Nieuczciwe praktyki handlowe

Trybunał orzekł, że pkt 14 załącznika I do dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że ten przepis pozwala uznać praktykę handlową za „system promocyjny typu »piramida«” nawet w przypadku, gdy istnieje jedynie pośredni związek między świadczeniami wpłacanymi przez nowych członków tego systemu a wynagrodzeniem pobieranym przez dotychczasowych członków. Loterie Nationale – Nationale Loterij NV van publiek recht (dalej jako: Loterie) jest belgijską spółką akcyjną skarbu państwa, która odpowiada za organizację loterii publicznych. W skardze do sądu gospodarczego w Antwerpii Loterie dążyła w szczególności do stwierdzenia, że system zbiorowego uczestnictwa w loterii publicznej w Belgii Lucky 4 All stanowi zabroniony system promocyjny typu „piramida” lub co najmniej wprowadzającą w błąd praktykę handlową. Sąd uznał, że tworzenie i promowanie systemu Lucky 4 All jest wprowadzającą w błąd praktyką handlową.

Tematyka: praktyki handlowe, system promocyjny, piramida, Loterie Nationale, Lucky 4 All, dyrektywa 2005/29

Trybunał orzekł, że pkt 14 załącznika I do dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że ten
przepis pozwala uznać praktykę handlową za „system promocyjny typu »piramida«” nawet w przypadku, gdy
istnieje jedynie pośredni związek między świadczeniami wpłacanymi przez nowych członków tego systemu
a wynagrodzeniem pobieranym przez dotychczasowych członków.
Loterie Nationale – Nationale Loterij NV van publiek recht (dalej jako: Loterie) jest belgijską spółką akcyjną skarbu
państwa, która odpowiada za organizację loterii publicznych. W skardze do sądu gospodarczego w Antwerpii Loterie
dążyła w szczególności do stwierdzenia, że system zbiorowego uczestnictwa w loterii publicznej w Belgii Lucky 4 All
stanowi zabroniony system promocyjny typu „piramida” lub co najmniej wprowadzającą w błąd praktykę handlową.
Sąd uznał, że tworzenie i promowanie systemu Lucky 4 All jest wprowadzającą w błąd praktyką handlową. Jednak
orzekł, że jedna z przesłanek sformułowanych przez Trybunał w wyroku 4finance (C-515/12), pozwalających uznać
praktykę handlową za „system promocyjny typu »piramida«” w rozumieniu pkt 14 załącznika I do dyrektywy
2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych
stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym, nie została spełniona. W ocenie
sądu nie ustalono, że finansowanie wynagrodzenia wypłacanego dotychczasowym członkom systemu Lucky 4 All
jest uzależnione „przede wszystkim” lub „głównie” od opłat uiszczanych przez nowych członków systemu. Loterie
wniosła od tego wyroku apelację.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy pkt 14 załącznika I do dyrektywy 2005/29
należy interpretować w ten sposób, że ten przepis pozwala uznać praktykę handlową za „system promocyjny typu
»piramida«” nawet w przypadku, gdy, jak wskazuje sąd odsyłający, istnieje jedynie pośredni związek między
świadczeniami wpłacanymi przez nowych członków takiego systemu a wynagrodzeniem pobieranym przez
dotychczasowych członków?
Z orzecznictwa TS wynika, że zakaz obejmujący „systemy promocyjne typu »piramida«” w rozumieniu pkt 14
załącznika I do dyrektywy 2005/29 opiera się na trzech kumulatywnych przesłankach. Po pierwsze, ta promocja
zasadza się na obietnicy, że konsument będzie miał możliwość osiągnąć korzyść ekonomiczną. Po drugie,
urzeczywistnienie tej obietnicy zależy od przystąpienia do takiego systemu innych konsumentów. Po trzecie,
większość dochodów pozwalających sfinansować obiecane konsumentom wynagrodzenie nie jest wynikiem
rzeczywistej działalności gospodarczej (wyrok 4finance, pkt 20).
Zdaniem sądu odsyłającego organizatorzy systemu Lucky 4 All stworzyli i promują szczególnie skomplikowany
system zbiorowego uczestnictwa w losowaniach Lotto, który spełnia dwie pierwsze przesłanki. Po pierwsze,
konsumenci są przyciągani obietnicą możliwości osiągnięcia korzyści ekonomicznej, ponieważ zbiorowe
uczestnictwo w loterii zwiększa znacząco ich szanse wygranej. Po drugie, urzeczywistnienie tej obietnicy wymaga
nieustannego przystępowania kolejnych graczy, co wynika bezpośrednio z samej organizacji i logiki systemu Lucky 4
All. Grupy graczy przybierają formę piramid, których cztery pierwsze poziomy są zajmowane przez sam system. Jako
że podział wygranych w ramach grupy faworyzuje wyższe poziomy, ze zwiększonej szansy na wygraną korzysta
przede wszystkim system, a także, w pewnym zakresie, dotychczasowi gracze, którzy zrekrutowali kolejnych. W celu
polepszenia własnej pozycji każdy gracz ma interes w pozyskaniu nowych graczy. Natomiast sąd odsyłający miał
wątpliwości co do spełnienia trzeciej przesłanki, dotyczącej finansowania obietnicy finansowej, ponieważ pkt 28
wyroku 4finance można interpretować w ten sposób, że powinna być ona finansowana bezpośrednio ze świadczeń
nowych członków.
Z orzecznictwa TS wynika, że w przypadku braku rzeczywistej działalności gospodarczej pozwalającej wypracować
dochody wystarczające, aby sfinansować wynagrodzenie obiecane konsumentom, system promocyjny typu
„piramida” opiera się na wkładzie ekonomicznym wnoszonym przez jego uczestników, ponieważ możliwość
uzyskania przez przystępującego do tego systemu wynagrodzenia zależy zasadniczo od opłat uiszczonych przez
następnych przystępujących (wyrok 4finance, pkt 21). Tego typu system musi mieć strukturę piramidy, w tym
znaczeniu, że jego trwałość wymaga przystępowania coraz to większej liczby nowych uczestników w celu
sfinansowania wynagrodzeń wypłacanych dotychczasowym członkom. Ponadto, członkowie o najkrótszym stażu
mają mniejsze szanse na otrzymanie wynagrodzenia za swój udział. System taki przestaje funkcjonować, w sytuacji
gdy przyrost liczby członków, który powinien teoretycznie zmierzać ku nieskończoności, aby system przetrwał, nie
wystarcza już na finansowanie wynagrodzeń obiecanych wszystkim uczestnikom (wyrok 4finance, pkt 22). W ocenie
TS uznanie systemu za „system promocyjny typu »piramida«” w rozumieniu pkt 14 załącznika I do dyrektywy 2005/29
wymaga, aby przystępujący do takiego systemu wpłacali świadczenie finansowe. Z tych samych względów taka
kwalifikacja systemu wymaga istnienia związku między świadczeniami wpłacanymi przez nowo przystępujących
członków a wynagrodzeniem pobieranym przez dotychczasowych członków (wyrok 4finance, pkt 27). W odniesieniu



do charakteru tego związku z treści większości wersji językowych pkt 14 załącznika I do dyrektywy 2005/29 wynika,
że finansowanie wynagrodzenia, jakie konsument może otrzymać, jest uzależnione „przede wszystkim” lub „głównie”
od świadczeń wpłaconych przez nowych uczestników systemu (wyrok 4finance, pkt 28). Natomiast zdaniem TS
z treści tego przepisu nie wynika, że wymagany związek finansowy musi być bezpośredni. Punkt 14 załącznika I do
dyrektywy 2005/29 może mieć zastosowanie do systemu, w którym istnieje pośredni związek między świadczeniami
wpłacanymi przez nowych członków a wynagrodzeniem pobieranym przez dotychczasowych członków. Trybunał
stwierdził, że przeciwna interpretacja tego przepisu mogłaby pozbawić go skuteczności, jako że wymóg
bezpośredniego związku pozwalałby łatwo obejść bezwzględny zakaz obejmujący systemy promocyjne typu
„piramida”.
Z akt rozpatrywanej sprawy wynika, że szansa wygranej jest związana z nieograniczoną liczbą nowych graczy
przyłączających się do systemu Lucky 4 All, od których to graczy wymagane są opłaty członkowskie i regularne
składki. Ponadto, górna granica wygranej, której prawdopodobieństwo wzrasta wraz z liczbą graczy, również
przyczynia się do finansowania tego systemu. W ocenie TS taki związek finansowy zdaje się być pośredni, choć
niewątpliwy, ale do sądu odsyłającego należy zbadanie tych okoliczności.
Trybunał uznał, że system, taki jak system Lucky 4 All, wydaje się spełniać przesłanki pozwalające uznać go za
„praktykę handlową” w rozumieniu załącznika I do dyrektywy 2005/29, ponieważ jego celem jest osiąganie zysku dla
samego systemu, czyli dla podmiotów go promujących, a nie tylko dla graczy. Trybunał wskazał, że do sądu
odsyłającego należy upewnienie się co do tej kwestii.
Trybunał orzekł, że pkt 14 załącznika I do dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że ten przepis
pozwala uznać praktykę handlową za „system promocyjny typu »piramida«” nawet w przypadku, gdy istnieje jedynie
pośredni związek między świadczeniami wpłacanymi przez nowych członków tego systemu a wynagrodzeniem
pobieranym przez dotychczasowych członków.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 15.12.2016 r., Nationale Loterij, C-667/15

Trybunał uznał, że system, taki jak system Lucky 4 All, wydaje się spełniać przesłanki pozwalające uznać go za „praktykę handlową” w rozumieniu załącznika I do dyrektywy 2005/29, ponieważ jego celem jest osiąganie zysku dla samego systemu, czyli dla podmiotów go promujących, a nie tylko dla graczy. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy upewnienie się co do tej kwestii.