Warunki zbycia akcji w UE

Państwo członkowskie UE ma możliwość narzucenia nabywcy akcji spółki transportu lotniczego obowiązku utrzymania siedziby i zarządu w danym państwie w celu zachowania praw przewozowych. Sprawa dotyczyła nieważności decyzji dotyczącej warunków zamówienia w spółce holdingowej TAP SGPS. Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że wymogi te nie naruszają swobody przedsiębiorczości, gdyż są adekwatne do osiągnięcia celu interesu ogólnego.

Tematyka: reprywatyzacja, swoboda przedsiębiorczości, Transportes Aéreos Portugueses, TS, unijne prawo, zarząd spółki, usługi publiczne

Państwo członkowskie UE ma możliwość narzucenia nabywcy akcji spółki transportu lotniczego obowiązku utrzymania siedziby i zarządu w danym państwie w celu zachowania praw przewozowych. Sprawa dotyczyła nieważności decyzji dotyczącej warunków zamówienia w spółce holdingowej TAP SGPS. Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że wymogi te nie naruszają swobody przedsiębiorczości, gdyż są adekwatne do osiągnięcia celu interesu ogólnego.

Państwo członkowskie może, co do zasady, nałożyć na nabywcę akcji reprywatyzowanej spółki transportu
lotniczego obowiązek utrzymania jej siedziby i rzeczywistego zarządu w tym państwie, o ile transgraniczne
przeniesienie wiązałoby się dla niej z utratą praw przewozowych, przyznanych jej przez bilateralne umowy
zawarte pomiędzy tym państwem a państwami trzecimi, z którymi państwo to łączą szczególne więzi
historyczne, kulturalne i społeczne.
Stan faktyczny
APP i in. wnieśli o stwierdzenie nieważności decyzji portugalskiej rady ministrów dotyczącej specyfikacji warunków
zamówienia (dalej jako: SWZ) w zakresie, w jakim reguluje sprzedaż akcji stanowiących 61% kapitału zakładowego
spółki holdingowej TAP – Transportes Aéreos Portugueses SGPS SA (dalej jako: TAP SGPS). APP i in. twierdzili, że:
art. 5 lit. c) SWZ nakładający obowiązek utrzymania siedziby i rzeczywistego zarządu spółki zależnej Transportes
Aéreos Portugueses SA (dalej jako: TAP) w Portugalii narusza art. 49 i 54 TFUE; art. 5 lit. d) SWZ zobowiązujący
nabywcę akcji do dostosowania się do zobowiązań z zakresu usługi publicznej narusza m.in. art. 56 i 57 TFUE oraz
art. 5 lit. e) SWZ wymagający utrzymania i rozwoju istniejącego krajowego centrum operacyjnego (hub), jest
sprzeczny z art. 56 i 57 TFUE.
Pytania prejudycjalne
Czy są zgodne z podstawowymi swobodami kryteria ustanowione w SWZ w celu wyboru nabywcy pakietu akcji
tworzących 61% kapitału zakładowego spółki holdingowej w ramach postępowania reprywatyzacji jej spółki zależnej
prowadzącej działalność w dziedzinie transportu lotniczego?
Stanowisko TS
Zgodnie z orzecznictwem TS uregulowanie krajowe, które ma mieć zastosowanie wyłącznie do akcji pozwalających
na wywieranie określonego wpływu na decyzje spółki i określanie jej działalności, jest objęte swobodą
przedsiębiorczości (wyroki: Baars, C-251/98, pkt 22). W niniejszej sprawie nabycie akcji w wysokości 61% kapitału
TAP SGPS w wyniku postępowania reprywatyzacyjnego, zdaniem TS, jest wystarczające dla umożliwienia danemu
akcjonariuszowi wywoływania określonego wpływu na zarządzanie i kontrolę tej spółki oraz TAP.
Zgodnie z art. 5 lit. d) SWZ wymóg, zgodnie z którym nabywca ma obowiązek wykonywania zobowiązań
z zakresu usług publicznych, dotyczy m.in. połączeń lotniczych z regionami autonomicznymi (Azory, Madera). Przy
czym zgodność tych zobowiązań z wymogami materialnymi i proceduralnymi ustanowionymi w art. 16 i 17
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1008/2008 z 24.9.2008 r. w sprawie wspólnych zasad
wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty (Dz.Urz. L 293 z 2008 r. s. 3) nigdy nie była
kwestionowana. Zdaniem TS o ile art. 5 lit. d) SWZ ogranicza się do wymagania przestrzegania przez nowego
akcjonariusza, wybranego w spornym postępowaniu, ewentualnych zobowiązań z zakresu usług publicznych
nałożonych na TAP w zgodzie z warunkami materialnymi i proceduralnymi ustanowionymi w art. 16 i 17
rozporządzenia Nr 1008/2008, o tyle środek krajowy jest zgodny z unijnym prawem i nie ma potrzeby oceniania go
w świetle prawa pierwotnego, a zwłaszcza swobody przedsiębiorczości.
Trybunał uznał, że obydwa sporne wymogi wynikające z art. 5 lit. c) i e) SWZ stanowią ograniczenia swobody
przedsiębiorczości. Te wymogi mają na celu uniemożliwienie, aby po zakończeniu postępowania
reprywatyzacyjnego podjęte zostały określone decyzje przez organy TAP SGPS, w tym dotyczące przeniesienia
siedziby lub centrum operacyjnego poza Portugalię, nawet wówczas, gdy decyzje te mogłyby odpowiadać interesom
ekonomicznym tej spółki. W ten sposób powodują one powstanie po stronie nabywcy akcji TAP SGPS ograniczenia
w swobodzie podejmowania decyzji, jaką dysponują zazwyczaj organy spółki.
Następnie TS odniósł się do kwestii, czy ww. obowiązki wynikające z art. 5 lit. c) i e) SWZ mogą zostać
uzasadnione nadrzędnym względem interesu ogólnego, są one właściwe dla zagwarantowania realizacji
zamierzonego celu oraz nie wykraczały one poza to, co jest konieczne dla jego osiągnięcia. Rząd
argumentował, że obowiązek dotyczący utrzymania siedziby i rzeczywistego zarządu TAP w Portugalii jest
uzasadniony celem kontroli przestrzegania obowiązku zapewnienia realizacji zobowiązań z zakresu usług
publicznych wynikających z art. 5 lit. d) SWZ. Jednakże rzecznik generalny podniósł, że w celu zapewnienia takiej
kontroli pożądane są środki mniej restrykcyjne dla swobody przedsiębiorczości, np. obowiązek posiadania
dodatkowego przedsiębiorstwa (pkt 85 opinii). Ponadto, art. 5 lit. c) i e) SWZ obejmuje cele takie: jak zachowanie
i promocja wzrostu TAP, wzmocnienie pozycji ekonomicznej tej spółki, przyczynianie się do utrzymania i rozwoju
jakości operacyjnej i handlowej TAP oraz wzrostu gospodarki krajowej. Jednakże z orzecznictwa TS wynika, że



względy o charakterze wyłącznie ekonomicznym związane z promowaniem gospodarki krajowej lub z jej
prawidłowym funkcjonowaniem nie mogą służyć jako uzasadnienie ograniczenia jednej z podstawowych swobód
(wyrok AGET Iraklis, C-201/15, pkt 72).
Z akt sprawy wynika, że dwustronne porozumienia zawarte pomiędzy Portugalią a niektórymi państwami trzecimi,
w tym portugalskojęzyczne państwa trzecie (tj. Angola, Mozambik lub Brazylia), z którymi łączą z ją szczególne więzi
historyczne, kulturalne i społeczne, uzależniają prawa przewozowe, z których korzysta TAP w stosunku do połączeń
lotniczych z tymi państwami, od zachowania głównego przedsiębiorstwa TAP w Portugalii. Z zastrzeżeniem
weryfikacji przez sąd odsyłający, z tych dwustronnych porozumień wynika również, że TAP utraciłby te prawa
przewozowe na linie rozpoczynające się lub kończące się w tych państwach trzecich w przypadku przeniesienia jego
głównego przedsiębiorstwa poza Portugalię. W ocenie TS wymóg taki jak wynikający z art. 5 lit. c) SWZ w zakresie,
w jakim nakłada on obowiązek utrzymania głównego przedsiębiorstwa TAP w tym państwie członkowskim, jest
adekwatnym środkiem dla osiągnięcia nadrzędnego względu interesu ogólnego zmierzającego do
zagwarantowania wystarczającego charakteru regularnych usług przewozu lotniczego rozpoczynających się
i kończących się w odnośnych portugalskojęzycznych państwach trzecich, z którymi Portugalię łączą szczególne
więzi historyczne, kulturalne i społeczne. Trybunał podkreślił, że ten wymóg ten nie wykracza ponadto poza to, co
jest konieczne do osiągnięcia nadrzędnego względu interesu ogólnego, ponieważ przeniesienie głównego
przedsiębiorstwa TAP poza Portugalię spowodowałoby utratę ważności koncesji i certyfikatu przewoźnika lotniczego
wydanych TAP przez właściwy organ portugalski. Stanowiłoby to przeszkodę w wykonywaniu wszystkich regularnych
usług transportu lotniczego, w tym usług rozpoczynających się i kończących się w portugalskojęzycznych państwach
trzecich, które stanowią istotną część działalności TAP.
Rząd podnosił, że wymóg wynikający z art. 5 lit. e) SWZ dotyczący utrzymania i rozwoju istniejącego krajowego
centrum operacyjnego (hub) jest uzasadniony z punktu widzenia celu polegającego na zapewnieniu usługi leżącej
w interesie powszechnym, zmierzającego do zagwarantowania wystarczającego charakteru regularnych usług
transportu lotniczego kończących się i rozpoczynających się w ww. portugalskojęzycznych państwach trzecich.
Zdaniem TS w tym zakresie nie wykazano, że utrzymanie tego modelu organizacyjnego usług transportu lotniczego
jest konieczne dla osiągnięcia celu zapewnienia łączności lotniczej z odnośnymi portugalskojęzycznymi państwami
trzecimi.
Reasumując TS orzekł, iż art. 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on temu, aby
w SWZ regulującej warunki, jakim podlega postępowanie reprywatyzacyjne spółki transportu lotniczego,
zostały zawarte:
– wymóg nakładający na nabywcę akcji stanowiących przedmiot tego postępowania reprywatyzacyjnego
obowiązek posiadania zdolności gwarantującej wykonanie zobowiązań z zakresu usług publicznych
ciążących na tej spółce transportu lotniczego, oraz
– wymóg nakładający na owego nabywcę obowiązek utrzymania siedziby i rzeczywistego zarządu tej spółki
transportu lotniczego w danym państwie członkowskim, o ile przeniesienie głównego przedsiębiorstwa tej
spółki poza to państwo wiązałoby się dla niej z utratą praw przewozowych, przyznanych jej przez bilateralne
umowy zawarte pomiędzy tym państwem członkowskim a państwami trzecimi, z którymi państwo to łączą
szczególne więzi historyczne, kulturalne i społeczne, czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego.
Postanowienie art. 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się on temu, aby w specyfikacji
warunków zamówienia znajdował się wymóg zapewnienia przez nabywcę tego udziału utrzymania i rozwoju
istniejącego krajowego centrum operacyjnego (hub).
W prezentowanym wyroku TS odniósł się do możliwości wprowadzenia przez państwo członkowskie ograniczeń
swobody przedsiębiorczości, którymi są wszelkie przepisy, które uniemożliwiają korzystanie z tej swobody, utrudniają
je lub ograniczają jego atrakcyjność. Trafnie TS uznał, że sporne portugalskie przepisy wprowadzają ograniczenie tej
swobody. Jednakże z jednolitej wykładni TS wynika, że takie ograniczenia mogą być dopuszczalne, gdy są
uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego oraz są odpowiednie dla zagwarantowania realizacji danego
celu i nie wykraczają poza to, co jest niezbędne dla jego osiągnięcia. O ile przed wydaniem prezentowanego wyroku
nie budziło wątpliwości, że wymóg zobowiązujący nabywcę akcji do dostosowania się do zobowiązań z zakresu
usługi publicznej zostanie uznany przez TS za zgodny z unijnym prawem, o tyle już pozostałe sporne wymogi
wynikające z SWZ wydawało się, uwzględniając dotychczasowe orzecznictwo TS, że Trybunał uzna za sprzeczne
z unijnym prawem. Jednakże analizując nadrzędne względy, które chronią sporne portugalskie przepisy,
wprowadzające wymóg utrzymania siedziby i rzeczywistego zarządu, TS zaakceptował je w zakresie w jakim
zmierzają do zapewnienia kontynuacji i wzmocnienia połączeń lotniczych TAP obsługujących kraje trzecie, które
łączą z Portugalię szczególne więzi historyczne, kulturalne i społeczne, dla których język portugalski jest językiem
urzędowym. Ponadto, w ocenie TS, te przepisy spełniają również wymóg adekwatności i proporcjonalności.
Natomiast TS odrzucił argumentację, że wymóg dotyczący utrzymania i rozwoju istniejącego krajowego centrum
operacyjnego (hub) jest niezbędny dla zapewnienia łączności lotniczej z portugalskojęzycznymi państwami trzecimi.




Wyrok TS z 27.2.2019 r., Associação Peço a Palavra i in., C-563/17







Trybunał uznał, że wymogi narzucane nabywcy akcji w postępowaniu reprywatyzacyjnym nie są sprzeczne z unijnym prawem. Ograniczenia swobody przedsiębiorczości są dopuszczalne, gdy uzasadnione są nadrzędnymi względami interesu ogólnego i proporcjonalne. Portugalskie przepisy wprowadzające te wymogi zostały zaakceptowane przez TS.