Transgraniczne przemieszczanie odpadów

Przewiezienie niebezpiecznej mieszaniny z Czech do Polski w kontekście przemieszczania odpadów budzi kontrowersje dotyczące kwalifikacji tej mieszaniny jako odpadu. Sprawa ta została poddana analizie Trybunału Sprawiedliwości, który podkreślił konieczność potwierdzenia statusu odpadu zgodnie z obowiązującymi przepisami. Decyzja TS miała istotne znaczenie dla interpretacji przepisów dotyczących przemieszczania odpadów w Unii Europejskiej.

Tematyka: Transgraniczne przemieszczanie odpadów, Trybunał Sprawiedliwości, kwalifikacja odpadów, transport odpadów, status prawny odpadów

Przewiezienie niebezpiecznej mieszaniny z Czech do Polski może zostać uznane za nielegalne
przemieszczenie pod warunkiem, że ta mieszanina zostanie zakwalifikowana jako odpad.
Stan faktyczny
Na przełomie 2010 i 2011 r. czeski przedsiębiorca przewiózł z Litvínov (Republika Czeska) do Katowic około 20 000
ton TPS‑ NOLO (Geobal), która stanowi mieszaninę kwaśnych smół pochodzących z rafinacji ropy naftowej, miału
węglowego i tlenku wapnia. Mieszanina ta została złożona na dzierżawionej przez polskiego importera działce
położonej w Katowicach. We wrześniu 2011 r. władze polskie poinformowały czeskiego ministra środowiska o tym, że
uznają to przemieszczenie za nielegalnie przemieszczenie odpadów w rozumieniu art. 2 pkt 35 lit. a rozporządzenia
(WE) Nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 14.6.2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów (Dz.U.
z 2006 r., L 190, s. 1), ponieważ ani nadawca, ani odbiorca tych odpadów nie zgłosili tego przemieszczenia organom
ds. ochrony środowiska. W styczniu 2012 r. czeski minister środowiska udzielił polskim władzom odpowiedzi, że nie
uznaje TPS‑ NOLO (Geobal) za odpad, w związku z czym odmawia on nakazania czeskiemu nadawcy tej
mieszaniny zapewnienia jej odbioru. Analogiczne stanowisko prezentowała strona czeska wobec Komisji
Europejskiej.
Skarga
W skardze Komisja Europejska zwróciła się do Trybunału o stwierdzenie, że odmawiając zapewnienia odbioru
w Republice Czeskiej mieszaniny TPS‑ NOLO (Geobal) przemieszczonej z tego państwa do Katowic, Republika
Czeska uchybiła zobowiązaniom, które ciążą na niej na podstawie art. 24 ust. 2 i art. 28 ust. 1 rozporządzenia Nr
1013/2006.
Stanowisko TS
Z artykułu 3 ust. 1 rozporządzenia Nr 1013/2006 wynika obowiązek podania przemieszczenia wewnątrz Unii
wszystkich odpadów przeznaczonych do unieszkodliwienia i licznych odpadów przeznaczonych do odzysku,
w szczególności tych wymienionych w załączniku IV do tego rozporządzenia, procedurze uprzedniego pisemnego
zgłoszenia i zgody. Zgodnie z art. 3 ust. 2 tego rozporządzenia pozostałe przemieszczenia odpadów podlegają
obowiązkowi informacyjnemu polegającemu na sporządzeniu formularza określonego w załączniku VII do tego
rozporządzenia. W art. 2 pkt 35 lit. a i g rozporządzenia Nr 1013/2006 jako „nielegalne przemieszczanie”
zakwalifikowano w szczególności przemieszczenie odpadów, w odniesieniu do którego nie dokonano zgłoszenia ani
nie spełniono obowiązku w zakresie informowania. W przypadku nielegalnego przemieszczania z ww. względów art.
24 ust. 2 rozporządzenia Nr 1013/2006 przewiduje, że organ odpowiedzialny za wykonanie tego rozporządzenia
w państwie członkowskim, z którego pochodzą odpady, określany mianem „właściwego organu wysyłki”, ma za
zadanie dopilnować, aby w terminie wynoszącym, co do zasady, 30 dni od dnia, w którym organ ten został
poinformowany, odpady zostały odebrane przez „podmiot zobowiązany do dokonania zgłoszenia”, czyli osobę, na
której ciążył obowiązek zgłoszenia lub poinformowania względnie zapewnienia odbioru lub samodzielnego odebrania
odpadów.
Zgodnie z orzecznictwem TS (wyr. Komisja/Belgia, C-356/15, pkt 25) w ramach postępowania w sprawie uchybienia
zobowiązaniom państwa członkowskiego ciężar wykazania zarzucanego państwu członkowskiemu uchybienia
spoczywa na KE. Komisja, nie będąc uprawnioną do opierania się na jakimkolwiek domniemaniu, powinna
przedstawić Trybunałowi dowody niezbędne do ustalenia wystąpienia tego uchybienia (wyr. Komisja/Zjednoczone
Królestwo, C-530/11, pkt 60). Trybunał stwierdził, że zaklasyfikowanie tej mieszaniny jako odpadu jest niezbędne do
stwierdzenia uchybienia na podstawie art. 24 ust. 2 tego rozporządzenia.
Bezsporne jest to, że w związku z transportem spornej mieszaniny nie zostały dopełnione żadne formalności
wymagane w odniesieniu do przemieszczania odpadów. Trybunał uznał, że transport ten stanowił nielegalne
przemieszczenie w rozumieniu art. 2 pkt 35 rozporządzenia Nr 1013/2006, pod warunkiem że mieszanina ta
może zostać zakwalifikowana jako odpad. W takiej sytuacji właściwy organ wysyłki powinien był zapewnić jej
odbiór, na wniosek władz polskich, zgodnie z art. 24 ust. 2 tego rozporządzenia. Trybunał podkreślił, że kwalifikacja
spornej mieszaniny jako odpadu ma decydujące znaczenie dla wykazania, iż badane naruszenie zaistniało.
Zgodnie z art. 2 pkt 1 rozporządzenia Nr 1013/2006 definicją pojęcia „odpady” na potrzeby tego rozporządzenia jest
definicja zawarta w art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/12 z 5.4.2006 r. w sprawie
odpadów, zgodnie z którą pojęcie to oznacza „wszelkie substancje lub przedmioty należące do kategorii
określonych w załączniku I, które ich posiadacz usuwa, zamierza usunąć lub ma obowiązek usunąć”. Trybunał

podkreślił, że wykaz kategorii odpadów zawarty w załączniku I do tej dyrektywy nie jest wyczerpujący i ma on
charakter przykładowy (wyr. Shell Nederland, C-241/12 i C-242/12, pkt 35; w art. 3 pkt 1 dyrektywy 2008/98/WE,
która zastąpiła dyrektywę 2006/12, definicja ta została zasadniczo powtórzona).
Trybunał stwierdził, że zakwalifikowanie jako „odpadów” wynika przede wszystkim z zachowania posiadacza i ze
znaczenia wyrazu „usuwać” (wyr. Commune de Mesquer, C-188/07, pkt 53). W odniesieniu do wyrazu „usuwać”
z orzecznictwa TS wynika, że wyraz ten powinien być interpretowany z uwzględnieniem celu dyrektywy 2006/12,
którym jest, zgodnie z jej motywem 2, ochrona zdrowia ludzi i środowiska przed szkodliwymi skutkami
spowodowanymi przez zbieranie, transport, unieszkodliwianie, magazynowanie oraz składowanie odpadów, a także
w świetle art. 191 ust. 2 TFUE, który stanowi, że unijna polityka w dziedzinie środowiska naturalnego stawia sobie za
cel wysoki poziom ochrony i opiera się w szczególności na zasadzie ostrożności oraz na zasadach działania
zapobiegawczego. W ocenie TS wyraz „usuwać”, a zatem pojęcie odpadów w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. a dyrektywy
2006/12, nie może być interpretowane w sposób zawężający (wyr. Shell Nederland, pkt 38).
Kwalifikacja, że są to „odpady” w rozumieniu dyrektywy 2006/12, powinna być potwierdzona w świetle wszystkich
okoliczności, ze względu na cel tej dyrektywy i jej skuteczność, która nie powinna zostać naruszona. Komisja
wskazała m.in. iż substancja TPS‑ NOLO (Geobal) jest wytwarzana z odpadów. Jednak strona czeska utrzymuje, że
te odpady zostały poddane przetworzeniu, które pozbawiło je tego charakteru. Zdaniem TS okoliczność, że dana
substancja powstała w wyniku przeprowadzenia procesu odzysku odpadów, stanowi tylko jeden z elementów, które
należy wziąć pod uwagę przy określaniu, czy substancja ta w dalszym ciągu jest odpadem, ale nie pozwala sama
w sobie na sformułowanie ostatecznego wniosku w tym względzie (wyr. ARCO Chemie Nederland i in., C-418/97 i C-
419/97, pkt 97).
Komisja zwracała również uwagę na zagrożenie, jakie stwarzają kwaśne smoły, z których powstaje TPS‑ NOLO
(Geobal), oraz sama ta mieszanina. Trybunał podkreślił, że pojęcia odpadów nie wywodzi się z zagrożenia
stwarzanego przez substancje (wyr. Palin Granit i Vehmassalon kansanterveystyön kuntayhtymän hallitus, C-9/00,
pkt 48). Co się tyczy konsekwencji, jakie należy wyciągnąć z domniemanego zagrożenia stwarzanego przez kwaśne
smoły, unijne prawo nie wyklucza co do zasady tego, aby odpad uznany za niebezpieczny mógł przestać być
odpadem, jeśli określony proces pozwala uczynić go zdatnym do użytku bez stwarzania zagrożenia dla zdrowia
człowieka i bez wyrządzania szkody środowisku naturalnemu, a ponadto jeżeli nie stwierdzono, że posiadacz tego
przedmiotu pozbywa się go lub zamierza się go pozbyć (wyr. Lapin ELY‑ keskus, liikenne ja infrastruktuuri, C-358/11,
pkt 60).
W odniesieniu do spornej mieszaniny strona czeska przyznała na rozprawie, że niewykorzystaną ilość tej substancji
składowaną od kilku lat na działce położonej w Katowicach, w warunkach zagrażających środowisku naturalnemu
i zdrowiu ludzkiemu, należy bez wątpienia uznać za odpad. Jednakże TS uznał, że aktualne okoliczności nie mają
znaczenia dla oceny kwestii, czy sporna mieszanina była odpadem w dniu jej przemieszczenia.
Trybunał stwierdził, że skład chemiczny danej substancji może co najwyżej stanowić wskazówkę co do tego,
że ma ona charakter odpadu (wyr. Van de Walle i in., C-1/03, pkt 42). Z orzecznictwa TS wynika, że zagrożenia
stwarzane przez daną substancję dla środowiska naturalnego lub zdrowia ludzkiego nie mają decydującego wpływu
na jej kwalifikację jako odpadu (wyr. Arco Chemie Nederland i in., C-418/97 i C-419/97, pkt 66).
Na podstawie całości powyższych rozważań TS uznał, że nie można uznać, iż Komisja przedstawiła
wymagane prawem dowody na to, że sporna mieszanina jest odpadem w rozumieniu dyrektywy 2006/12.
Wobec tego Komisja nie wykazała, że przemieszczenie tej substancji z Czech do Polski na przełomie 2010
i 2011 r. stanowiło – na dzień, w którym doszło do jego realizacji – przemieszczenie odpadów w rozumieniu
rozporządzenia Nr 1013/2006 ani że Czechy uchybiły w zobowiązaniom wynikającym z przepisów art. 24 ust.
2 w związku z art. 28 ust. 1 tego rozporządzenia.
Wobec powyższego TS oddalił skargę Komisji i została ona obciążona kosztami postępowania.
W rozpatrywanej sprawie fundamentalne, zdaniem TS, było przedstawienie przez Komisję Europejską dowodów, że
sporna mieszanina jest odpadem. Zatem Komisja nie może przedstawiać w tym zakresie jedynie domniemań.
Trybunał przyznał, że w związku z transportem spornej mieszaniny nie zostały dopełnione żadne formalności
wymagane w odniesieniu do przemieszczania odpadów, ale kwalifikacja tego transportu jako nielegalnego
przemieszczenia w rozumieniu art. 2 pkt 35 rozporządzenia Nr 1013/2006 byłaby możliwa jedynie w sytuacji, gdyby
sporną mieszaninę można było uznać za odpad. W przedstawionej sprawie Trybunał nie podzielił żadnego
z argumentów przedstawionych przez Komisję, które objęte byłoby definicją tego pojęcia zawartą w art. 1 ust. 1 lit.
a dyrektywy 2006/12 (obecnie art. 3 pkt 1 dyrektywy 2008/98).
Wyrok TS z 14.3.2019 r., Komisja przeciwko Republice Czeskiej, C-399/17

Trybunał Sprawiedliwości oddalił skargę Komisji Europejskiej, argumentując brakiem wystarczających dowodów potwierdzających status spornej mieszaniny jako odpadu. Decyzja ta podkreśliła konieczność precyzyjnego określenia pojęcia odpadu w kontekście przemieszczania substancji oraz zgodności z obowiązującymi normami prawnymi.