Prowadzenie działalności gospodarczej przez kobietę będącą w ciąży

Nie jest wykluczone podjęcie i prowadzenie w sposób ciągły pozarolniczej działalności gospodarczej nawet w ósmym miesiącu ciąży. Wyrok SN z 19.4.2017 r. dotyczy sprawy Agaty B., która kontynuowała swoją działalność prawniczą mimo ciąży i zasiłku chorobowego. Sąd Najwyższy uznał, że prowadzenie działalności gospodarczej stanowi tytuł do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi. Skarga kasacyjna organu rentowego została oddalona.

Tematyka: działalność gospodarcza, ciąża, zasiłek chorobowy, ubezpieczenia społeczne, skarga kasacyjna, Sąd Najwyższy, wyrok SN

Nie jest wykluczone podjęcie i prowadzenie w sposób ciągły pozarolniczej działalności gospodarczej nawet
w ósmym miesiącu ciąży.
Wyrok SN z 19.4.2017 r., II UK 152/16
Przewodniczący Sędzia SN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska, Zbigniew Myszka
(sprawozdawca).
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 19.4.2017 r. sprawy z wniosku Agaty B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II
Oddział w P. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku SA w P. z 22.10.2015 r. […]; oddala skargę kasacyjną i zasądza od skarżącego na rzecz
ubezpieczonej kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie
Wyrokiem z 22.10.2015 r. SA w P. oddalił apelację organu rentowego od wyroku SO w P. z 28.10.2014 r.
zmieniającego decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddziału w P. z 17.6.2014 r. „w części”
i stwierdzającego, że odwołująca się Agata B. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym
i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność
w okresie od 1.8.2012 r. do 28.2.2014 r.
W sprawie tej ustalono, że od 17.8.2009 r. do 31.5.2012 r. oraz od 1 czerwca do 31.7.2012 r. ubezpieczona była
zatrudniona na podstawie umowy o pracę w Kancelarii Adwokackiej Adwokat Izabelli R. Dodatkowo od 21 czerwca
do 31.7.2012 r. równocześnie współpracowała z Kancelarią Adwokatów i Radców Prawnych A. Ł. i Wspólnicy spółką
komandytową na podstawie umowy zlecenia w zakresie wykonywania czynności zastępstwa procesowego
z upoważnienia zleceniodawcy przed sądami powszechnymi na terenie miasta Ś. Od 1.8.2012 r. ubezpieczona
zarejestrowała własną działalność gospodarczą pod nazwą „Agata B. Biuro Obsługi Klienta we współpracy
z Kancelarią Adwokacką Adwokata Mariana R.” w przedmiocie usług prawniczych. W związku z tym zgłosiła się do
obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego i dobrowolnego
ubezpieczenia chorobowego, deklarując jako podstawę wymiaru składek za sierpień 2012 r. kwotę 9115, 23 zł.
Z tytułu prowadzonej działalności w sierpniu 2012 r. uzyskała przychód w łącznej wysokości 492 zł pomniejszony
o odprowadzony do US podatek VAT w kwocie 92 zł oraz opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne w kwocie
3385, 65 zł.
Decyzję o rozpoczęciu prowadzenia własnej działalności gospodarczej ubezpieczona podjęła już w maju 2012 r.
z powodu pogarszającego się stanu zdrowia ówczesnej pracodawczyni – adwokat Izabelli R., a po jej śmierci była
jedyną osobą pracującą w Kancelarii. Działalność gospodarczą od sierpnia 2012 r. ubezpieczona wykonywała
w miejscu swojego zamieszkania, korzystając z prywatnego sprzętu komputerowego, osobistego telefonu
komórkowego i specjalnie w tym celu przygotowanego gabinetu. W okresie prowadzenia działalności bezpłatnie
korzystała z elektronicznego programu prawniczego
, udostępnionego jej przez współpracującą z nią
Kancelarię Adwokacką Mariana R. W ramach działalności gospodarczej w sierpniu 2012 r., najpierw 2–3 razy
w tygodniu, a następnie codziennie przychodziła do Kancelarii Mariana F. i spotykała się z klientami, prowadziła
z nimi rozmowy oraz pomagała w prowadzeniu ich spraw, ponieważ Marian R. w okresie żałoby po śmierci żony nie
zajmował się sprawami Kancelarii. Ponadto ubezpieczona prowadziła rozmowy z adwokatem Jakubem S. w kwestii
współpracy oraz z zarządem Wspólnoty Mieszkaniowej w S. w zakresie jej obsługi prawnej, którą strony zamierzały
rozpocząć w październiku 2012 r., lecz do zawarcia umowy nie doszło z przyczyn zdrowotnych leżących po stronie
ubezpieczonej. W okresie prowadzenia działalności gospodarczej wystawiła dwie faktury VAT za wykonane prace na
rzecz Kancelarii Adwokackiej Adwokata Mariana R. na kwoty po 492 zł brutto.
W dniach od 19 marca do 22.3.2013 r. ubezpieczona przystąpiła do egzaminu adwokackiego i w styczniu 2014 r.
została wpisana na listę adwokatów Wielkopolskiej Izby Adwokackiej. W konsekwencji powyższego ubezpieczona
zmieniła nazwę działalności i od 1.3.2014 r. dokonała zgłoszenia siebie do ubezpieczeń społecznych jako osoby
prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą „Kancelaria Adwokacka Adwokat Agata B.”, deklarując podstawę
wymiaru składek za miesiące marzec i kwiecień 2014 r. w wysokości 504 zł.
W chwili rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej ubezpieczona była w trzecim miesiącu ciąży, która
początkowo przebiegała prawidłowo i nie było żadnych przeciwwskazań lekarskich do podjęcia pracy. Następnie od
1.9.2012 r. aż do dnia porodu przebywała na zwolnieniu lekarskim w związku z ciążą z powodu złych wyników badań
moczu i pobierała zasiłek chorobowy. W dniu 11.2.2013 r. odwołująca urodziła dziecko i od tego czasu pobierała
zasiłek macierzyński, a następnie od kwietnia 2013 r. zasiłek chorobowy z powodu poporodowych zaburzeń

depresyjno-lękowych. Ubezpieczona kontynuuje prowadzenie działalności gospodarczej od 1.3.2014 r. i nadal
współpracuje z Kancelarią Adwokacką Mariana R. w celu świadczenia usług prawniczych i uzyskuje z tego tytułu
przychody.
W ocenie sądów obydwu instancji ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego bezsprzecznie wynikało, że
ubezpieczona w sposób ciągły i zorganizowany prowadziła działalność gospodarczą, co stanowi tytuł do objęcia jej
obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi oraz dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w spornym okresie.
Sąd II instancji podkreślił, że jeśli zainteresowany spełnia ustawowe warunki faktyczne do objęcia ubezpieczeniem
(prowadzenie działalności gospodarczej), to jego wniosek o objęcie ubezpieczeniem chorobowym rodzi skutek
prawny w postaci objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem społecznym, a organ rentowy nie może odmówić objęcia tej
osoby ubezpieczeniem społecznym. W przypadku zadeklarowania przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność
podstawy wymiaru składek w granicach przewidzianych ustawą (art. 18 ust. 8, art. 18 a ust. 1 w zw. z art. 20 ust. 3
ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm., dalej jako:
SystUbSpołU) kwestionowanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zadeklarowanej podstawy wymiaru składek
z powołaniem się na art. 58 KC lub art. 5 KC nie jest możliwe (por. uchwałę (7) SN z 21.4.2010 r., II UZP 1/10, OSNP
Nr 21–22/2010, poz. 267). W konsekwencji sąd II instancji uznał, że ustalony stan faktyczny uzasadnia objęcie
odwołującej ubezpieczeniami społecznymi w okresie od 1.8.2012 r. do 28.2.2014 r. jako osoby prowadzącej
pozarolniczą działalność gospodarczą.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie prawa materialnego:
1) art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6 pkt 1, art. 11 ust. 2, art. 13 pkt 4 SystUbSpołU w zw. z art. 2 ustawy z 2.7.2004 r.
o swobodzie działalności gospodarczej (t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1829 ze zm., dalej jako: SwobDziałGospU) przez
niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że ustalony w sprawie stan faktyczny pozwalał na stwierdzenie faktycznego
prowadzenia działalności gospodarczej przez odwołującą się, podczas gdy w rzeczywistości nie prowadziła ona
w tym okresie działalności gospodarczej, która nie miała charakteru ciągłego, a jedynie jednorazowy lub co najwyżej
sporadyczny.
Ponadto naruszenie przepisów prawa procesowego w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy:
2) art. 233 § 1 w zw. z art. 391 oraz art. 378 § 1 i art. 382 KPC wskutek przejęcia przez sąd II instancji za własne
ustaleń faktycznych sądu I instancji bez jakichkolwiek merytorycznych rozważań w tej kwestii, w sytuacji gdy zarzuty
apelacji dotyczyły przede wszystkim sprzeczności ustaleń sądu I instancji ze zgromadzonym materiałem
dowodowym, przez co zarzuty te nie zostały rozpoznane, oraz
3) art. 227 w zw. z art. 391 oraz art. 378 § 1, art. 380 i art. 382 KPC przez oddalenie wniosku organu rentowego
o przeprowadzenie dowodu z dokumentacji medycznej odwołującej się na okoliczność przebiegu ciąży, czy zdrowie
odwołującej się pozwalało jej na rozpoczęcie działalności gospodarczej, skoro w rzeczywistości długotrwale
przebywała na zwolnieniu chorobowym w krótkim czasie od formalnego rozpoczęcia działalności gospodarczej.
Okoliczność ta mogła być istotna dla ustalenia, czy były realne przesłanki do zarejestrowania działalności
gospodarczej.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania organ rentowy powołał się na potrzebę wykładni art. 2
SwobDziałGospU, który w jego ocenie budzi poważne wątpliwości „w zakresie, w jakim do ustalenia przesłanki
prowadzenia działalności gospodarczej w sposób ciągły, a tym samym do ustalenia, czy ta działalność jest faktycznie
prowadzona, należy brać pod uwagę sam okres pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę formalnie wpisaną
do ewidencji działalności gospodarczej, a która nie zawiesiła prowadzenia swojej działalności”. Wskazując na
powyższe, skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku, jak również poprzedzającego go wyroku
sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi, ewentualnie o zmianę zaskarżonego
wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty oraz zasądzenie od odwołującej na rzecz skarżącego kosztów postępowania,
w tym kosztów zastępstwa procesowego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną ubezpieczona wniosła o wydanie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi do
rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz odwołującej kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw w miarodajnie ustalonym stanie faktycznym sprawy,
skoro ubezpieczona do 31.7.2012 r. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia
w kancelarii adwokackiej adwokat Izabelli R., a także współpracowała z inną kancelarią adwokatów i radców
prawnych na podstawie umowy zlecenia na wykonywanie czynności zastępstwa procesowego z upoważnienia
zleceniodawcy. Następnie z powodu pogarszającego się stanu zdrowia swojej ówczesnej pracodawczyni, która
zamierzała przejść z ubezpieczoną na formę współpracy w prowadzeniu wspólnej działalności pozarolniczej,
ubezpieczona od 1 czerwca do 31.7.2012 r. kontynuowała zatrudnienie w Kancelarii adwokata Mariana R., który był
likwidatorem kancelarii zmarłej 5.6.2012 r. pracodawczyni Izabelli R., a od 1.8.2012 r. podjęła własną działalność „we

współpracy z Kancelarią Adwokacką adwokata Mariana R.”, której przedmiotem były usługi prawnicze i z tego
kolejnego tytułu ubezpieczenia opłaciła za sierpień 2012 r. składki na ubezpieczenia społeczne w kwocie 3385, 65 zł
od podstawy wymiaru w kwocie 9115, 23 zł. Tę działalność ubezpieczona wykonywała w miejscu zamieszkania,
korzystając z prywatnego sprzętu komputerowego oraz elektronicznego programu prawniczego
,
udostępnionego przez współpracującą kancelarię adwokacką Mariana R., własnego telefonu komórkowego
i gabinetu, do którego zakupiła w lipcu 2012 r. meble biurowe. W takim stanie rzeczy sądy ponadto ustaliły, że
w takim nieprzerwanym ciągu zatrudnienia i rozpoczętej własnej pozarolniczej działalności w zakresie usług
prawniczych ubezpieczona prowadziła rozmowy o nawiązaniu współpracy z kolejną kancelarią adwokacką (na której
rzecz „próbnie i bezpłatnie” sporządziła jedno pismo procesowe) oraz obsługi prawnej jednej ze wspólnot
mieszkaniowych. W tym czasie wystawiła dwie faktury na rzecz współpracującej kancelarii adwokackiej. W chwili
podjęcia własnej działalności gospodarczej ubezpieczona była w trzecim miesiącu ciąży, która przebiegała
prawidłowo i nie stwarzała żadnych przeciwwskazań „do podjęcia pracy”, chociaż od 1.9.2012 r. ubezpieczona
przebywała na zwolnieniu lekarskim „z powodu złych wyników badania moczu”, a od kwietnia 2013 r. leczy się
psychiatrycznie „z powodu poporodowych zaburzeń depresyjno-lękowych”. Po urodzeniu dziecka ubezpieczona
zdała egzamin adwokacki i uzyskała wpis na listę adwokatów, co sprawiło, że zmieniła nazwę oraz siedzibę
prowadzonej działalności gospodarczej, deklarując za marzec i kwiecień 2014 r. niższą podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenia społeczne „w wysokości 504 zł”.
W ujawnionym stanie rzeczy chybione okazały się kasacyjne zarzuty podważające prowadzenie przez ubezpieczoną
pozarolniczej działalności usługowej, która nie była „jednorazowa” ani „co najwyżej sporadyczna”, skoro bez
wątpienia ubezpieczona podjęła i wykonywała lub co najmniej pozostawała w gotowości świadczenia usług
prawniczych, które zależą od pozyskania kontrahentów chętnych na skorzystanie, z oferowanych usług adwokackich,
co w przypadku osób rozpoczynających tego typu działalność zazwyczaj nie jest łatwe aż do nabycia doświadczenia
i renomy profesjonalnej firmy prawniczej. Niemniej nie budzi wątpliwości, że założenie pozarolniczej działalności
i pozostawanie w gotowości do świadczenia oferowanych usług prawniczych, które przecież ubezpieczona co
najmniej dwukrotnie wykonała, nie wykluczało kontestowanego przez organ rentowy ustalenia realnego charakteru
spornej działalności i tytułu nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniom społecznym. Przeciwne wnioski dowodowe
skarżący miał obowiązek składać już w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, pod rygorem ich pominięcia w trybie art.
381 KPC, zważywszy, że zgodnie z art. 39813 § 2 KPC – w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne
powoływanie nowych faktów lub dowodów, co łącznie dyskwalifikowało proceduralne zarzuty kasacyjne, ponieważ
ocena, czy działalność gospodarcza jest rzeczywiście wykonywana, należy do sfery ustaleń faktycznych, a te nie
poddają się weryfikacji kasacyjnej (por. postanowienie SN z 18.10.2011 r., III UK 43/11,
).
W tym nadal kontestowanym zakresie wyłącznie polemiczne proceduralne zarzuty kasacyjne okazały się nie tylko
chybione, ale przede wszystkim bezpodstawne, zważywszy, że podstawą kasacyjnego zaskarżenia nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów ani oceny dowodów (art. 398 3 § 3 KPC). Stan ciąży ani pobieranie zasiłku
macierzyńskiego w okresie realnie rozpoczętej pozarolniczej działalności nie sprzeciwiały się ani nie wykluczały
dalszego i nieprzerwanego podlegania ubezpieczonej obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
z tego tytułu lub z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego z ubezpieczenia społecznego działalności pozarolniczej
(art. 9 ust. 1c SystUbSpołU). Prowadzenie działalności gospodarczej stanowi tytuł podlegania obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym, jeżeli taka działalność jest wykonywana, choć stopień jej natężenia może się zmieniać
(por. wyrok SN z 13.9.2016 r., I UK 455/15,
), i nie jest wykluczone podjęcie i prowadzenie w sposób ciągły
pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 2 SwobDziałGospU nawet w ósmym miesiącu ciąży (por. wyrok SN
z 16.1.2014 r., I UK 235/13,
).
Powyższe oznaczało, że w rozpoznanej sprawie kontrowersje nie dotyczyły prawidłowo dokonanego osądu
podlegania ubezpieczonej ubezpieczeniom społecznym z tytułu podjętej działalności pozarolniczej, w związku ze
śmiercią jej pracodawczyni, chociaż mogły dotykać wysokości zadeklarowanej podstawy wymiaru składek na
ustalone ubezpieczenia społeczne, której skarżący organ rentowy nie zweryfikował w odrębnej decyzji.
W konsekwencji potencjalnie istotne kwestie wynikające z kontrowersyjnej prima facie wysokości podstawy wymiaru
zadeklarowanych składek, choćby w porównaniu do poprzedniej pracowniczej podstawy ich wymiaru oraz ustalonego
„nieznacznego” rozmiaru usług wykonanych po podjęciu działalności pozarolniczej, a ponadto radykalnie niższej
podstawy wymiaru tych składek z działalności już adwokackiej oraz ewentualnego wpływu tego typu okoliczności na
wysokość pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie mogły być poddane weryfikacji sądowej ani ich
kasacyjnemu osądowi.
Mając powyższe na uwadze, SN wyrokował jak w sentencji na podstawie art. 39814 KPC.
Wyrok SN z 19.4.2017 r., II UK 152/16

Sąd Najwyższy potwierdził decyzję o objęciu Agaty B. obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi za okres prowadzenia działalności gospodarczej w ciąży. Skarga kasacyjna organu rentowego została uznana za nieuzasadnioną. Wyrok SN z 19.4.2017 r., II UK 152/16, jest istotny dla osób prowadzących działalność gospodarczą w okresie ciąży.