Ryzyko kursowe w umowach kredytowych

Tematyka: ryzyko kursowe, umowy kredytowe, nieuczciwe warunki, waluty obce, ochrona konsumentów, spready walutowe, umowy konsumenckie, Trybunał Sprawiedliwości, dyrektywa 93/13

Sąd może uwzględnić żądania stwierdzenia nieważności umowy kredytu opartego na nieuczciwym
charakterze warunku dotyczącego ryzyka kursowego, jeżeli zostanie stwierdzone, że warunek ten jest
nieuczciwy i że umowa bez tej klauzuli nie może dalej istnieć.
Stan faktyczny
W 2007 r. Z.D. zawarła z Bankiem umowę pożyczki wyrażonej we franku szwajcarskim. Przy czym na mocy tej
umowy pożyczka miała być udostępniona w HUF, przy zastosowaniu kursu wymiany CHF–HUF opartego na kursie
kupna stosowanego przez ten Bank w tym danym dniu. Umowa przewidywała również, że pożyczka zostanie
spłacona w forintach węgierskich, przy czym kursem walutowym mającym zastosowanie był stosowany przez bank
kurs sprzedaży waluty. Strony zawarły przedmiotową umowę w formie aktu notarialnego, wystarczyło, aby dłużnik nie
wywiązał się z umowy, aby stała się ona wykonalna w przypadku braku jakiegokolwiek postępowania spornego przed
sądem węgierskim. W 2016 r. notariusz zarządził na żądanie banku przeprowadzenie egzekucji z umowy. Z.D.
zaskarżyła tę czynność do sądu odsyłającego, podnosząc, że umowa jest nieważna, ponieważ nie określała ona
różnicy między kursem wymiany obowiązującym w chwili uwolnienia środków a kursem obowiązującym w chwili
spłaty pożyczki. Sąd odsyłający wskazał, że węgierski ustawodawca w 2014 r. uchwalił szereg ustaw dotyczących
umów kredytu wyrażonych w walucie obcej oraz mających na celu wykonanie orzeczenia węgierskiego SN
wydanego w interesie jednolitej wykładni przepisów prawa cywilnego dotyczących umów kredytu walutowego,
w następstwie wyroku TS Kásler i Káslerné Rábai, C-26/13. W tym orzeczeniu SN uznał w szczególności za
nieuczciwe warunki umowy, takie jak te zawarte w umowie kredytu w postępowaniu głównym, zgodnie z którymi przy
uruchomieniu środków stosuje się kurs kupna waluty, a do spłaty kredytu kurs sprzedaży.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach
konsumenckich (Dz.Urz. UE z 1993 r., L 95, s. 29) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie
uregulowaniu krajowemu uniemożliwiającemu sądowi rozpoznającemu sprawę uwzględnienie żądania stwierdzenia
nieważności umowy kredytu denominowanej w walucie obcej w oparciu o nieuczciwy charakter klauzuli umownej,
która nakłada na konsumenta koszty związane z istniejącym spreadem walutowym, nawet jeżeli sąd ten uznałby, że
utrzymanie umowy byłoby sprzeczne z interesami konsumenta, ponieważ to ten ostatni nadal ponosiłoby ryzyko
wymiany związane z możliwym obniżeniem kursu waluty krajowej, stosowanej jako waluta płatności, w stosunku do
waluty obcej, w której kredyt ma zostać spłacony?
Stanowisko TS
Trybunał wskazał, że te pytania prejudycjalne nie dotyczą klauzul umownych wprowadzonych z mocą wsteczną
przez te przepisy do umów kredytowych jako takich, lecz wpływu tych przepisów na gwarancje ochrony wynikające
z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w odniesieniu do dotyczącej spreadów walutowych klauzuli zawartej początkowo
w danych umowach kredytowych. Na podstawie tego przepisu państwa członkowskie zapewniły, że nieuczciwe
warunki nie są wiążące dla konsumentów oraz że umowa pozostanie wiążąca dla stron na tych samych warunkach,
jeżeli może nadal obowiązywać bez nieuczciwych warunków. W zakresie, w jakim węgierski ustawodawca odniósł się
do problemów związanych z praktyką instytucji kredytowych polegającą na zawieraniu umów kredytowych
z klauzulami dotyczącymi spreadów walutowych poprzez zmianę tych klauzul w drodze ustawy i jednocześnie
zabezpieczenie ważności umów kredytowych, TS uznał, że takie podejście jest zgodne z celem realizowanym przez
prawodawcę unijnego w ramach dyrektywy 93/13. Cel ten polega na przywróceniu równowagi między stronami
umowy, co do zasady przy jednoczesnym utrzymaniu w mocy umowy jako całości, a nie na wyeliminowaniu z obrotu
wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki (wyr. Pereničová i Perenič, C-453/10, pkt 31). Z orzecznictwa
TS wynika również, że art. 6 ust. 1 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny, którego nieuczciwy
charakter stwierdzono, należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, wobec czego nie może on wywierać
żadnych skutków w sferze konsumenta, z konsekwencją odtworzenia sytuacji prawnej i faktycznej, w której
konsument znalazłby się w przypadku braku tego warunku (wyr. Gutiérrez Naranjo i in., C-154/15, C-307/15 i C-
308/15, pkt 61). Trybunał podkreślił, że okoliczność, iż niektóre postanowienia umowne zostały uznane w drodze
przepisów za nieuczciwe i nieważne oraz zastąpione nowymi postanowieniami w celu dalszego istnienia danej
umowy, nie może prowadzić w konsekwencji do osłabienia ochrony gwarantowanej konsumentom.
W ocenie TS art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie sprzeciwia się istnieniu przepisów krajowych, które stoją na
przeszkodzie temu, aby sąd, do którego wniesiono sprawę, uwzględnił żądanie stwierdzenia nieważności umowy
kredytu oparte na nieuczciwym charakterze warunku odnoszącego się do spreadu walutowego, takiego jak
rozpatrywany w postępowaniu głównym, pod warunkiem że stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku

umożliwia przywrócenie sytuacji pod względem prawnym i faktycznym, w jakiej znajdowałby się konsument
w przypadku braku istnienia tego nieuczciwego warunku.
W odniesieniu do klauzul dotyczących ryzyka kursowego Trybunał stwierdził, że takie klauzule nie są w całości
wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 93/13, ponieważ zmiany wynikające z węgierskich ustaw nie miały na
celu rozstrzygnięcia wszystkich kwestii związanych z ryzykiem kursowym w odniesieniu do okresu pomiędzy datą
zawarcia przedmiotowej umowy kredytu a datą jej konwersji na forinty węgierskie (wyr. OTP Bank i OTP Factoring,
C-51/17, pkt 65–67).
Trybunał stwierdził, że jeżeli sąd odsyłający uzna, że będący przedmiotem postępowania głównego warunek
dotyczący ryzyka kursowego nie został sformułowany w sposób jasny i zrozumiały w rozumieniu art. 4 ust. 2, to
powinien zbadać nieuczciwy charakter tego warunku, a w szczególności ustalenie, czy pomimo wymogu dobrej
wiary powoduje on powstanie znacznej nierównowagi między prawami i obowiązkami stron umowy ze
szkodą dla danego konsumenta (wyrok Banco Primus, C-421/14, pkt 64).
Przepis art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga, aby państwa członkowskie stanowiły, iż nieuczciwe warunki
znajdujące się w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta
na warunkach określonych w ich przepisach krajowych i że umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała
strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.
Trybunał podkreślił, że ten przepis ma na celu przywrócenie równowagi między stronami, a nie unieważnienie
wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki. Umowa ta powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez
jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z usunięcia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie
umowy jest możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (wyr. Banco Primus, pkt 71), co należy zbadać
w sposób obiektywny (wyr. Pereničová i Perenič, C-453/10, pkt 32). Tymczasem w rozpatrywanej sprawie klauzula
ryzyka walutowego określa główny cel umowy. W ocenie TS w takim przypadku utrzymanie umowy nie wydaje
się zatem możliwe z prawnego punktu widzenia, co jednak powinien ocenić sąd odsyłający. Z dowodów
przedstawionych przez ten sąd wynika, że jeden z przepisów prawa krajowego oznacza, że konsument, w przypadku
gdy powołuje się na nieuczciwy charakter jakiegokolwiek warunku innego niż warunek dotyczący spreadów
walutowych lub dopuszczający jednostronny wzrost odsetek, kosztów i wydatków, musi również wystąpić
z żądaniem, aby sąd, przed który wytoczono powództwo, stwierdził, iż umowa jest ważna do dnia wydania
orzeczenia. Przepis ten uniemożliwiałby zatem, z naruszeniem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, aby konsument nie był
związany spornym nieuczciwym warunkiem umownym, w danej sytuacji poprzez rozwiązanie danej umowy w całości,
jeżeli umowa ta nie może dalej obowiązywać bez tego postanowienia.
Trybunał uściślił, że w niniejszej sprawie utrzymanie umowy w mocy byłoby sprzeczne z interesami Z. D., dlatego to
zastąpienie przez sąd krajowy nieuczciwego postanowienia przepisem prawa krajowego o charakterze
uzupełniającym w celu dalszego istnienia umowy, nie wydaje się konieczne.
Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że:
– nie stoi on na przeszkodzie istnieniu przepisów krajowych, uniemożliwiających sądowi, do którego
wniesiono sprawę, uwzględnienie żądania stwierdzenia nieważności umowy kredytu opartego na
nieuczciwym charakterze warunku dotyczącego spreadów walutowych, takiego jak rozpatrywany
w postępowaniu głównym, pod warunkiem że stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku
umożliwia przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej znajdowałby się konsument w przypadku
braku istnienia tego nieuczciwego warunku; oraz
– stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, uniemożliwiającym, w okolicznościach takich jak te
rozpatrywane w postępowaniu głównym, sądowi, do którego wniesiono sprawę, uwzględnienie żądania
stwierdzenia nieważności umowy kredytu opartego na nieuczciwym charakterze warunku dotyczącego
ryzyka kursowego, jeżeli zostanie stwierdzone, że warunek ten jest nieuczciwy i że umowa bez tej klauzuli nie
może dalej istnieć.
Kolejny ważny wyrok TS zwłaszcza dla osób mających kredyt we frankach szwajcarskich.
W ocenie Trybunału sąd krajowy może stwierdzić nieważności umowy kredytu opartego na nieuczciwym charakterze
warunku dotyczącego ryzyka kursowego, jeżeli zostanie stwierdzone, że warunek ten jest nieuczciwy oraz że umowa
bez tej klauzuli nie może dalej istnieć. Trybunał podkreślił, że klauzula ryzyka walutowego określa główny cel umowy,
co oznacza, że dalsze obowiązywanie umowy kredytu udzielonego we frankach szwajcarskich nie jest możliwe
zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego. W takiej sytuacji konsument nie może być związany spornym
nieuczciwym warunkiem umownym, co oznacza rozwiązanie danej umowy w całości, ponieważ ta umowa nie może
dalej obowiązywać bez tego postanowienia.

Wyrok TS z 14.3.2019 r., Dunai, C-118/17

Trybunał Europejski potwierdza, że sąd może stwierdzić nieważność umowy kredytowej opartej na nieuczciwym warunku dotyczącym ryzyka kursowego, jeśli warunek ten jest uznany za nieuczciwy i umowa nie może istnieć bez tej klauzuli. Wyrok TS z 14.3.2019 r. dotyczący sprawy Dunai, C-118/17, stanowi ważny precedens dla osób mających kredyty we frankach szwajcarskich.