Ograniczenia działalności gospodarczej
Przepisy krajowe zakazujące prowadzenia działalności polegającej na przechowywaniu urn pogrzebowych są niezgodne ze swobodą przedsiębiorczości - orzekł Trybunał Sprawiedliwości. Sprawa dotyczyła spółki oferującej usługi przechowywania urn pogrzebowych, której działań ograniczono poprzez zmianę regulaminu gminy Padwa. TS uznał, że sporne uregulowanie stanowiło nieuzasadnione ograniczenie swobody przedsiębiorczości, naruszając zasadę proporcjonalności.
Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości, swoboda przedsiębiorczości, ograniczenia działalności gospodarczej, przechowywanie urn pogrzebowych, proporcjonalność, interes ogólny
Przepisy krajowe zakazujące prowadzenia działalności polegającej na przechowywaniu urn pogrzebowych są niezgodne ze swobodą przedsiębiorczości - orzekł Trybunał Sprawiedliwości. Sprawa dotyczyła spółki oferującej usługi przechowywania urn pogrzebowych, której działań ograniczono poprzez zmianę regulaminu gminy Padwa. TS uznał, że sporne uregulowanie stanowiło nieuzasadnione ograniczenie swobody przedsiębiorczości, naruszając zasadę proporcjonalności.
Przepisy krajowe które zakazują prowadzenia przez prywatne przedsiębiorstwa działalności polegającej na przechowywaniu urn pogrzebowych są niezgodne ze swobodą przedsiębiorczości – orzekł Trybunał Sprawiedliwości. Stan faktyczny M. jest spółką utworzoną w 2014 r., której działalność polega na oferowaniu członkom rodziny skremowanego zmarłego usług przechowywania urn pogrzebowych na podstawie umów. Usługi te były prezentowane jako umożliwiające członkom rodziny uniknięcia przechowywania takich urn w domach bądź na cmentarzach. Od września 2015 r. M. oddała do użytku dwa miejsca przeznaczone wyłącznie do przechowywania urn pogrzebowych położonych w gminie Padwa. Dostęp członków rodziny do tych miejsc był uzależniony od zaakceptowania wewnętrznego kodeksu postępowania, który nakazywał poszanowanie zasad właściwego zachowania, godności, zakazywał spożywania napojów alkoholowych i nakładał obowiązek noszenia stosownego ubrania. A.D.A. jest potencjalną klientką M., zamierzającą spopielić zwłoki męża i przenieść prochy do jednego z tych miejsc. Jednakże w listopadzie 2015 r. gmina Padwa przyjęła regulację, która zmieniła regulamin dotyczący usług pogrzebowych tej gminy. Dokonane zmiany spowodowały wyłączenie możliwości skorzystania przez przechowującego urnę pogrzebową z usług prywatnego przedsiębiorstwa zarządzanego niezależnie od miejskich służb cmentarnych. Wobec tego M. i A.D.A. wniosły do sądu skargę zmierzającą do stwierdzenia nieważności tej decyzji argumentując, że sporne uregulowanie krajowe nie jest zgodne z prawem UE. Pytanie prejudycjalne Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, które zakazuje nawet wobec wyraźnej woli zmarłego powierzenia urny pogrzebowej przez jej przechowawcę osobie trzeciej, które nakazuje jej przechowywanie w mieszkaniu, chyba że powierzona zostanie ona cmentarzowi miejskiemu, a ponadto które zakazuje wszelkiej działalności prowadzonej zarobkowo, której przedmiotem jest przechowywanie urn pogrzebowych? Stanowisko TS Środki ograniczające swobodę przedsiębiorczości Trybunał przypomniał, że nie są zgodne z art. 49 TFUE przepisy krajowe ustanawiające ograniczenie swobody przedsiębiorczości, chyba że takie ograniczenie może zostać uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego (wyrok Venturini i in., od C-159/12 do C-161/12, pkt 30, 37). Zgodnie z orzecznictwem TS ograniczeniem w rozumieniu art. 49 TFUE jest każdy środek krajowy, który – nawet jeśli jest stosowany bez dyskryminacji ze względu na przynależność państwową – może utrudnić lub uczynić mniej atrakcyjnym korzystanie przez obywateli Unii lub unijnej spółki z zagwarantowanej Traktatem swobody przedsiębiorczości (wyrok Laezza, C- 375/14, pkt 21). W rozpatrywanej sprawie sporne przepisy stanowią – zdaniem TS – przeszkodę dla obywateli Unii lub unijnych spółek w rozpoczęciu i prowadzeniu działalności w celu wykonywania przechowywania urn pogrzebowych, a tym samym mogą one utrudnić wykonywanie swobody przedsiębiorczości. Wobec powyższego TS uznał, że takie uregulowanie ustanawia ograniczenie swobody przedsiębiorczości w rozumieniu art. 49 TFUE. Uzasadnione środki ograniczające swobodę przedsiębiorczości Zgodnie z orzecznictwem TS ograniczenie swobody przedsiębiorczości może być uzasadnione pod warunkiem, że jest ono stosowane bez dyskryminacji z uwagi na przynależność państwową, nadrzędnymi względami interesu ogólnego i o ile jest ono właściwe dla zagwarantowania realizacji zamierzonego celu i nie wykracza ono poza to, co jest konieczne dla jego osiągnięcia (wyrok Piringer, C-342/15, pkt 53). W szczególności ustawodawstwo krajowe jest właściwe do zapewnienia realizacji wskazanego celu tylko wtedy, gdy rzeczywiście zmierza ono do jego osiągnięcia w sposób spójny i systematyczny (wyroki: Hartlauer, C-169/07, pkt 55; Hiebler, C-293/14, pkt 65). W niniejszym przypadku gmina Padwa i rząd włoski twierdzą, że sporne uregulowanie jest stosowane bez dyskryminacji z uwagi na przynależność państwową oraz uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego polegającymi na ochronie zdrowia publicznego, konieczności zapewnienia należnego szacunku dla pamięci o zmarłych, a także na ochronie dominujących we Włoszech wartości moralnych i religijnych, z których te ostatnie sprzeciwiają się istnieniu komercyjnej działalności związanej z przechowywaniem prochów zmarłych, a tym samym temu, aby działalność polegająca na przechowywaniu doczesnych szczątków miała cel zarobkowy. Z orzecznictwa TS wynika, że potwierdził, że ochrona zdrowia publicznego znajduje się wśród nadrzędnych względów interesu ogólnego uznanych przez unijne prawo oraz że państwa członkowskie posiadają w tym zakresie szeroką autonomię (wyrok Blanco Pérez i Chao Gómez, C-570/07 i C-571/07, pkt 44, 68, 106). Jednakże taki cel, zdaniem TS, nie może uzasadniać omawianego ograniczenia, ponieważ prochy pogrzebowe, w odróżnieniu do zwłok, są obojętne z biologicznego punktu widzenia i ich przechowywanie nie może być ograniczone ze względów zdrowia publicznego. W ocenie TS cel ochrony zdrowia publicznego wskazany przez gminę Padwa i rząd włoski nie jest właściwy dla uzasadnienia ograniczeń swobody przedsiębiorczości ustanowionych przez sporne włoskie uregulowanie. Trybunał przyznał, że cel ochrony szacunku należnego pamięci o zmarłych również może stanowić nadrzędny wzgląd interesu ogólnego, a uregulowanie krajowe zakazujące prywatnym przedsiębiorstwom sprawowania opieki nad urnami pogrzebowymi może zagwarantować jego realizację. Z jednej strony, taki zakaz może zagwarantować, że opieka nad urnami zostanie powierzona jednostkom organizacyjnym, które podlegać będą szczególnym obowiązkom i kontrolom mającym na celu zapewnienie szacunku należnego pamięci o zmarłych. Z drugiej strony, jest ono w stanie zagwarantować, że w przypadku zaprzestania przez dane jednostki organizacyjne ich działalności urny zostaną potraktowane w należyty sposób. Jednakże TS stwierdził, że istnieją mniej restrykcyjne środki umożliwiające realizację tego celu, a w szczególności obowiązek zapewnienia przechowywania urn na podobnych warunkach, jak na cmentarzach komunalnych, a w przypadku zaprzestania działalności, obowiązek przeniesienia tych urn na publiczny cmentarz lub oddanie ich bliskim zmarłego. Wobec powyższego TS stwierdził, że ograniczeń swobody przedsiębiorczości ustanowionych przez sporne uregulowanie nie można uzasadnić ochroną szacunku należnego pamięci o zmarłych. W konsekwencji TS uznał, że sporne uregulowanie krajowe wykracza poza to, co jest konieczne dla osiągnięcia celu ochrony szacunku należnego pamięci o zmarłych, czyli zgodne z zasadą proporcjonalności. W odniesieniu do dominujących wartości moralnych i religijnych w danym państwie członkowskim włoski rząd twierdził, że sprzeciwiają się one temu, aby działalność polegająca na przechowywaniu doczesnych szczątków mogła mieć cel zarobkowy. Trybunał nie odniósł się do wartości takiego celu, ale wskazał, że z prawa krajowego wynika, że działalność przechowywania prochów pogrzebowych stanowi w tym państwie przedmiot taryfikacji, która jest ustalona przez ministerstwo spraw wewnętrznych. Tym samym otworzenie działalności przechowywania doczesnych szczątków na rzecz podmiotów prywatnych mogłoby podlegać tym samym ramom taryfowym, które same w sobie nie są postrzegane przez dane państwo członkowskie jako sprzeczne z wartościami moralnymi i religijnymi. W związku z tym w przypadku ich braku TS stwierdził, że sporne uregulowanie wykracza poza to, co jest konieczne dla osiągnięcia przytoczonego celu, a w konsekwencji nie może być uzasadnione w jego świetle. Reasumując TS orzekł, że art. 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, takiemu jak sporne w postępowaniu głównym, które zakazuje, nawet wobec wyraźnej woli zmarłego, aby przechowawca urny pogrzebowej powierzył opiekę nad nią osobie trzeciej, które nakazuje mu przechowywanie jej w mieszkaniu, chyba że powierzy on ją cmentarzowi miejskiemu, a ponadto które zakazuje wszelkiej działalności zarobkowej, której przedmiotem, nawet niewyłącznym, jest przechowywanie urn pogrzebowych, niezależnie od podstawy tego przechowywania i czasu jego trwania. Omówiony wyrok dotyczy podstawowej rynku wewnętrznego, tj. swobody przedsiębiorczości. Trybunał analizując pytanie prejudycjalne odniósł się do kwestii ograniczeń, jakie mogą wprowadzać w przepisach krajowych państwa członkowskie. Trybunał konsekwentnie prezentuje jednolitą linię orzecznicza odnośnie zgodności z unijnym prawem takich regulacji. Co oznacza, że w każdym przypadku należy zweryfikować, stosowane bez dyskryminacji z uwagi na przynależność państwową, nadrzędnymi względami interesu ogólnego i o ile jest ono właściwe dla zagwarantowania realizacji zamierzonego celu i nie wykracza ono poza to, co jest konieczne dla jego osiągnięcia. Wobec tego, że włoskie przepisy są stosowane bez dyskryminacji TS dokonał interesującej analizy względów interesów ogólnego przedstawionych przez włoskie organy państwowe i samorządowe. W uzasadnieniu wyroku TS odrzucił argumenty tych organów uznając, że ochrona zdrowia publicznego, konieczność zapewnienia należnego szacunku dla pamięci o zmarłych, a także na ochrona dominujących we Włoszech wartości moralnych i religijnych, z których te ostatnie sprzeciwiają się istnieniu komercyjnej działalności związanej z przechowywaniem prochów zmarłych, a tym samym temu, aby działalność polegająca na przechowywaniu doczesnych szczątków miała cel zarobkowy. Trybunał uznał, że ochrona przewidziana przepisami krajowymi jest zbyt restrykcyjna i narusza zasadę proporcjonalności. Wyrok TS z 14.11.2018 r., Memoria i Dall'Antonia, C-342/17 Wyrok TS z 14.11.2018 r., Memoria i Dall'Antonia, C 342/17
Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że zakaz prowadzenia działalności przechowywania urn pogrzebowych naruszał swobodę przedsiębiorczości. Uregulowanie krajowe nie było uzasadnione interesem ogólnym, takim jak ochrona zdrowia publicznego czy szacunek dla zmarłych. Wyrok ten podkreślił konieczność proporcjonalności w ograniczeniach działalności gospodarczej.