TK: Wyrok w sprawie skargi konstytucyjnej spółki z o.o. dotyczącej naruszenia prawa własności przemysłowej
W wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6.12.2018 r. stwierdzono niezgodność przepisu art. 2861 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo własności przemysłowej z konstytucyjną zasadą wolności gospodarczej. Sprawa dotyczyła skargi konstytucyjnej spółki z o.o. oraz stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich. Sąd Okręgowy w Warszawie zobowiązał spółkę do ujawnienia informacji o pochodzeniu towarów z oferty internetowej. Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko skarżących, uzasadniając niekonstytucyjność przepisu brakiem proporcjonalności w ingerencji w wolność działalności gospodarczej oraz tajemnicę przedsiębiorstwa.
Tematyka: Trybunał Konstytucyjny, wyrok, skarga konstytucyjna, Rzecznik Praw Obywatelskich, wolność gospodarcza, prawo własności przemysłowej, tajemnica przedsiębiorstwa, proporcjonalność, SK 19/16
W wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6.12.2018 r. stwierdzono niezgodność przepisu art. 2861 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo własności przemysłowej z konstytucyjną zasadą wolności gospodarczej. Sprawa dotyczyła skargi konstytucyjnej spółki z o.o. oraz stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich. Sąd Okręgowy w Warszawie zobowiązał spółkę do ujawnienia informacji o pochodzeniu towarów z oferty internetowej. Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko skarżących, uzasadniając niekonstytucyjność przepisu brakiem proporcjonalności w ingerencji w wolność działalności gospodarczej oraz tajemnicę przedsiębiorstwa.
W wyroku z 6.12.2018 r. w sprawie skargi konstytucyjnej spółki z o.o. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z konstytucyjną zasadą wolności gospodarczej art. 286 1 z indeksem 1ust. 1 pkt 3 ustawy z 30.6.2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 776 ze zm., dalej jako PrWłPrzem). W wyroku z 6.12.2018 r. Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, który przyłączył się do skargi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, i zgodził się, że przepis art. 2861 ust. 1 pkt 3PrWłPrzem jest niezgodny z konstytucyjną zasadą wolności gospodarczej, w zakresie w jakim w sposób nieproporcjonalny ingeruje w wolność działalności gospodarczej podmiotu, poprzez ograniczenie jej prowadzenia oraz nadmierną ingerencję w tajemnicę przedsiębiorstwa, w związku z zasadami rzetelnej legislacji, określoności przepisów i proporcjonalności (SK 19/16). Trybunał orzekł, że art. 2861 ust. 1 pkt 3PrWłPrzem jest niezgodny z art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Niekonstytucyjny przepis, po ogłoszeniu wyroku TK, stracił moc prawną. Stan faktyczny Sąd Okręgowy w Warszawie zobowiązał spółkę z o.o. do udzielenia wnioskodawcy informacji o pochodzeniu elementów oznaczonych znakami towarowymi: słownym lub słowno‑ graficznym, oferowanych za pośrednictwem strony internetowej allegro.pl przez dwóch użytkowników działających pod pseudonimami. Sąd nakazał spółce podanie: firm lub nazw oraz adresów sprzedających, ilości wystawionych na sprzedaż i zbytych przez sprzedających towarów oznaczonych wskazanymi znakami towarowymi, kwot uzyskanych ze sprzedaży tych towarów w okresach od dnia rejestracji użytkowników do dnia udzielenia przedmiotowej informacji. Powyższe postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie spółka z o.o. zaskarżyła i zarzuciła sądowi, błędną wykładnię art. 2861 ust. 1 pkt 3PrWłPrzem. Spółka wniosła o uchylenie wspomnianego postanowienia sądu, jednak sąd apelacyjny oddalił zażalenie. Omawiana sprawa trafiła do Trybunału Konstytucyjnego. Do skargi konstytucyjnej 9.9.2016 r. przyłączył się Rzecznik Praw Obywatelskich. Stan prawny Rozpatrując skargę Trybunał Konstytucyjny podniósł, że kwestionowany przepis art. 2861 ust. 1 pkt 3 PrWłPrzemwiązał się z implementacją Dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz.Urz. UE L 157 z 2004 r.). Zdaniem skarżącej spółki, źródłem niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu jest nieprawidłowa implementacja wspomnianej Dyrektywy, w szczególności przewidzianej w niej instytucji tzw. „roszczenia informacyjnego”. W opinii spółki z o.o., w świetle Dyrektywy 2004/48/WE, roszczenie to „pełni funkcję środka wspomagającego dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych z tytułu naruszenia praw własności intelektualnej. Jego istota polega na możliwości żądania przez uprawnionego ujawnienia, przez osobę naruszającą wskazane prawa lub przez inną osobę, takich informacji, które są niezbędne do skutecznej ochrony prawa wyłącznego”. Spółka podnosiła, że ustawodawca krajowy, dokonując implementacji Dyrektywy, zaniechał wyważenia interesów uprawnionego i osoby trzeciej niebędącej naruszycielem. Dalej spółka wskazała, że, w jej opinii, „wprowadzone, na podstawie art. 286 1 ust. 1 pkt 3 PrWłPrzemobowiązki obciążające osoby trzecie, obejmujące wyjawienie informacji o podmiotach zbywających towary oraz o ilości i cenach uiszczanych za te towary, są nieproporcjonalnie duże i nie spełniają konstytucyjnych standardów ograniczeń wolności działalności gospodarczej”. Zdaniem spółki, art. 8 ust. 1 Dyrektywy uzależnia możliwość uzyskania sądowego nakazu przedstawienia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług naruszających prawo własności intelektualnej od tego, czy żądanie uprawnionego jest uzasadnione i proporcjonalne. Według spółki nakaz ten powinien jednak mieścić się „w kontekście postępowania sądowego dotyczącego naruszenia prawa własności intelektualnej”. Jak podnosiła w skardze spółka z o.o. Ustawodawca krajowy pominął te przesłanki w treści art. 2861 ust. 1 pkt 3 PrWłPrzem. Zdaniem skarżącej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością kwestionowany przepis PrWłPrzem, ingerując w sferę praw związanych z tajemnicą przedsiębiorstwa, nie zapewnia właściwych mechanizmów obronnych przed nieuprawnionym wykorzystaniem, przez podmiot prywatny, uzyskanych informacji pozyskanych tą drogą. Gwarancje wynikające z dwuinstancyjnego postępowania sądowego według spółki z o.o. są niewystarczające, z uwagi na specyficzny tryb dochodzenia wspomnianego roszczenia informacyjnego. Zaskarżone przez spółkę przepisy umożliwiają wnioskodawcy pozyskanie informacji bez obowiązku wykazania interesu prawnego, co, zdaniem spółki, może skutkować nadużyciem instytucji roszczenia informacyjnego i zdobywania, za pomocą tego środka prawnego wrażliwych informacji. Ponadto skarżąca spółka zwróciła uwagę, że „osoby trzecie, wobec których zgłoszono żądanie udzielenia informacji, mogą być następnie pozwane przez uprawnionego z tytułu naruszenia prawa własności przemysłowej. Podstawą takiego powództwa mogą być wcześniej udzielone informacje, uzyskane przez uprawnionego w trybie kwestionowanej regulacji. Przepis ten jednak nie przewiduje żadnych adekwatnych środków ochrony praw osoby trzeciej. W konsekwencji naruszone jest prawo do sądu, w szczególności prawo do właściwie ukształtowanej, sprawiedliwej i adekwatnej do przedmiotu postępowania procedury sądowej, jak również zasada równości stron postępowania i prawo do wiążącego rozstrzygnięcia sprawy”. Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Obywatelskich, dołączył się do skargi konstytucyjnej wniesione przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i przedstawił własne stanowiska w sprawie. Rzecznik wyraźnie podkreślił w nim, że w jego opinii art. 2861 ust. 1 pkt 3 PrWłPrzem „jest niezgodny z konstytucyjną zasadą wolności gospodarczej, w zakresie w jakim w sposób nieproporcjonalny ingeruje w wolność działalności gospodarczej podmiotu, poprzez ograniczenie jej prowadzenia oraz nadmierną ingerencję w tajemnicę przedsiębiorstwa, w związku z zasadami rzetelnej legislacji, określoności przepisów i proporcjonalności”. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich Ustawodawca w związku z kwestionowanymi przepisami PrWłPrzem pominął przesłankę proporcjonalności, która jest jedną z podstawowych zasad prawa unijnego. Regulacja prawa do informacji w prawie własności przemysłowej zawarta w przepisie art. 2861 ust. 1 pkt 3 PrWłPrzem nie zawiera w opinii Rzecznika Praw Obywatelskich rozwiązań umożliwiających miarkowanie obowiązków informacyjnych. Omawiany przepis umożliwia wręcz w praktyce działania zmierzające do zdobycia tajemnicy przedsiębiorstwa. W konsekwencji Rzecznik przyznaje, że krajowy ustawodawca nie zapewnił należytej równowagi między ochroną praw uprawnionego do znaku towarowego, a zobowiązanego do ujawnienia informacji. Rzecznik Praw Obywatelskich wyraźnie podkreślił także, że przy realizacji roszczenia informacyjnego powinna być zapewniona ochrona informacji poufnych i tajemnicy handlowej. Tymczasem, zdaniem Rzecznika, w polskim prawie brak jest przepisów, które by taką ochronę przewidywały. W związku z tym ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich wymóg proporcjonalności, konieczny w państwie demokratycznym, przy stanowieniu prawa ograniczającego swobody obywatelskie nie został w tym przypadku zachowany. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego Trybunał Konstytucyjny uznał zasadność skargi konstytucyjnej i przychylił się zarówno do stanowiska skarżącej spółki, jak również do opinii Rzecznika Praw obywatelskich, i orzekł o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów art. 2861 ust. 1 pkt 3 PrWłPrzem. Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, iż przepisy art. 286 1 ust. 1 pkt 3 PrWłPrzem umożliwiały przekazanie informacji handlowych (informacji przedsiębiorcy), stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, podmiotom trzecim, co mogło prowadzić do naruszenia swobody działalności gospodarczej. Ponadto, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, zaskarżony przepis nie zapewniał odpowiednich gwarancji chroniących przed nadużyciem ze strony uprawnionego do pozyskiwania informacji wchodzących w zakres tajemnicy handlowej. Kwestionowana regulacja nie pozwalała w związku z tym na miarkowanie obowiązków informacyjnych. SK 19/16
Trybunał Konstytucyjny uznał skargę konstytucyjną spółki z o.o. za zasadną i orzekł o niekonstytucyjności przepisu art. 2861 ust. 1 pkt 3 PrWłPrzem. Decyzja ta wynikała z braku odpowiednich gwarancji chroniących przed nadużyciem w zakresie pozyskiwania informacji handlowych stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich także potwierdziło nieproporcjonalność kwestionowanego przepisu. Sprawa ta (SK 19/16) ma istotne znaczenie dla ochrony wolności działalności gospodarczej i tajemnicy przedsiębiorstwa.