Pomoc państwa

Tematyka: Pomoc państwa, środki krajowe, art. 107 TFUE, energia z kogeneracji, ENEA SA, TS, interpretacja prawa energetycznego

TS orzekł, że art. 107 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż środek krajowy, taki jak środek
będący przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, nakładający zarówno na prywatne, jak i na publiczne
przedsiębiorstwa obowiązek zakupu energii z kogeneracji, nie stanowi interwencji państwa lub przy użyciu
zasobów państwowych.
Prawo energetyczne (dalej jako: PrEnerg) przewidywało w odniesieniu do okresu od 1.1.2003 r. do 1.7.2007 r.
system wsparcia dla producentów energii z kogeneracji za pomocą obowiązku zakupu. Obowiązek ten dotyczył
przedsiębiorstw sprzedających energię elektryczną odbiorcom końcowym, w tym producentów i dostawców
występujących w charakterze pośredników. Zgodnie z obowiązkiem nałożonym na te przedsiębiorstwa, część –
w niniejszym przypadku 15% w 2006 r. – całkowitej sprzedaży energii elektrycznej odbiorcom końcowym miała
pochodzić z produkcji energii wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (dalej jako: energii z kogeneracji).
ENEA SA jest spółką, której 100% kapitału posiada państwo polskie. Spółka produkuje i sprzedaje energię
elektryczną. W 2006 r. ENEA wykonała ciążący na niej obowiązek zakupu energii z kogeneracji jedynie w wysokości
14,596%. W związku z tym Prezes Urzędu Regulacji Energetyki nałożył na nią karę pieniężną. ENEA wniosła
odwołanie od tej decyzji, które zostało oddalone w pierwszej instancji. W skardze kasacyjnej ENEA podniosła, że
obowiązek zakupu energii z kogeneracji stanowi nową pomoc państwa, która jest niezgodna z prawem, ponieważ nie
została ona zgłoszona Komisji Europejskiej. Dlatego jej zdaniem kara pieniężna nie mogła zostać wymierzona
zgodnie z prawem.
Poprzez pytanie prejudycjalne Sąd Najwyższy dążył do ustalenia, czy art. 107 ust. 1 TFUE należy interpretować
w ten sposób, iż środek krajowy, taki jak środek będący przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, nakładający
zarówno na prywatne, jak i na publiczne przedsiębiorstwa obowiązek zakupu energii z kogeneracji, stanowi
interwencję państwa lub przy użyciu zasobów państwowych?
Z orzecznictwa TS wynika, że uznanie za „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE jest uzależnione od
spełnienia czterech przesłanek, a mianowicie:
1) ma miejsce interwencja państwa lub przy użyciu zasobów państwowych,
2) ta interwencja może wywierać wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi,
3) przyznaje ona beneficjentowi selektywną korzyść,
4) zakłóca konkurencję lub grozi jej zakłóceniem (wyroki: Sloman Neptun, C-72/91 i C-73/91, pkt 18; Association
Vent De Colere! i in., C-262/12, pkt 15). Z postanowienia SN wynika, że w jego opinii trzy ostatnie przesłanki są
spełnione.
Trybunał wskazał, że aby można było zakwalifikować dane korzyści jako „pomoc” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE,
konieczne jest, aby zostały one przyznane bezpośrednio lub pośrednio z zasobów państwowych, oraz aby można je
było przypisać państwu (wyroki: Francja/Komisja, C-482/99, pkt 24; Association Vent De Colere! i in., pkt 16).
W niniejszej sprawie sporny obowiązek zaopatrywania w energię z kogeneracji został wprowadzony PrEnerg, dlatego
TS uznał, że ten środek należy przypisać państwu (wyrok Association Vent De Colere! i in., pkt 18). Odnosząc się do
przesłanki dotyczącej interwencji państwa lub przy użyciu zasobów państwowych, TS wskazał, że jest to pomoc
przyznana bezpośrednio przez państwo, ale także pomoc przyznana przez instytucje publiczne lub prywatne
utworzone albo wyznaczone przez to państwo w celu zarządzania pomocą (wyroki: Steinike & Weinlig, 78/76, pkt 21;
PreussenElektra, C-379/98, pkt 58). Środek polegający m.in. na obowiązku zakupu energii może także wchodzić
w zakres pojęcia „pomoc”, mimo że nie wiąże się z przekazaniem zasobów państwowych (wyrok Association Vent De
Colere! i in., pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).
Postanowienie art. 107 ust. 1 TFUE obejmuje wszelkie środki pieniężne, które organy publiczne mogą faktycznie
przeznaczyć na wsparcie przedsiębiorstw, bez względu na okoliczność, czy te środki wchodzą na stałe w skład
majątku państwa. Nawet jeśli kwoty odpowiadające środkowi pomocy nie są w ciągłym w posiadaniu skarbu państwa,
to fakt, że przez cały czas znajdują się one pod kontrolą publiczną, a zatem w dyspozycji właściwych organów
krajowych, wystarczy, aby mogły zostać uznane za „zasoby państwowe” (wyroki: Francja/Komisja, C-482/99, pkt 37;
Essent Netwerk Noord i in., C-206/06, pkt 70). Trybunał stwierdził, że taki przypadek należy jednak odróżnić od
sytuacji, w której przedsiębiorstwa z większościowym udziałem prywatnym nie są uprawnione przez państwo do
zarządzania zasobami państwowymi, lecz spoczywa na nich jedynie obowiązek zakupu przy użyciu własnych
zasobów finansowych (wyrok Essent Netwerk Noord i in., pkt 74).

Mechanizm będący przedmiotem sporu w postępowaniu głównym polegał na nałożeniu na dostawców energii
elektrycznej obowiązku sprzedaży części energii z kogeneracji stanowiącej 15% ich rocznej sprzedaży energii
elektrycznej odbiorcom końcowym. Prezes URE zatwierdzał maksymalne taryfy sprzedaży energii elektrycznej
odbiorcom końcowym, tak że obciążenie finansowe wynikające z tego obowiązku zakupu nie mogło być regularnie
przerzucane przez przedsiębiorstwa na odbiorców końcowych. W niektórych okolicznościach dostawcy energii
elektrycznej nabywali energię z kogeneracji po cenie wyższej od ceny stosowanej w ramach sprzedaży odbiorcom
końcowym, co prowadziło do dodatkowych kosztów po ich stronie. Wobec tego w przypadku braku całkowitego
przerzucenia takich dodatkowych kosztów na odbiorcę końcowego, ich finansowania za pomocą obowiązkowej
opłaty nałożonej przez państwo członkowskie bądź też mechanizmu całkowitej rekompensaty, TS uznał, że
przedsiębiorstwa zaopatrujące w energię nie były uprawnione przez państwo do zarządzania zasobami
państwowymi, lecz finansowały spoczywający na nich obowiązek zakupu przy użyciu własnych zasobów
finansowych.
ENEA i Komisja argumentowały, że wykonywanie tego obowiązku zakupu ciążyło głównie na przedsiębiorstwach
publicznych, co pozwala uznać, że ten obowiązek był finansowany za pomocą zasobów państwowych. Jednak TS
stwierdził, że zasoby takich przedsiębiorstw mogą zostać uznane za zasoby państwowe, gdy to państwo, poprzez
wywieranie dominującego wpływu, jest w stanie sterować wykorzystaniem tych zasobów w celu sfinansowania
korzyści na rzecz innych przedsiębiorstw (wyrok Francja/Komisja, C-482/99, pkt 38). Rzecznik generalny stwierdził,
że sama okoliczność, iż państwo posiada większość kapitału części przedsiębiorstw podlegających obowiązkowi
zakupu, nie pozwala uznać istnienia dominującego wpływu umożliwiającego sterowanie wykorzystaniem zasobów
tych przedsiębiorstw (pkt 91, 94–96 i 100 opinii). Z okoliczności niniejszej sprawy wynika, że obowiązek zakupu był
stosowany bez zróżnicowania do dostawców energii elektrycznej, bez względu na fakt, czy większość kapitału tych
dostawców należała do państwa, czy też do podmiotów prywatnych. Ponadto, wskazano, że decyzja o odrzuceniu
ofert sprzedaży energii z kogeneracji w 2006 r. wynikała z decyzji handlowych podjętych niezależnie przez ENEA. Co
więcej, w ocenie TS możliwość przypisania środka danemu państwu członkowskiemu nie pozwala wywieść wniosku
co do istnienia dominującego wpływu tego państwa na przedsiębiorstwo, w którym jest ono większościowym
akcjonariuszem w rozumieniu wyroku Francja/Komisja (C-482/99, pkt 38, 39).
Reasumując TS orzekł, że art. 107 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż środek krajowy, taki jak
środek będący przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, nakładający zarówno na prywatne, jak i na
publiczne przedsiębiorstwa obowiązek zakupu energii z kogeneracji, nie stanowi interwencji państwa lub
przy użyciu zasobów państwowych.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 13.9.2017 r., ENEA, C-329/15

Trybunał orzekł, że obowiązek zakupu energii z kogeneracji nie stanowił interwencji państwa lub użycia zasobów państwowych. Decyzja ta opierała się na interpretacji art. 107 ust. 1 TFUE oraz wymogach dotyczących kwalifikacji korzyści jako 'pomocy państwa'. Autorka publikacji jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego.