
a uznanie osoby za „przedsiębiorstwo” w rozumieniu tego przepisu uzależnione jest od wydania przez właściwe
organy krajowe zezwolenia na prowadzenie danej działalności. W związku z tym w systemie krajowym, w którym
prowadzenie przez osobę fizyczną działalności gospodarczej lub zawodowej w charakterze niezależnego
przedsiębiorcy jest uzależnione od wydania zezwolenia, osoba fizyczna posiadająca takie zezwolenie nie może być
wykluczona z zakresu pojęcia „przedsiębiorstwa”, a transakcje, które zawiera, nie mogą być wykluczone z zakresu
pojęcia „transakcja handlowa” wyłącznie z uwagi na fakt, że te transakcje odnoszą się do innej niezależnej
działalności gospodarczej lub zawodowej niż działalność objęta danym zezwoleniem lub wpisują się w szersze od
niej ramy niezależnej działalności gospodarczej lub zawodowej. W ocenie TS odmienna wykładnia prowadziłaby do
uzależnienia zakresu tych pojęć od konkretnego prawa krajowego, a w szczególności od obowiązującego w każdym
państwie członkowskim systemu wykonywania niezależnej działalności gospodarczej lub zawodowej. Tymczasem



z wymogów dotyczących zarówno jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasady równości wynika, że w przypadku
braku odesłania w art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35 do prawa krajowego, pojęcia „przedsiębiorstwo” i „transakcja
handlowa” powinny podlegać autonomicznej i jednolitej wykładni (wyrok Gmina Wrocław, C-276/14, pkt 25). Zdaniem
rzecznika generalnego, jakakolwiek wykładnia prowadząca do uzależnienia zakresu pojęcia „przedsiębiorstwa”,
a zatem podmiotowego i przedmiotowego zakresu stosowania dyrektywy 2000/35, od wydania przez właściwe
krajowe organy państwa członkowskiego zezwolenia na wykonywanie danej działalności, byłaby niezgodna z celem
założonym w tej dyrektywie, jakim jest ułatwienie transakcji handlowych między państwami członkowskimi (pkt 90
opinii).
W ocenie TS chociaż okoliczność, że dana osoba zawarła transakcję w ramach działalności, w odniesieniu do której
uzyskała ona zezwolenie na jej prowadzenie, może, wraz z innymi okolicznościami, być uwzględniona w celu
sprawdzenia, czy działała ona w charakterze „przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35, to
okoliczność ta nie może być rozstrzygająca. Powinno się uwzględnić ogół okoliczności danego przypadku, aby
ustalić, czy osoba działa w takim charakterze (tj. w ramach zorganizowanej i ciągłej, niezależnej działalności
gospodarczej lub zawodowej) i czy w rezultacie transakcje, które zawiera, mają charakter handlowy w rozumieniu
tego przepisu. Należy do nich zwłaszcza fakt, że dana osoba działa pod swoją nazwą handlową lub zawodową i że
zawarta transakcja prowadzi do wystawienia faktury. Trybunał wskazał, że w świetle powyższych uwag sąd odsyłając
powinien ustalić, czy w niniejszym przypadku D. Nemec zawarł umowę będącą przedmiotem postępowania głównego
w charakterze „przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35.
Trybunał orzekł, że art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że osoba fizyczna posiadająca
zezwolenie na wykonywanie niezależnej działalności rzemieślniczej powinna być uznana za „przedsiębiorstwo”
w rozumieniu tego przepisu, a zawarta przez nią transakcja za „transakcję handlową” zgodnie z tym przepisem, jeżeli
ta transakcja, jakkolwiek niezwiązana z działalnością objętą tym zezwoleniem, wpisuje się jednak w ramy
prowadzonej zorganizowanej, ciągłej i niezależnej działalności gospodarczej lub zawodowej. Trybunał wskazał, że
powinien ustalić to sąd odsyłający w świetle ogółu okoliczności danego przypadku.
Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy przepisy dyrektywy 2000/35 należy
interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one przepisom krajowym, takim jak art. 376 OZ, który przewiduje, że
należne, lecz niezapłacone odsetki przestają być naliczane, jeżeli ich kwota osiągnie kwotę długu głównego?
Zgodnie z orzecznictwem TS dyrektywa 2000/35 nie dokonuje pełnej harmonizacji ogółu zasad dotyczących
opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (wyroki Komisja/Włochy, C-302/05, pkt 23; 01051 Telecom, C-
306/06, pkt 21; Caffaro, C-265/07, pkt 15). W szczególności ta dyrektywa nie harmonizuje ogółu aspektów
dotyczących odsetek za zwłokę. Reguluje ona w art. 3 wyłącznie niektóre z nich, tzn. prawo żądania odsetek
w przypadku opóźnienia w płatnościach, datę wymagalności tych odsetek, stopę odsetek, prawo wierzyciela do
żądania zwrotu poniesionych kosztów odzyskiwania należności poniesionych z powodu opóźnień w płatnościach,
a także skutki stosowania oczywiście nieuczciwych warunków umownych w stosunku do wierzyciela. Natomiast
dyrektywa 2000/35 nie reguluje zasad dotyczących okresu naliczania odsetek za zwłokę ani maksymalnej ich kwoty.
W związku z tym państwa członkowskie mają swobodę przy regulowaniu tej kwestii, pod warunkiem jednak, że cele
założone w dyrektywie 2000/35 nie zostaną naruszone i zostanie zachowana jej skuteczności (wyrok Pérez López,
C-16/15, pkt 59).
Trybunał podkreślił, że dyrektywa 2000/35 dąży do zapobiegania opóźnieniom w płatnościach, zwłaszcza poprzez
unikanie, aby takie opóźnienia były opłacalne dla dłużnika, oraz do zapewniania ochrony wierzycieli przed takimi
opóźnieniami. Trybunał stwierdził, że zasada ne ultra alterum tantum, przewidziana w art. 376 OZ, może, poprzez
ograniczenie kwoty odsetek za zwłokę do kwoty długu głównego, ograniczyć odstraszający skutek związany
z zapłatą tych odsetek. Jednak w ocenie TS takie ograniczenie nie prowadzi przy tym do podważenia celu
założonego w dyrektywie 2000/35 ani do pozbawienia tej dyrektywy skuteczności. Zasada ne ultra alterum tantum nie
powoduje takiego ograniczenia kwoty odsetek za zwłokę, które prowadziłoby do pozbawienia istoty przewidzianego
w art. 3 lit. a)–c) tej dyrektywy prawa wierzyciela do żądania takich odsetek w przypadku opóźnienia w płatnościach
lub które pozbawiałoby odsetki wszelkiej odstraszającej funkcji w odniesieniu do dłużnika. Ponadto, ta zasada nie
wpływa na stosowaną stopę odsetek za zwłokę, która powinna odpowiadać stopie przewidzianej w art. 3 ust. 1 lit. d)
dyrektywy 2000/35.
Rzecznik generalny podkreślił, że prawodawca krajowy mógł w ramach przysługującego mu swobodnego uznania
zapewnić równowagę między celem ochrony wierzycieli a koniecznością uniknięcia obciążenia dłużnika nadmiernym
długiem (pkt 66 i 67 opinii). W ramach tego swobodnego uznania prawodawca mógł przyjąć, że zasada taka jak ne
ultra alterum tantum stanowi odpowiedni instrument wobec tego celu. Ponadto, taka zasada nie powinna być badana
samodzielnie, ale w kontekście systemu prawnego, w jaki się wpisuje. W tym celu należy również uwzględnić inne
przepisy prawa krajowego znajdujące zastosowanie w dziedzinie opóźnienia w płatnościach. Rząd słoweński
powoływał się w szczególności na przepis krajowy gwarantujący wierzycielom, którzy z uwagi na opóźnienie
w płatnościach ponieśli szkodę przewyższającą otrzymane odsetki, odszkodowanie pokrywające tę różnicę. Wobec
powyższego TS stwierdził, że krajowy prawodawca mógł uznać, w ramach przysługującego mu swobodnego



uznania, że taki przepis, stosowany wraz ogółem zasad przewidzianych w dyrektywie 2000/35, może gwarantować
ochronę wierzycieli przed opóźnieniem w płatnościach.
Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one
przepisom krajowym, takim jak art. 376 OZ, który przewiduje, że należne, lecz niezapłacone odsetki za zwłokę
przestają być naliczane, gdy ich kwota osiągnie kwotę długu głównego.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 15.12.2016 r., Nemec, C-256/15







Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się przepisom krajowym, takim jak art. 376 OZ, który przewiduje, że należne, lecz niezapłacone odsetki za zwłokę przestają być naliczane, gdy ich kwota osiągnie kwotę długu głównego. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Werdykt TS z 15.12.2016 r., Nemec, C-256/15