Nieuczciwe warunki umowy kredytu

Tematyka: dyrektywa 93/13, nieuczciwe warunki umowy, Trybunał, art. 693 ust. 2 LEC, Banco Primus SA, kredyt zabezpieczony hipoteką, J. Gutiérrez García

Trybunał orzekł, że dyrektywę 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż stoi ona na przeszkodzie
dokonywanej w orzecznictwie wykładni przepisu prawa krajowego, takiego jak art. 693 ust. 2 LEC,
zakazującej sądowi krajowemu, który stwierdził, że dany warunek ma nieuczciwy charakter, uznania go za
bezskuteczny, i odstąpienia od stosowania go, jeśli w rzeczywistości przedsiębiorca go nie zastosował, lecz
postąpił zgodnie z wymogami przepisu prawa krajowego.
W 2008 r. Banco Primus SA (dalej jako: Banco) udzielił J. Gutiérrezowi Garcíi kredytu zabezpieczonego hipoteką
ustanowioną na jego mieszkaniu. Kredyt został przyznany na okres 47 lat, a jego spłata została rozłożona na 564
raty miesięczne. W następstwie siedmiu kolejnych uchybień obowiązkowi zapłaty w dniu 23.3.2010 r. stwierdzona
została natychmiastowa wykonalność zapłaty całego długu na podstawie klauzuli 6a umowy kredytowej. Banco
zażądał zapłaty całej kwoty głównej wraz z odsetkami zwykłymi i odsetkami za zwłokę oraz różnymi kosztami. Banco
zażądał również sprzedaży w drodze licytacji nieruchomości obciążonej hipoteką. W związku z tym, że na licytacji nie
stawił się żaden licytant, wydanym w postępowaniu egzekucyjnym postanowieniem z 21.3.2011 r. sąd przysądził
nieruchomość na rzecz Banco – za kwotę, która stanowiła 50% wartości szacunkowej tej nieruchomości. Objęcie
w posiadanie przez Banco zostało odroczone ze względu na sukcesywne podniesienie trzech zarzutów, z których
jeden doprowadził do wydania 12.6.2013 r. postanowienia uznającego za nieuczciwą klauzulę 6 umowy kredytu,
dotyczącą odsetek za zwłokę. Ostatni z zarzutów został rozstrzygnięty postanowieniem z kwietnia 2014 r., które
zakończyło postępowanie w przedmiocie zawieszenia eksmisji. W czerwcu 2014 r. J. Gutiérrez García wniósł do
sądu nadzwyczajne powództwo przeciwegzekucyjne w postępowaniu w przedmiocie egzekucji wierzytelności
zabezpieczonej hipoteką, powołując się na nieuczciwy charakter klauzuli 6 umowy kredytowej. Sąd, po tym, jak
postanowieniem z 16.6.2014 r. zawiesił postępowanie w przedmiocie eksmisji, uznał za nieuczciwe w rozumieniu
dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich pewne
warunki umowy kredytu, inne niż dotyczące odsetek za zwłokę. Uznał, że są nimi klauzula 3, dotycząca odsetek
zwykłych (która przewiduje obliczanie odsetek na podstawie formuły matematycznej, zgodnie z którą pozostała do
spłaty kwota główna i wymagalne odsetki są dzielone przez liczbę dni w roku bankowym, a mianowicie 360 dni) oraz
klauzula 6a dotycząca natychmiastowej wymagalności zapłaty całego długu, zgodnie z którą Banco może zażądać
natychmiastowej spłaty kapitału, odsetek i różnych kosztów, w szczególności w przypadku niezapłacenia
w ustalonym terminie rat z tytułu kwoty głównej, zwykłych odsetek lub zaliczek. Jednak sąd wskazał, że powództwo
przeciwegzekucyjne zostało wytoczone przez J. Gutiérreza Garcíę po upływie terminu zawitego, ustanowionego
przez czwarty przepis przejściowy hiszpańskiej ustawy 1/2013 o środkach służących wzmocnieniu ochrony dłużników
hipotecznych oraz o restrukturyzacji długu i najmie socjalnym. Ponadto sąd stwierdził, że art. 207 hiszpańskiego
Kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako: LEC), regulujący powagę rzeczy osądzonej, stoi na przeszkodzie
ponownemu zbadaniu charakteru warunków spornej umowy kredytu pod kątem posiadania przez nie nieuczciwego
charakteru, ponieważ ich zgodność z prawem została już zbadana w świetle dyrektywy 93/13 w ramach
postanowienia z 12.6.2013 r., które stało się prawomocne. Ponadto, sąd zauważył, że nawet jeśli klauzula 6a umowy
stanowiącej przedmiot sporu w postępowaniu głównym miałaby zostać uznana za nieuczciwy warunek umowy, to
w świetle orzecznictwa hiszpańskiego Sądu Najwyższego nie jest możliwe uznanie tego postanowienia umowy za
bezskuteczne i odstąpienia od stosowania go, ponieważ w rzeczywistości Banco nie zastosował go, lecz postąpił
zgodnie z art. 693 ust. 2 LEC, czekając ze stwierdzeniem natychmiastowej wymagalności do czasu wystąpienia
siedmiu zaległości w zapłacie.
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie
przepisowi prawa krajowego, takiemu jak czwarty przepis przejściowy ustawy 1/2003, uzależniającemu wykonywanie
przez konsumentów przysługującego im prawa do wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego opartego na
zarzucie dotyczącym nieuczciwego charakteru warunków umowy od dochowania miesięcznego terminu zawitego na
jego wniesienie?
Z orzecznictwa TS wynika, że ustanowiony przez dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że
konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze
względu na stopień poinformowania (wyrok Sánchez Morcillo i Abril García, C-169/14, pkt 22). Ze względu na tę
słabszą pozycję art. 6 ust. 1 tej dyrektywy przewiduje, że nieuczciwe warunki nie są wiążące dla konsumenta. Jest to
przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia ustanowionej przez umowę formalnej równowagi
praw i obowiązków stron rzeczywistą równowagą, która przywraca równość stron (wyrok Gutiérrez Naranjo i in., C-
154/15, C-307/15 i C-308/15, pkt 53, 55). Zgodnie z orzecznictwem TS ten przepis należy uznać za równoważny
z krajowymi przepisami mającymi w ramach krajowego porządku prawnego rangę podstawowych zasad porządku
prawnego (wyrok Asturcom Telecomunicaciones, C-40/08, pkt 51, 52). Trybunał podkreślił, że sąd krajowy
zobowiązany jest do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13

mają nieuczciwy charakter, aby zniwelować brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą, o ile posiada
niezbędne ku temu informacje na temat stanu prawnego i faktycznego (wyroki: Aziz, C-415/11, pkt 46; Gutiérrez
Naranjo i in., pkt 58).
W niniejszej sprawie sąd krajowy dokonał już oceny, w kontekście dyrektywy 93/13, spornej umowy, po
przeprowadzeniu której stwierdził nieuczciwy charakter klauzuli 6 tej umowy.
Z orzecznictwa TS wynika, że dla zapewnienia stabilności prawa i stosunków prawnych, jak też prawidłowego
administrowania wymiarem sprawiedliwości istotne jest, aby orzeczenia sądowe, które stały się prawomocne po
wyczerpaniu przysługujących środków odwoławczych lub po upływie przewidzianych dla wniesienia tych środków
terminów, były niepodważalne (wyrok Asturcom Telecomunicaciones, pkt 35, 36). Trybunał przyznał, że ochrona
konsumenta nie ma charakteru absolutnego. W szczególności unijne prawo nie zobowiązuje sądu krajowego do
odstąpienia od stosowania krajowych przepisów proceduralnych nadających powagę rzeczy osądzonej danemu
orzeczeniu, nawet jeśli umożliwiłoby to usunięcie naruszenia zawartego w dyrektywie 93/13 przepisu prawa, bez
względu na jego charakter (wyrok Gutiérrez Naranjo i in., pkt 68). Odmiennie jest w sytuacji, gdy prawo krajowe
przyznaje sądowi takie kompetencje tylko w przypadku naruszenia przepisów mających w ramach krajowego
porządku prawnego rangę podstawowych zasad porządku prawnego (wyrok Asturcom Telecomunicaciones, pkt 53).
Ponadto, zgodnie z unijnym prawem, celem zasady skutecznej ochrony sądowej konsumentów nie jest przyznanie
prawa dostępu do dwóch instancji sądowych, ale jedynie zapewnienie prawa dostępu do sądu (wyrok Sánchez
Morcillo i Abril García, pkt 36).
W ocenie TS, dyrektywę 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu
prawa krajowego, takiemu jak wynikające z art. 207 LEC, które zakazuje sądowi krajowemu badania z urzędu, czy
warunki umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem mają nieuczciwy charakter, jeżeli zgodność
z prawem całokształtu warunków tej umowy w świetle dyrektywy 93/13 została już zbadana w prawomocnym
orzeczeniu. Potwierdzenie powyższego należy do sądu odsyłającego. Jednocześnie z postanowienia odsyłającego
wynika, że w rozpatrywanej sprawie przepis proceduralny regulujący powagę rzeczy osądzonej zakazuje sądowi
krajowemu nie tylko ponownego badania w świetle dyrektywy 93/13 zgodności z prawem warunków umowy, które
były już przedmiotem analizy w prawomocnym orzeczeniu, lecz zakazuje mu również przeprowadzenia oceny
nieuczciwego charakteru innych warunków tej samej umowy.
Trybunał podkreślił, że przesłanki ustanowione przez prawo krajowe, do których odsyła art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13,
nie mogą stanowić zagrożenia dla istoty prawa, jakie konsumenci wywodzą z tego przepisu, polegającego na
niezwiązaniu warunkiem uznanym za nieuczciwy (wyrok Gutiérrez Naranjo i in., pkt 71).
W sytuacji gdy w ramach wcześniejszego badania spornej umowy, która doprowadziła do wydania prawomocnego
orzeczenia, sąd krajowy ograniczył się do zbadania z urzędu w świetle dyrektywy 93/13 tylko jednego, względnie
kilku warunków umowy, ta dyrektywa nakłada na sąd krajowy obowiązek dokonania, na wniosek strony lub z urzędu,
o ile posiada niezbędne ku temu informacje na temat stanu prawnego i faktycznego, oceny nieuczciwego charakteru
innych warunków tej umowy.
Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy zweryfikowanie, czy w prawomocnym orzeczeniu z 12.6.2013 r.
badanie zgodności z prawem w świetle dyrektywy 93/13 dotyczyło wszystkich warunków umowy stanowiącej
przedmiot sporu w postępowaniu głównym, czy objęło ono wyłącznie klauzulę 6.
Trybunał orzekł, że art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż te przepisy stoją na przeszkodzie
przepisowi prawa krajowego, takiemu jak czwarty przepis przejściowy ustawy 1/2003, uzależniającemu wykonywanie
przez konsumentów – w stosunku do których przed dniem wejścia w życie ustawy zawierającej ten przepis wszczęte
zostało postępowanie w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, niezakończone przed tym
dniem – przysługującego im prawa do wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego, opartego na zarzucie
dotyczącym nieuczciwego charakteru warunków umowy, od dochowania miesięcznego terminu zawitego na jego
wniesienie, liczonego od dnia następującego po dniu wejścia w życie tej ustawy. W ocenie TS przepisy dyrektywy
93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu prawa krajowego, takiemu
jak wynikające z art. 207 LEC, które zakazuje sądowi krajowemu ponownego badania z urzędu, czy warunki umowy
mają nieuczciwy charakter, jeżeli w prawomocnym orzeczeniu wydane zostało już rozstrzygnięcie w przedmiocie
zgodności z prawem całokształtu warunków tej umowy w świetle dyrektywy.
Natomiast w przypadku istnienia jednego, względnie kilku warunków umowy, których nieuczciwy charakter nie był
jeszcze badany w ramach wcześniejszej kontroli sądowej spornej umowy, która to kontrola zakończyła się wydaniem
prawomocnego orzeczenia, przepisy dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy, do którego
zgodnie z przepisami wnoszone są nadzwyczajne powództwa przeciwegzekucyjne, ma obowiązek dokonania – na
wniosek strony lub z urzędu, o ile posiada niezbędne ku temu informacje na temat stanu prawnego i faktycznego –
oceny nieuczciwego charakteru tych warunków.

Poprzez kolejne pytania prejudycjalne sąd odsyłający dążył do uzyskania dodatkowych wskazówek dotyczących
kryteriów oceny nieuczciwego charakteru rozpatrywanego postanowienia umownego.
Trybunał wskazał, że powołując się na pojęcia „dobra wiara” i „znaczący brak równowagi” na niekorzyść konsumenta
pomiędzy wynikającymi z umowy prawami i obowiązkami stron, art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 definiuje jedynie
w sposób abstrakcyjny elementy, które sprawiają, iż dany warunek umowy, który nie stanowił przedmiotu
indywidualnych negocjacji, ma nieuczciwy charakter (wyrok Aziz, pkt 67). Aby ustalić, czy dane postanowienie
powoduje powstanie „znaczącej nierównowagi” na niekorzyść konsumenta w wynikających z umowy prawach
i obowiązkach stron, należy w szczególności wziąć pod uwagę, w jakim zakresie ta umowa stawia konsumenta
w sytuacji gorszej niż przewidziana w obowiązujących przepisach krajowych oraz przeprowadzić analizę sytuacji
prawnej konsumenta pod kątem posiadanych przezeń możliwości doprowadzenia do zaprzestania stosowania
nieuczciwych warunków (wyrok Aziz, pkt 68).
W odniesieniu do kwestii, w jakich okolicznościach taka nierównowaga powstaje „w sprzeczności z wymogami dobrej
wiary”, TS stwierdził, że sąd krajowy musi w tym zakresie sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta
w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument przyjąłby taki warunek w drodze
negocjacji indywidualnych (wyrok Aziz, pkt 69). Ponadto należy również ocenić skutki, jakie dany warunek umowy
może wywoływać w ramach prawa stosowanego do tej umowy, co wymaga zbadania krajowego porządku prawnego
(wyrok Aziz, pkt 71).
Trybunał przypomniał, że zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nieuczciwy charakter warunków dotyczących
określenia głównego przedmiotu umowy, względnie relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian
towarów lub usług, nie podlega ocenie, tylko jeśli właściwy sąd krajowy uzna w wyniku badania konkretnej sprawy, że
te warunki zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem (wyroki: Kásler i Káslerné Rábai, C 26/13, pkt 41;
Bucura, C-348/14, pkt 50). To w świetle tych kryteriów sąd odsyłający musi dokonać oceny nieuczciwego charakteru
postanowień umowy.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 i art. 4 dyrektywy 93/13 muszą być interpretowane w ten sposób, że badanie, czy
warunek umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem ma nieuczciwy charakter, zakłada ustalenie, czy
ten warunek stwarza znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron umowy na niekorzyść konsumenta. Badanie
to należy przeprowadzić w świetle przepisów krajowych znajdujących – wobec braku porozumienia stron w tym
zakresie – zastosowanie do środków, jakimi konsumenci dysponują zgodnie z uregulowaniem krajowym dla celów
spowodowania zaprzestania stosowania tego typu warunku, charakteru towarów lub usług, których umowa dotyczy,
oraz wszystkich okoliczności towarzyszących zawarciu tej umowy. Trybunał uznał, że jeśli sąd odsyłający jest zdania,
że warunek umowy dotyczący sposobu obliczania odsetek zwykłych, taki jak sporny w postępowaniu głównym, nie
został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu art. 4 ust. 2 tej dyrektywy, ciąży na nim obowiązek
zbadania, czy ten warunek jest nieuczciwy w rozumieniu art. 3 ust. 1.
Trybunał wskazał, że w ramach takiego badania sąd odsyłający musi w szczególności porównać metodę obliczania
stawki odsetek zwykłych przewidzianą przez tę klauzulę i rzeczywistą stawkę tych odsetek ze zwykle stosowanymi
metodami ich obliczania oraz stawką odsetek ustawowych, a także ze stawkami odsetek stosowanymi na rynku
w chwili zawarcia umowy stanowiącej przedmiot sporu w postępowaniu głównym w przypadku kredytu równoważnej
wysokości i udzielonego na równoważny okres co w przypadku badanej umowy kredytu.
Odnosząc się do oceny przez sąd krajowy nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego wcześniejszej
wymagalności zapłaty całego długu w przypadku niewywiązywania się przez dłużnika przez określony czas
z ciążących na nim zobowiązań, Trybunał uznał, że sąd odsyłający musi sprawdzić:
– czy przysługujące przedsiębiorcy uprawnienie do uznania całego kredytu za wymagalny jest uzależnione od
niewywiązania się przez konsumenta ze zobowiązania o zasadniczym dla danego stosunku umownego znaczeniu,
– czy takie uprawnienie przysługuje w przypadkach, w których takie niewywiązanie się ma charakter wystarczająco
poważny w stosunku do kwoty kredytu i okresu, na który go udzielono,
– czy to uprawnienie stanowi odstępstwo od mających zastosowanie w tym zakresie przepisów prawa powszechnie
obowiązującego na wypadek braku szczególnego uregulowania w umowie oraz
– czy prawo krajowe przewiduje odpowiednie i skuteczne środki umożliwiające konsumentowi, w odniesieniu do
którego stosowany jest taki warunek umowy, usunięcie skutków tej wymagalności kredytu.
Poprzez kolejne pytania prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy dyrektywę 93/13 należy interpretować
w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie dokonywanej w krajowym orzecznictwie wykładni przepisu regulującego
warunki natychmiastowej wymagalności zapłaty całego długu, takiego jak art. 693 ust. 2 LEC?
Klauzula 6a spornej umowy, określająca warunki natychmiastowej wymagalności zapłaty całego długu, nie
odzwierciedla przepisów art. 693 ust. 2 LEC. Klauzula ta przewiduje, że kredytodawca może uznać spłatę kredytu za
natychmiastowo wymagalną i domagać się natychmiastowej spłaty całości długu z tytułu kapitału i odsetek

w przypadku niezapłacenia w ustalonym terminie rat z tytułu kwoty głównej, zwykłych odsetek lub zaliczek, a nie, jak
przewiduje to art. 693 ust. 2 LEC, w przypadku niewywiązania się z obowiązku zapłaty przez okres wynoszący
przynajmniej trzy miesiące. Ponadto w klauzuli 6a użyto sformułowań „poza przypadkami przewidzianymi w ustawie”
i „oprócz przypadków przewidzianych w ustawie”. Z treści klauzuli wynika, że za jej pomocą strony nie chciały
ograniczyć podstaw natychmiastowej wymagalności do podstawy przewidzianej w art. 693 ust. 2 LEC. Trybunał
stwierdził, że klauzula 6a jest objęta zakresem stosowania dyrektywy 93/13 (a contrario wyrok Barclays Bank, C-
280/13, pkt 41), a sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu, czy ma ona nieuczciwy charakter (wyrok Aziz,
pkt 46).
Sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do odstąpienia od stosowania nieuczciwego warunku umowy, tak aby nie
wywoływał on wiążących skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści.
Umowa powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z usunięcia
nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze jej obowiązywanie jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa
wewnętrznego (wyroki: Banco Espanol de Crédito, C-618/10, pkt 65; Asbeek Brusse i de Man Garabito, C 488/11,
pkt 57; Unicaja Banco y Caixabank, C-482/13, C-484/13, C-485/13 i C-487/13, pkt 28).
Z orzecznictwa TS wynika, że z uwagi na charakter i znaczenie interesu publicznego polegającego na ochronie
konsumentów będących na słabszej pozycji względem przedsiębiorców, dyrektywa 93/13 zobowiązuje państwa
członkowskie do zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie dalszemu
stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami (wyroki: Banco
Espanol de Crédito, pkt 68; Unicaja Banco i Caixabank, pkt 30). Trybunał uznał, że w celu zagwarantowania skutku
odstraszającego art. 7 dyrektywy 93/13 kompetencje sądu krajowego, który stwierdza istnienie nieuczciwego
warunku w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, nie mogą zależeć od faktycznego stosowania lub niestosowania
tego warunku. Z orzecznictwa TS wynika, że dyrektywę 93/13 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli sąd
krajowy stwierdzi „nieuczciwy” charakter warunku umowy uzgodnionego z konsumentem przez przedsiębiorcę,
okoliczność, iż ten warunek nie został wykonany, nie stoi jako taka na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy wyciągnął
wszelkie konsekwencje wynikające z „nieuczciwego” charakteru tego warunku (postanowienie Banco Bilbao Vizcaya
Argentaria, C-602/13, pkt 50, 54).
Trybunał orzekł, że dyrektywę 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż stoi ona na przeszkodzie dokonywanej
w orzecznictwie wykładni przepisu prawa krajowego, takiego jak art. 693 ust. 2 LEC, zakazującej sądowi krajowemu,
który stwierdził, że dany warunek ma nieuczciwy charakter, uznania go za bezskuteczny, i odstąpienia od stosowania
go, jeśli w rzeczywistości przedsiębiorca go nie zastosował, lecz postąpił zgodnie z wymogami przepisu prawa
krajowego.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 26.1.2017 r., Banco Primus, C-421/14