Odszkodowanie z powodu ograniczeń w sposobie korzystania z nieruchomości

Tematyka: Odszkodowanie, ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości, lotniska, nowelizacja prawa, Trybunał Konstytucyjny, art. 129 PrOchrŚrod, wyrok

Sejm przyjął senacki projekt zmian w Prawie ochrony środowiska, przygotowany w związku z wyrokiem
Trybunału Konstytucyjnego. Nowe przepisy regulują kwestie występowania o odszkodowania z powodu
ograniczeń w sposobie korzystania z nieruchomości. Nowelizacja dotyczyć ma przede wszystkim
odszkodowań związanych z działalnością lotnisk.
• Nowelizacja dotyczy przede wszystkim odszkodowań dla właścicieli nieruchomości, na które wpływa działalność
lotnisk, np. żądania wykupu nieruchomości lub ich części w związku ze zmniejszeniem ich wartości wskutek
działalności portów lotniczych.
• Zmiany przepisów mają na celu m.in. wydłużenie terminu wystąpienia o odszkodowanie np. od lotnisk.
Projekt nowelizacji powstał z inicjatywy Senatu, po tym, jak Trybunał Konstytucyjny orzekł w wyroku z 7.3.2018 r. (K
2/17) o niekonstytucyjności art. 129 ust. 4 ustawy z 27.4.2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t.j.: Dz.U. z 2018 r.
poz. 799 ze zm., dalej jako PrOchrŚrod).
Dotychczasowe przepisy PrOchrŚrod dotyczące dwuletniego terminu na dochodzenie roszczeń m.in. dla właścicieli
i użytkowników wieczystych nieruchomości, położonych na obszarze ograniczonego użytkowania lotnisk, zostały
uznane przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z ustawą z Konstytucją. Trybunał orzekł, że termin ten jest zbyt
krótki. Ustawodawca zaproponował więc w nowelizacji wydłużenie tego czasu do trzech lat. Czas ma być
liczony od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego, powodującego ograniczenie sposobu
korzystania z nieruchomości. Efektem proponowanych przez Senat zmian ma być poprawa realnej możliwości
dochodzenia roszczeń przez osoby uprawnione.
Omawiany art. 129 PrOchrŚrod odnosi się do następujących roszczeń:
• o wykup nieruchomości lub jej części, z którym właściciel nieruchomości może wystąpić w przypadku, gdy
w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości korzystanie z niej lub z jej części w dotychczasowy
sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone (art. 129 ust. 1
PrOchrŚrod),
• o odszkodowanie za poniesioną szkodę, w tym za zmniejszenie wartości nieruchomości, z którym właściciel
nieruchomości może wystąpić, jeżeli szkoda powstała wskutek ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości
(art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod),
• o wykup nieruchomości lub jej części albo odszkodowanie za poniesioną szkodę, z którymi, pod warunkiem
zaistnienia okoliczności wskazanych powyżej, może wystąpić użytkownik wieczysty; ponadto z roszczeniem
odszkodowawczym może wystąpić również osoba, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości (art. 129
ust. 3 PrOchrŚrod).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego
W przywołanym wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 129 ust. 4 PrOchrŚrod jest niezgodny z art. 64 ust. 1
w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W art. 129 w ust. 1-2 PrOchrŚrod zapisano, że jeżeli w związku z ograniczeniem korzystania z nieruchomości albo
z jej części w dotychczasowy sposób lub w sposób zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem korzystanie z niej
stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone, właściciel nieruchomości może żądać wykupienia nieruchomości lub jej
części oraz odszkodowania za poniesioną szkodę, przy czym szkoda obejmuje także zmniejszenie wartości
nieruchomości. Ustęp 4 przywołanego artykułu wskazuje, że z roszczeniem można wystąpić w okresie 2 lat od dnia
wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania
z nieruchomości. Określony w tym przepisie termin jest tzw. terminem prekluzyjnym (zawitym), w związku z czym
jego przekroczenie skutkuje z wygaśnięciem roszczeń przysługujących podmiotowi uprawnionemu. To właśnie
rozwiązanie zakwestionował Trybunał, „uznając powyższy termin za zbyt krótki i nadmiernie ograniczający realną
możliwość dochodzenia roszczeń, a tym samym naruszający prawo własności i inne prawa majątkowe poprzez
odjęcie uprawnionym roszczeń o wykup lub odszkodowanie w następstwie ograniczenia sposobu korzystania
z nieruchomości”.

Podkreślić należy, że w swoim uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny odniósł się do art. 64 ust. 1 Konstytucji, który nie
tylko rozwija i uszczegóławia, lecz również ujmuje w kategoriach prawa podmiotowego ogólną zasadę ochrony
własności wyrażoną w art. 21 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Trybunału, „stosownie do art. 64 ust. 1 Konstytucji, każdy ma prawo do własności, innych praw
majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Niemniej należy pamiętać, że własność lub inne konstytucyjnie chronione
prawa majątkowe nie mają charakteru absolutnego i mogą podlegać ustawowym ograniczeniom z tym jednak
zastrzeżeniem, że wszelkie ograniczenia wprowadzane przez ustawodawcę muszą spełniać wymagania
proporcjonalności”, z zatem muszą być przydatne i jak najmniej uciążliwe. Składa się to, zdaniem Trybunału, na treść
ogólnej przesłanki „konieczności w demokratycznym państwie”, o której mowa w art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze
Konstytucji. Dlatego też Trybunał Konstytucyjny uznał, że „zarzut zbyt krótkiego terminu prekluzyjnego dotyczy de
facto ograniczenia własności i innych praw majątkowych przez odjęcie podmiotom uprawnionym koniecznych, a więc
będących następstwem ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości, roszczeń o wykup lub odszkodowanie”.

Trybunał Konstytucyjny uznał art. 129 ust. 4 PrOchrŚrod za niezgodny z Konstytucją. Wyrok dotyczył zbyt krótkiego terminu na dochodzenie roszczeń, co ograniczało prawo własności i inne prawa majątkowe. Trybunał wskazał, że ograniczenia wprowadzane przez ustawodawcę muszą spełniać wymagania proporcjonalności oraz być jak najmniej uciążliwe.