Ustalenie i prezentacja opłat lotniczych

Trybunał orzekł, że art. 22 ust. 1 rozporządzenia Nr 1008/2008 nie stoi na przeszkodzie temu, aby stosowanie uregulowania krajowego transponującego dyrektywę 93/13 mogło doprowadzić do uznania za bezskuteczne postanowienia ogólnych warunków umów umożliwiającego pobieranie odrębnych ryczałtowych opłat transakcyjnych od klientów, którzy nie skorzystali z lotu lub odwołali rezerwację. W kontekście taryf lotniczych i wymogu wskazywania szczegółowych opłat, decyzja ta ma istotne znaczenie dla ochrony konsumentów i zapewnienia przejrzystości cen.

Tematyka: Trybunał, rozporządzenie Nr 1008/2008, opłaty lotnicze, taryfy lotnicze, ochrona konsumentów, dyrektywa 93/13, nieuczciwe warunki umów, ryczałtowe opłaty transakcyjne

Trybunał orzekł, że art. 22 ust. 1 rozporządzenia Nr 1008/2008 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi
on na przeszkodzie temu, aby stosowanie uregulowania krajowego transponującego dyrektywę 93/13 mogło
doprowadzić do uznania za bezskuteczne postanowienia ogólnych warunków umów umożliwiającego
pobieranie odrębnych ryczałtowych opłat transakcyjnych od klientów, którzy nie skorzystali z lotu lub
odwołali rezerwację.
W kwietniu 2010 r. federalny związek centrali oraz stowarzyszeń konsumenckich (dalej jako: Bundesverband)
przeprowadził symulację rezerwacji na stronie internetowej Air Berlin plc & Co. Luftverkehrs KG (dalej jako: Air Berlin)
lotu w jedną stronę z lotniska Berlin-Tegel do Kolonii. Na pierwszym etapie rezerwacji wyświetlił się wykaz
przedstawiający w formie tabeli możliwości połączeń lotniczych w różnych cenach. Po wybraniu jednego z połączeń
lotniczych tabela zawierająca różne elementy i ich cenę przedstawiała w szczególności cenę 3 euro tytułem „Podatki
i opłaty”. Podczas innej symulacji rezerwacji przeprowadzonej przez Bundesverband na tej samej stronie internetowej
w czerwcu 2010 r. za lot w dwie strony z wylotem z Berlina-Tegel i przylotem do Frankfurtu nad Menem tytułem
„Podatki i opłaty” ukazała się kwota 1 euro. Zdaniem Bundesverband kwoty podatków i opłat wskazane na stronie
internetowej Air Berlin były znacznie niższe od kwot rzeczywiście należnych od przedsiębiorstwa lotniczego na mocy
tabel opłat lotniskowych danych lotnisk i w konsekwencji mogły wprowadzać konsumenta w błąd. Bundesverband,
uznając, że to przedstawienie było sprzeczne z art. 23 ust. 1 zd. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) Nr 1008/2008 z 24.9.2008 r. w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie
Wspólnoty, wniósł powództwo o zaniechanie tej praktyki. W ramach tego powództwa Bundesverband zakwestionował
także legalność postanowienia zawartego w pkt 5.2 ogólnych warunków umów Air Berlin dostępnych na jej stronie
internetowej (dalej jako: ogólne warunki umów), które stanowi, że Air Berlin pobiera tytułem opłaty transakcyjnej
kwotę 25 euro za rezerwację od kwoty, którą należy zwrócić pasażerowi, jeżeli nie stawił się on na lot lub odwołał
swoją rezerwację. Bundesverband wyjaśnił, że to postanowienie narusza § 307 niemieckiego KC, gdyż w nienależyty
sposób działa na niekorzyść kontrahentów przedsiębiorstwa lotniczego. Ponadto, Air Berlin nie może żądać
odrębnego wynagrodzenia za wykonanie obowiązku ustawowego. Sąd uwzględnił powództwo Bundesverband
i nakazał Air Berlin pod rygorem kar porządkowych, aby zaniechała umieszczania w rubryce „Podatki i opłaty”
w trakcie przedstawiania cen za loty na swojej stronie internetowej kwot nieodpowiadających kwotom, które to
przedsiębiorstwo jest zobowiązane rzeczywiście zapłacić orazaby usunęła pkt 5.2 ogólnych warunków umów. Air
Berlin wniosła apelacja od tego wyroku.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 23 ust. 1 zd. 3 rozporządzenia Nr
1008/2008 należy interpretować w ten sposób, że przewoźnicy lotniczy przy publikacji swoich taryf lotniczych muszą
wskazać wymienione w art. 23 ust. 1 zd. 3 lit. b)-d) tego rozporządzenia podatki, opłaty lotniskowe, inne opłaty,
dopłaty i należności w ich rzeczywistej wysokości i dlatego nie mogą ich częściowo włączać do taryfy lotniczej?
Artykuł 23 ust. 1 zd. 2 rozporządzenia Nr 1008/2008 przewiduje, że przy publikacji, w tym w internecie, publicznie
dostępnych taryf i stawek lotniczych ostateczna cena, jaką należy zapłacić, jest zawsze wskazywana i zawiera
obowiązujące taryfy lotnicze oraz stawki lotnicze, a także wszystkie należne podatki, dopłaty, opłaty i należności,
które są obowiązkowe, a ponadto możliwe do przewidzenia w chwili publikacji. Artykuł 23 ust. 1 zd. 3 tego
rozporządzenia stanowi, że poza wskazaniem ostatecznej ceny określa się taryfę lotniczą lub stawkę lotniczą,
a także podatki, opłaty lotniskowe oraz inne opłaty, dopłaty i należności, takie jak związane z ochroną lub paliwem,
jeżeli te elementy zostały dodane do taryfy lotniczej lub stawki lotniczej.
W celu dokonania wykładni unijnego przepisu należy wziąć pod uwagę nie tylko jego treść, ale także jego kontekst
oraz cele, do których zmierza uregulowanie, którego ten przepis stanowi część (wyrok ebookers.com Deutschland,
C-112/11, pkt 12). Z art. 23 ust. 1 zd. 3 rozporządzenia Nr 1008/2008 wynika, że obowiązek określenia przynajmniej
taryfy lotniczej, a także podatków, opłat lotniskowych i innych opłat, dopłat lub należności, jeżeli te elementy zostały
dodane do taryfy lotniczej, uzupełnia wynikający z art. 23 ust. 1 zd. 2 tego rozporządzenia obowiązek wskazania
ceny ostatecznej (wyrok Air Berlin, C-573/13, pkt 44).
Trybunał stwierdził, że przewoźnik lotniczy, który ograniczyłby się do wskazania ceny ostatecznej, nie spełniłby
przepisów art. 23 ust. 1 zd. 3 tego rozporządzenia, ponieważ wymagają one wskazania kwot różnych elementów
składających się na tę cenę. Wniosku tego nie może podważyć argument podniesiony przez Air Berlin, zgodnie
z którym art. 23 ust. 1 zd. 3 rozporządzenia Nr 1008/2008 nakłada na przewoźników lotniczych obowiązek wskazania
kwot wymienionych w art. 23 ust. 1 zd. 3 lit. b)-d) jedynie wówczas, gdy do taryfy lotniczej lub stawki lotniczej dodano
te kwoty, a nie jeżeli zostały one zawarte w tej taryfie. Trybunał wskazał, że w art. 2 pkt 18 rozporządzenia Nr
1008/2008, który definiuje pojęcie „taryfa lotnicza”, nie wymieniono podatków, opłat lotniskowych, innych opłat, dopłat
i należności wśród kwot zawartych we tej taryfie. W ocenie TS przewoźnicy lotniczy nie są uprawnieni do włączenia

tych kwot do taryfy lotniczej, którą mają obowiązek przytoczyć na podstawie art. 23 ust. 1 zd. 3 lit. a) tego
rozporządzenia.
Trybunał wskazał, że część zdania „jeżeli do taryfy lotniczej lub stawki lotniczej dodano kwoty wymienione w art. 23
ust. 1 zd. 3 lit. b), c) i d)” w sposób oczywisty dotyczy dokonania rozróżnienia między przypadkiem, w którym
przewoźnicy lotniczy obciążają tymi kwotami swych klientów, od sytuacji, w której dokonują wyboru wpłacenia
samodzielnie tych kwot. Trybunał podkreślił, że obowiązek określenia tych kwot istnieje tylko w pierwszym
przypadku. Z powyższego wynika, że klienci powinni wiedzieć, jakie poszczególne elementy, określone w art. 23 ust.
1 zd. 3 rozporządzenia Nr 1008/2008, składają się na ostateczną cenę, którą należy zapłacić. W ocenie TS ta
wykładnia znajduje potwierdzenie w analizie zarówno celów regulacji, której część stanowi przepis będący
przedmiotem postępowania głównego, jak i jej kontekstu.
Artykuł 23 ust. 1 rozporządzenia Nr 1008/2008 ma na celu zapewnienie w szczególności informacji i przejrzystości
w odniesieniu do cen przewozów lotniczych wykonywanych na trasie rozpoczynającej się w porcie lotniczym
znajdującym się na terytorium państwa członkowskiego. W ten sposób przyczynia się on do zagwarantowania
ochrony klienta korzystającego z tych przewozów. Z orzecznictwa TS wynika, że ten przepis przewiduje obowiązek
informowania i przejrzystości, w odniesieniu zwłaszcza do warunków mających zastosowanie do taryf lotniczych,
ostatecznej płaconej ceny, taryf lotniczych i koniecznych oraz przewidywalnych elementów ceny, które są do niej
wliczane, a także opcjonalnych dopłat do ceny za usługi uzupełniające sam przewóz lotniczy (wyrok Vueling Airlines,
C-487/12, pkt 32). Trybunał uznał, że cel służący informacji i przejrzystości w odniesieniu do cen nie byłby osiągnięty,
gdyby art. 23 ust. 1 zd. 3 rozporządzenia Nr 1008/2008 interpretowano w ten sposób, że oferuje on przewoźnikom
lotniczym wybór włączenia do taryfy lotniczej podatków, opłat lotniskowych, innych opłat, dopłat i należności lub
wskazania tych poszczególnych kwot oddzielnie. W ocenie TS odmienna wykładnia tego przepisu mogłaby pozbawić
go wszelkiej skuteczności (effet utile).
Air Berlin podnosił, że wskazanie rzeczywistej kwoty elementów, o których mowa w art. 23 ust. 1 zd. 3 lit. c) i d)
rozporządzenia Nr 1008/2008, jest niemożliwe, ponieważ te kwoty nie są znane w chwili rezerwacji lotu. Odnosząc
się do tego argumentu TS stwierdził, że przy zakupie biletu klient powinien zapłacić cenę ostateczną, a nie
tymczasową. Kwota niektórych opłat, dopłat lub należności (takich jak opłat paliwowych), może, jak utrzymuje Air
Berlin, być dokładnie znana dopiero po dokonaniu lotu, a czasami nawet po upływie kilku miesięcy po tym locie.
Jednakże zdaniem TS kwoty podatków, opłat lotniskowych i innych opłat, dopłat i należności, wymienionych w art. 23
ust. 1 zd. 3 lit. b)-d) rozporządzenia Nr 1008/2008, które powinny zostać uiszczone przez klienta, odpowiadają
oszacowaniu dokonanemu przez przewoźnika lotniczego w chwili rezerwacji lotu. W art. 23 ust. 1 zd. 2
rozporządzenia Nr 1008/2008 przewiduje poza tym, że składnikami ostatecznej ceny, jaką ma zapłacić klient, są
obok taryf lotniczych i stawek lotniczych wszystkie należne podatki, opłaty, dopłaty i należności, które są
obowiązkowe i możliwe do przewidzenia w chwili publikacji.
Trybunał orzekł, że art. 23 ust. 1 zd. 3 rozporządzenia Nr 1008/2008 należy interpretować w ten sposób, że
przewoźnicy lotniczy przy publikacji swoich taryf lotniczych muszą wskazać oddzielnie kwoty należne od klientów
z tytułu podatków, opłat lotniskowych oraz innych opłat, dopłat i należności, wskazanych w art. 23 ust. 1 zd. 3 lit. b)-d)
tego rozporządzenia i nie mogą w konsekwencji włączać, nawet w części, tych kwot do taryfy lotniczej, o której mowa
w art. 23 ust. 1 zd. 3 lit. a) tego rozporządzenia.
Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 22 ust. 1 rozporządzenia Nr
1008/2008 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby stosowanie uregulowania
krajowego transponującego dyrektywę Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków
w umowach konsumenckich mogło doprowadzić do uznania za bezskuteczne postanowienia ogólnych warunków
umów umożliwiającego pobieranie odrębnych ryczałtowych opłat transakcyjnych od klientów, którzy nie skorzystali
z lotu lub odwołali rezerwację?
Celem § 307 niemieckiego KC jest ochrona przed nieuczciwymi praktykami. Wynika on z transpozycji dyrektywy
93/13. Na podstawie tego przepisu postanowienie zawarte w pkt 5.2 ogólnych warunków umów zostało uznane przez
sąd odsyłający za nieuczciwe.
Trybunał wskazał, że celem dyrektywy 93/13, zgodnie z jej art. 1 ust. 1, jest zbliżenie przepisów państw
członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy
sprzedawcą lub przedsiębiorcą a konsumentem. Dyrektywa 93/13 nie ma na celu ograniczenia swobody ustalania
taryf przez przewoźników lotniczych, lecz zobowiązanie państw członkowskich do ustanowienia mechanizmu
zapewniającego, że ewentualnie nieuczciwy charakter wszelkich warunków umownych, które nie były indywidualnie
negocjowane, może zostać poddany kontroli w celu ochrony, jaką należy przyznać konsumentowi ze względu na to,
że jest on stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na
stopień poinformowania (wyrok Matei, C-143/13, pkt 51).
Trybunał podkreślił, że niestosowanie dyrektywy 93/13 w dziedzinie przewozów lotniczych regulowanej
rozporządzeniem Nr 1008/2008 może być dopuszczalne tylko pod warunkiem, że zostało to wyraźnie przewidziane

w przepisach tego rozporządzenia. Trybunał stwierdził, że ani art. 22 rozporządzenia Nr 1008/2008, który dotyczy
swobody ustalania taryf, ani treść pozostałych przepisów tego rozporządzenia nie dają podstaw do takiego
stwierdzenia, pomimo że w dniu wydania tego rozporządzenia dyrektywa 93/13 już obowiązywała. Z celu art. 22 ust.
1 rozporządzenia Nr 1008/2008 także nie można wywieść, że umowy o przewóz lotniczy nie podlegają ogólnym
przepisom dotyczącym ochrony konsumentów przed nieuczciwymi warunkami.
Trybunał podzielił stanowisko Komisji, że swoboda ustalania taryf przewidziana w art. 22 rozporządzenia Nr
1008/2008 jest rezultatem stopniowej eliminacji wykonywanej przez państwa członkowskie kontroli cen, aby otworzyć
ten sektor na konkurencję. Ostatecznym celem liberalizacji rynku lotniczego było uzyskanie większej dywersyfikacji
oferowanych usług, a także obniżenie taryf z korzyścią dla konsumentów. Trybunał podkreślił, że wyrok Vueling
Airlines (C-487/12) nie może prowadzić do przyjęcia odmiennego wniosku. W tym wyroku TS uznał, że art. 22 ust. 1
rozporządzenia Nr 1008/2008 stoi na przeszkodzie uregulowaniu, takiemu jak będące przedmiotem tej sprawy,
mającemu na celu zobowiązanie przewoźników lotniczych we wszystkich okolicznościach do transportu
zarejestrowanego bagażu ich pasażerów bez możliwości żądania dopłaty do ceny tego transportu. Trybunał w żaden
sposób nie wskazał, że swoboda ustalania taryf stoi na przeszkodzie w sposób ogólny stosowaniu wszelkich
przepisów dotyczących ochrony konsumentów. Wręcz przeciwnie, TS stwierdził, że bez uszczerbku dla stosowania
m.in. przepisów wydanych w dziedzinie ochrony konsumentów prawo UE nie sprzeciwia się temu, aby państwa
członkowskie regulowały kwestie dotyczące umowy o przewóz lotniczy, w szczególności w celu ochrony
konsumentów przed nieuczciwymi praktykami, z zastrzeżeniem, że nie będzie to sprzeczne z przepisami
rozporządzenia Nr 1008/2008 dotyczącymi ustalania taryf (wyrok Vueling Airlines, pkt 44). Trybunał stwierdził, że
z tego wyroku nie można wywieść wniosku, że art. 22 ust. 1 rozporządzenia Nr 1008/2008 stoi na przeszkodzie
stosowaniu uregulowania krajowego, które dokonują transpozycji przepisów unijnego prawa ochrony konsumentów,
takich jak przepisy dyrektywy 93/13. Trybunał uznał, że ustanowiona w art. 22 ust. 1 rozporządzenia Nr 1008/2008
swoboda ustalania taryf wewnątrzunijnych przewozów lotniczych nie może stać na przeszkodzie stosowaniu takiego
uregulowania krajowego do warunków umów o przewóz lotniczy. Odmienna odpowiedź prowadziłaby do pozbawienia
konsumentów praw, jakie wynikają dla nich z dyrektywy 93/13 w zakresie ustalania taryf przewozów lotniczych,
i umożliwienia przewoźnikom lotniczym, wobec braku jakiejkolwiek kontroli, włączenia do umów zawieranych
z pasażerami nieuczciwych warunków dotyczących ustalania taryf.
Trybunał orzekł, że art. 22 ust. 1 rozporządzenia Nr 1008/2008 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi
on na przeszkodzie temu, aby stosowanie uregulowania krajowego transponującego dyrektywę 93/13 mogło
doprowadzić do uznania za bezskuteczne postanowienia ogólnych warunków umów umożliwiającego
pobieranie odrębnych ryczałtowych opłat transakcyjnych od klientów, którzy nie skorzystali z lotu lub
odwołali rezerwację.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 6.7.2017 r., Air Berlin, C-290/16

Trybunał orzekł, że art. 22 ust. 1 rozporządzenia Nr 1008/2008 nie stoi na przeszkodzie stosowaniu uregulowania krajowego transponującego dyrektywę 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków umów konsumenckich. Decyzja ta ma kluczowe znaczenie dla zachowania równowagi między swobodą ustalania taryf przez przewoźników lotniczych a ochroną konsumentów przed nieuczciwymi praktykami.