Odpowiedzialność przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo przejmujące przedsiębiorstwo uczestniczące w kartelu może zostać pociągnięte do odpowiedzialności za szkodę spowodowaną przez ten kartel. Sprawa dotyczyła kartelu na finlandzkim rynku asfaltu w latach 1994-2002, gdzie uczestniczyło kilka spółek, a finlandzki organ ds. konkurencji nałożył kary pieniężne za naruszenie prawa. Trybunał uznał, że spółki przejmujące mogą być odpowiedzialne za szkodę wyrządzoną przez kartel, nawet jeśli zostały nabyte po rozwiązaniu spółek uczestniczących w kartelu.

Tematyka: kartel, odpowiedzialność przedsiębiorstwa, TS UE, unijne prawo konkurencji, szkoda, spółki uczestniczące, przejmowanie spółek, zasada odpowiedzialności osobistej

Przedsiębiorstwo przejmujące przedsiębiorstwo uczestniczące w kartelu może zostać pociągnięte do
odpowiedzialności za szkodę spowodowaną przez ten kartel.
Stan faktyczny
W latach 1994-2002 na finlandzkim rynku asfaltu działał kartel opierający się na porozumieniach dotyczących
podziału rynku, cen i składania ofert kosztorysowych. Obejmował on całe to państwo i mógł również wywierać wpływ
na handel między państwami członkowskimi. W kartelu tym uczestniczyły w szczególności Lemminkäinen Oyj, Sata-
Asfaltti Oy, Interasfaltti Oy, Asfalttineliö Oy i Asfaltti-Tekra Oy. Następnie wszystkie te spółki uległy rozwiązaniu, a ich
majątek został albo podzielony, albo przejęty przez inne spółki, które również uległy przejęciom lub zostały
przekształcone, a ich firmy były kilkakrotnie zmieniane. W 2004 r. finlandzki organ ds. konkurencji nałożył karę
pieniężną na ww. spółki lub ich następców prawnych za naruszenie finlandzkiej ustawy o zwalczaniu ograniczeń
w konkurencji) oraz art. 81 TWE (obecnie art. 101 TFUE).
Rozpatrujący odwołanie sąd krajowy uznał, że w takiej sytuacji prawo finlandzkie nie przewiduje przepisów
regulujących odpowiedzialność za szkody spowodowane naruszeniem unijnego prawa konkurencji następców
prawnych spółki, ponieważ odpowiedzialność cywilną ponosi ją ten podmiot prawny, który wyrządził szkodę.
W przypadku osoby prawnej możliwe jest odstępstwo od tej zasady na rzecz rozszerzenia odpowiedzialności tej
osoby. Jednakże takie rozszerzenie odpowiedzialności jest możliwe tylko w sytuacji, gdy struktury koncernu, relacje
między wspólnikami lub kontrola akcjonariusza wykorzystywane są w sposób naganny lub sztuczny w celu obejścia
przepisów o ustawowej odpowiedzialności.
Pytania prejudycjalne
Czy art. 101 TFUE należy interpretować w taki sposób, że, w sytuacji takiej jak ta rozpatrywana w postępowaniu
głównym, w której wszystkie akcje spółek, które uczestniczyły w kartelu zakazanym na mocy tego postanowienia,
zostały nabyte przez inne spółki, które rozwiązały spółki przejmowane, których akcje nabyły, i kontynuowały ich
działalność gospodarczą, te spółki przejmujące mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności za szkodę
spowodowaną przez ten kartel?
Stanowisko TS
Trybunał przypomniał, że art. 101 ust. 1 i art. 102 TFUE wywołują bezpośrednie skutki w stosunkach między
jednostkami i przyznają im prawa, które sądy krajowe są zobowiązane chronić (wyrok Kone i in., C-557/12, pkt 20).
Z orzecznictwa TS wynika, że pełna skuteczność art. 101 TFUE i zostałyby zakwestionowane, gdyby każda osoba
nie mogła żądać naprawienia szkody, która została jej wyrządzona przez umowę lub zachowanie mogące ograniczyć
lub zakłócić konkurencję (wyrok Kone i in, pkt 21). Każdemu przysługuje roszczenie o naprawienie poniesionej
szkody, jeżeli istnieje związek przyczynowy między tą szkodą i zakazanym na podstawie art. 101 TFUE
porozumieniem czy też praktyką (wyrok Kone i in, pkt 22). W przypadku braku unijnych uregulowań to do
wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego należy ustalenie zasad wykonywania prawa do
żądania odszkodowania z tytułu szkody wynikającej z zakazanego przez art. 101 TFUE porozumienia lub praktyki,
przy czym powinny być przestrzegane zasady równoważności i skuteczności (wyrok Kone i in, pkt 22). Rzecznik
generalny wskazał, że kwestia ustalenia tego, który podmiot ma obowiązek naprawienia szkody spowodowanej
naruszeniem art. 101, TFUE została uregulowana bezpośrednio w unijnym prawie (pkt 60-62 opinii). Z treści art. 101
ust. 1 TFUE wynika, że, w celu określenia sprawcy naruszenia zakazu ustanowionego w tym postanowieniu
posłużono się pojęciem „przedsiębiorstwo” (wyrok Akzo Nobel i in./Komisja, C-516/15 P, pkt 46). Ze względu na to,
że odpowiedzialność za szkodę wynikającą z naruszenia unijnych reguł konkurencji ma charakter osobisty,
odpowiedzialność za szkodę spowodowaną tym naruszeniem powinno ponieść przedsiębiorstwo, które dopuściło się
naruszenia tych reguł. W ocenie TS podmiotami zobowiązanymi do naprawienia szkody spowodowanej zakazanymi
przez art. 101 TFUE porozumieniami czy też praktykami są przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w tych
porozumieniach czy też praktykach.
Trybunał przypomniał, że pojęcie „przedsiębiorstwo” w rozumieniu art. 101 TFUE obejmuje każdy podmiot
prowadzący działalność gospodarczą, niezależnie od statusu prawnego podmiotu oraz sposobu jego finansowania
(wyrok ETI i in., C-280/06, pkt 38). Zatem oznacza ono jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu
widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych (wyrok Akzo Nobel i in./ Komisja, pkt 48).
Trybunał podkreślił, że wówczas, gdy podmiot, który dopuścił się naruszenia reguł konkurencji, podlega zmianom
prawnym lub organizacyjnym, to skutkiem tych zmian nie musi wcale być utworzenie nowego przedsiębiorstwa, które
jest zwolnione z odpowiedzialności za sprzeczne z regułami konkurencji działania poprzedniego podmiotu, jeżeli te

dwa podmioty są z gospodarczego punktu widzenia tożsame (wyroki ETI i in., pkt 42; SNIA/Komisja, C-448/11 P, pkt
22; Komisja/Parker Hannifin Manufacturing i Parker-Hannifin, pkt 40). W ocenie TS nie jest więc niezgodne z zasadą
odpowiedzialności osobistej przypisanie odpowiedzialności za naruszenie spółce przejmującej spółkę, która
dopuściła się naruszenia w sytuacji, gdy ta spółka przejmowana utraciła byt prawny (wyrok SNIA/Komisja, pkt 23).
Trybunał wyjaśnił, że do celów efektywnego egzekwowania unijnych reguł konkurencji przypisanie
odpowiedzialności za naruszenie tych reguł nabywcy przedsiębiorstwa, które dopuściło się ich naruszenia, może się
okazać konieczne w sytuacji, gdy to przedsiębiorstwo przestaje istnieć z powodu tego, że zostało przejęte przez tego
nabywcę, który, jako przedsiębiorstwo przejmujące jego aktywa i pasywa, przejmuje również odpowiedzialność
z tytułu naruszenia unijnego prawa (wyrok SNIA/Komisja, pkt 25).
Trybunał podkreślił, że przysługujące każdemu uprawnienie do żądania naprawienia szkody spowodowanej przez
zakazane w art. 101 TFUE porozumienie lub praktykę zapewnia pełną skuteczność temu postanowieniu,
a w szczególności skuteczność (effet utile) zakazu ustanowionego w ust. 1 tego postanowienia. To uprawnienie ma
charakter zniechęcający do porozumień lub praktyk – często ukrywanych – mogących ograniczyć lub zakłócić
konkurencję, przyczyniając się tym samym do zachowania skutecznej konkurencji w Unii (wyrok Kone i in., pkt 23).
Rzecznik generalny podniósł, że powództwa o odszkodowanie z tytułu naruszenia unijnych reguł konkurencji
stanowią integralną część systemu służącego egzekwowaniu tych reguł, który ma na celu zwalczanie działań
sprzecznych z regułami konkurencji i zapobieganie ich ponownemu popełnianiu (pkt 80 opinii). Zatem jeśli
odpowiedzialne za szkodę spowodowaną naruszeniem unijnych reguł konkurencji przedsiębiorstwa mogłyby unikać
sankcji poprzez samą tylko zmianę tożsamości w drodze transformacji, zbycia lub innych zmian prawnych czy
organizacyjnych, zagrożone byłoby zarówno osiągnięcie zamierzonego przez ten system celu, jak i skuteczność
(effet utile) tych reguł (wyrok ETI i in., pkt 41).
W rozpatrywanej sprawie, zdaniem TS, spółki będące następcami prawnymi spółek uczestniczących w kartelu
przejęły odpowiedzialność tych spółek z tytułu szkody spowodowanej rozpatrywanym kartelem, ponieważ zapewniły
one jako osoby prawne ciągłość gospodarczą tych spółek.
Reasumując TS orzekł, że art. 101 TFUE należy interpretować w taki sposób, iż w sytuacji takiej jak ta
rozpatrywana w postępowaniu głównym, w której wszystkie akcje spółek, które uczestniczyły w zakazanym
na mocy tego postanowienia kartelu, zostały nabyte przez inne przedsiębiorstwa, które rozwiązały te spółki,
których akcje nabyły, i kontynuowały ich działalność gospodarczą, to te spółki przejmujące mogą zostać
pociągnięte do odpowiedzialności za szkodę spowodowaną przez ten kartel.
Prezentowany wyrok dotyczy jednej z podstawowych zasad unijnego prawa konkurencji, tj. zakazu tworzenia karteli.
Odpowiedzialność za działanie niezgodne z art. 101 ust. 1 TFUE ponosi „przedsiębiorstwo”, które naruszyło to
postanowienie. Na podstawie dotychczasowego orzecznictwa należy stwierdzić, że odpowiedzialność za szkodę
wynikającą z naruszenia unijnych reguł konkurencji ma charakter osobisty, dlatego tę odpowiedzialność powinno
ponieść przedsiębiorstwo, które naruszyło tę zasadę. Jednak w prezentowanym wyroku TS uznał, że pojęcie
„przedsiębiorstwa” należy interpretować bardzo szeroko. W ocenie TS to pojęcie należy rozumieć jako oznaczające
jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub
prawnych. Zatem w przypadku gdy spółka ulega transformacji prawnej lub organizacyjnej (np. przejęciu lub fuzji)
w wyniku czego traci byt prawny to, zdaniem TS, utworzona spółka przejmująca ponosi odpowiedzialność za spółkę
przejmowaną, co nie narusza w związku z zaprezentowaną szeroką wykładnią pojęcia „przedsiębiorstwo” zasady
odpowiedzialności osobistej.

Wyrok TS z 14.3.2019 r., Skanska Industrial Solutions i in., C-724/17

Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że przedsiębiorstwa przejmujące spółki uczestniczące w kartelu mogą ponosić odpowiedzialność za szkodę spowodowaną przez kartel. W kontekście unijnego prawa konkurencji, pojęcie 'przedsiębiorstwo' obejmuje szeroko każdą jednostkę gospodarczą, co oznacza, że odpowiedzialność za naruszenia może obejmować również nowe podmioty po przejęciu.