Obowiązek bezpośredniej zapłaty przewidziany w art. 143c ust. 1 Prawa zamówień publicznych

Tematyka: Obowiązek bezpośredniej zapłaty, art. 143c ust. 1 ZamPublU, roszczenie podwykonawcy, Sąd Najwyższy, interpretacja przepisów, umowy publiczne

Obowiązek bezpośredniej zapłaty przewidziany w art. 143 c ust. 1 ZamPublU po stronie zamawiającego uznać
należy za źródło roszczenia podwykonawcy (dalszego podwykonawcy) – uznał Sąd Najwyższy w wyroku
z 20.9.2018 r., w sprawie IV CSK 457/17.
Stan faktyczny
Powodowa spółka zrealizowała umowę dostawy na rzecz podwykonawcy, z którym podmiot ten łączyła umowa
o podwykonawstwo z generalnym wykonawcą. Z kolei generalny wykonawca realizował umowę o zamówienie
publiczne na rzecz zamawiającego (powiat). Powódka, nie otrzymawszy zapłaty za komory od spółki B., zwróciła się
o uiszczenie ich ceny bezpośrednio do pozwanego (zamawiającego), który jednak odmówił zapłaty. Pozwany m.in.
kwestionował, by spełnione zostały przesłanki jego odpowiedzialności względem powódki.
Sąd I instancji przyjął, że art. 143c ust. 1 ustawy z 29.1.2004 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2018 r.
poz. 1986 ze zm., dalej jako: ZamPublU) nie ustanawia dla podwykonawcy (dalszego podwykonawcy) roszczenia do
zamawiającego o spełnienie świadczenia wynikającego z zaakceptowanej przez zamawiającego umowy
o podwykonawstwo robót budowlanych lub z przedłożonej mu umowy o podwykonawstwo w zakresie dostaw lub
usług, w razie uchylenia się od zapłaty przez jego kontrahenta umownego, lecz jedynie przyznaje zamawiającemu
kompetencję do dokonania bezpośredniej zapłaty na rzecz podwykonawcy (dalszego podwykonawcy) i zobowiązuje
go do skorzystania z tej kompetencji. Ponadto sąd wskazał, że ww. przepis odnosi się jedynie do podwykonawców,
których świadczenie stanowiło jednocześnie wykonanie zamówienia publicznego, podlegające odbiorowi przez
zamawiającego. Powódka była natomiast dalszym podwykonawcą, którego umowa dostawy łączyła z podwykonawcą
generalnego wykonawcy, więc już z tego powodu Sąd zakwestionował jej legitymację czynną do wytoczenia
powództwa o zapłatę przeciwko pozwanemu.
Powyższe wywody w całości podzielił Sąd Apelacyjny, który przychylił się do koncepcji, zgodnie z którą przepis art.
143c ust. 1 ZamPublU chroni podwykonawcę lub dalszego podwykonawcę jedynie przez przyznanie zamawiającemu
kompetencji do dokonania na ich rzecz zapłaty, sprzężonej z obowiązkiem spełnienia tego świadczenia w wypadku,
kiedy z płatnością na ich rzecz zalegają zobowiązani na podstawie umowy podwykonawczej.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy nie podzielił argumentacji sądów obu instancji i uznał, że obowiązek bezpośredniej zapłaty
przewidziany w art. 143c ust. 1 ZamPublU po stronie zamawiającego uznać należy za źródło roszczenia
podwykonawcy (dalszego podwykonawcy). Koncepcja przyjęta przez Sądy obu instancji błędnie traktuje
imperatywnie skonstruowany art. 143c ust. 1 ZamPublU jako ustanawiający kompetencję zamawiającego,
nieprzyznającą roszczenia podwykonawcy. Takie rozwiązanie byłoby niefunkcjonalne, ponieważ zainteresowanie
zamawiającego prawidłowością i terminowością rozliczeń pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą lub
podwykonawcą a dalszym podwykonawcą wówczas jedynie może spowodować rzeczywistą ochronę podmiotów
z niższych szczebli realizacji umowy, kiedy łączyć się będzie z możliwością wymuszenia jego realizacji. Przyjęcie, że
wprawdzie zamawiający ma w okolicznościach wyznaczonych w art. 143 c ust. 1 ZamPublU obowiązek skorzystania
ze swojej kompetencji, jednak obowiązek ten nie wiąże się z roszczeniem niezaspokojonego podwykonawcy
(dalszego podwykonawcy) w stosunku do zamawiającego, w żaden sposób nie ułatwiłoby mu zaspokojenie
wierzytelności o wynagrodzenie, skoro nadal pozostawałoby mu jedynie roszczenie do umownego kontrahenta.
Stanowczo sformułowany obowiązek dokonania zapłaty bezpośredniej, określenie przesłanek jego powstania,
wskazanie na możliwość złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (stanowiące uprawnienie
dłużnika), a także zamieszczone w art. 143c ust. 8 ZamPublU zastrzeżenie niezależności praw i obowiązków
przewidzianych w tej ustawie i w art. 6471 KC (niezrozumiałe, gdyby – odmiennie niż w przepisie wskazanym jako
konkurencyjny – podwykonawca/dalszy podwykonawca nie zyskiwał roszczenia wobec zamawiającego), uzasadnia
stanowisko, że konstrukcja przyjęta w art. 143c ust. 1 ZamPublU przewiduje obowiązek sprzężony z roszczeniem po
stronie uprawnionego.
Wcześniej, z uwagi na to, że solidarność zobowiązania musi wynikać z ustawy lub z czynności prawnej (art. 369 KC),
odpowiedzialność zamawiającego, przewidzianą w art. 143 c ust. 1 ZamPublU uznać należało za mającą charakter in
solidum z odpowiedzialnością podmiotu, który łączyła z niezaspokojonym podwykonawcą umowa
o podwykonawstwo.

Komentarz
Przedstawione orzeczenie Sądu Najwyższego stanowi istotny głos judykatury w procesie wykładni art. 143c ust. 1
ZamPublU. Obecnie przedstawiane są rozbieżne stanowiska dotyczące obowiązku dokonania przez zamawiającego
bezpośredniej płatności wynagrodzenia na rzecz podwykonawców (lub dalszych podwykonawców). Dla przykładu
wskazać tutaj można stanowisko Sądu Apelacyjnego zawarte w uzasadnieniu wyroku z 12.11.2015 r. (I ACa 744/15,
), który uznał, że art. 143c ZamPublU nie rozstrzyga kwestii, czy wymienionym w nim podmiotom służy
względem zamawiającego roszczenie o zapłatę należności, jednak mając na względzie prawny charakter umowy
o podwykonawstwo oraz brak odpowiedzialności zamawiającego za nieuiszczone należności podwykonawcom
(dalszym podwykonawcom) właściwe jest przyjęcie, że przepis ten przyznaje jedynie uprawnienie zamawiającemu do
dokonania bezpośredniej zapłaty wraz z obowiązkiem skorzystania z tej kompetencji, nie statuuje natomiast
samodzielnego roszczenia podwykonawcy (dalszego podwykonawcy) w stosunku do zamawiającego. Podobnie
uznał Sąd Apelacyjny w wyroku z 12.5.2017 r. (I ACa 1036/16,
), który wskazał, że: " Uczynienie
zamawiającego – a więc podmiotu zewnętrznego, nie uczestniczącego w relacji między wykonawcą
a podwykonawcą, czy podwykonawcą a dalszym podwykonawcą – odpowiedzialnym za cudze długi, winno znaleźć
wyraźną podstawę normatywną, a nie być przedmiotem domniemań”.
Sąd Najwyższe w swym uzasadnieniu słusznie odwołał się do projektu ustawy z 8.11.2013 r. o zmianie ustawy –
Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1473). W uzasadnieniu projektu nowelizacji Prawa zamówień
publicznych (Druk sejmowy Nr 1179 z 28.2.2013 r.) wskazano: „Nie można jednak wykluczyć sytuacji, gdy
wymagalne wynagrodzenia podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy nie zostanie uiszczone. Na taką okoliczność
proponuje się wprowadzenie obowiązku dokonania bezpośredniej zapłaty, przez zamawiającego, na rzecz podmiotu
realizującego część zamówienia publicznego, którego wymagalne wynagrodzenie nie zostało uiszczone przez
zleceniodawcę”. Tak więc intencja ustawodawcy dotycząca rozumienia omawianej regulacji wydaje się oczywista.
Celem nowelizacji było usuniecie negatywnych zjawisk powszechnie występujących, zwłaszcza w toku realizacji
zamówień publicznych na roboty budowlane, jakie stanowi nieregulowanie płatności podwykonawcom, którzy
realizują nie tylko roboty budowlane, ale również dostawy oraz usługi. W związku z tym, omawiana regulacja musi
przyznawać podmiotom słabszym uprawnienie do żądania dokonania bezpośredniej zapłaty od zamawiającego
wynagrodzenia w sytuacji braku otrzymania wynagrodzenia od wykonawcy lub podwykonawcy. Ponadto przepis ten
chroni nie tylko podwykonawców, którzy realizują roboty budowlane, ale również dotyczy umów o podwykonawstwo,
których przedmiotem są dostawy lub usługi.
Wyrok SN z 20.09.2018 r., IV CSK 457/17

Wyrok Sądu Najwyższego z 20.09.2018 r. w sprawie IV CSK 457/17 stanowi istotny głos w interpretacji art. 143c ust. 1 ZamPublU. Sąd Najwyższy podkreślił, że obowiązek bezpośredniej zapłaty po stronie zamawiającego jest źródłem roszczenia podwykonawcy. Orzeczenie to ma znaczący wpływ na interpretację przepisów dotyczących relacji pomiędzy zamawiającym a podwykonawcami w procesie realizacji umów publicznych.