Kontrola działalności gospodarczej przedsiębiorców w rok od wejścia w życie ustawy z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców
Zmiana przepisów dotyczących zasad prowadzenia działalności gospodarczej spowodowała wejście w życie nowej ustawy z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców. Po roku obowiązywania nowych przepisów można wyciągnąć pierwsze wnioski dotyczące standardów kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców. Kluczowe jest określenie, czy te zmiany wpłynęły na proces kontroli.
Tematyka: kontrola działalności gospodarczej, przedsiębiorcy, ustawy, zmiany prawne, standardy kontroli, Prawo przedsiębiorców
Zmiana przepisów dotyczących zasad prowadzenia działalności gospodarczej spowodowała wejście w życie nowej ustawy z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców. Po roku obowiązywania nowych przepisów można wyciągnąć pierwsze wnioski dotyczące standardów kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców. Kluczowe jest określenie, czy te zmiany wpłynęły na proces kontroli.
Czy zmiana przepisów dotyczących zasad prowadzenia działalności gospodarczej spowodowała zmianę standardów kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy? Za sprawą przepisów ustawy z 6.3.2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo przedsiębiorców oraz inne ustawy dotyczące działalności gospodarczej (Dz.U. z 2018 r. poz. 650) utraciła moc ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2168 ze zm.). W jej miejsce 30.4.2018 r. weszła w życie ustawa z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2018 r. poz. 646 ze zm. dalej jako: PrPrzed). Upływ roku od dnia wprowadzenia nowych przepisów pozwala na postawienie pierwszych wniosków, w szczególności w odniesieniu do instytucji kontroli działalności gospodarczej. Dla przedsiębiorców istotne znaczenie ma przede wszystkim ustalenie, czy stosunkowo nieznaczna zmiana przepisów przyczyniła się do zmiany standardów kontroli działalności gospodarczej. Realizacja tak zarysowanego zagadnienia wymaga w pierwszej kolejności przytoczenia obowiązujących zasad kontroli. Przepisy ustawy – Prawo przedsiębiorców regulują ogólne zasady i tryb kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców, z tym zastrzeżeniem, że sam zakres przedmiotowy kontroli oraz organy upoważnione do jej przeprowadzenia określają przepisy szczególne. W zakresie nieuregulowanym w omawianej ustawie także stosuje się przepisy odrębne. Etapy kontroli działalności gospodarczej Analiza przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców pozwala na wyróżnienie kilku etapów kontroli działalności gospodarczej. Z uwagi na liczne wyjątki ustawowe schemat kontroli możne się różnić. Co do zasady jednak można wyróżnić etap przedkontrolny oraz etap kontroli właściwej. Ustawodawca przyjął ogólne założenie, że kontrola powinna być zaplanowana i uzasadniona, a jej sposób precyzyjnie określony przez organ. Z tego powodu przepisy wymagają w pierwszej kolejności dokonania uprzedniej analizy prawdopodobieństwa naruszenia prawa w ramach wykonywania działalności gospodarczej, która obejmuje identyfikację obszarów podmiotowych i przedmiotowych, gdzie ryzyko naruszenia jest największe. W szczególnych sytuacjach kontrola może być przeprowadzona bez wcześniejszego planowania. Odstępstwo jest dozwolone, gdy kontrola ma charakter doraźny (uzasadnione popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, innego naruszenia prawnego zakazu lub niedopełnienia prawnego obowiązku), sprawdzający (sprawdzenie wykonania zaleceń pokontrolnych lub wykonania nakazu usunięcia naruszeń prawa) lub związana jest z nadzorem nad rynkiem finansowym. Właściwy etap kontroli związany jest z zawiadomieniem przedsiębiorcy o zamiarze jej wszczęcia, przy czym czynności kontrolne nie mogą być podjęte wcześniej niż 7 dni i później niż 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. W dwóch przypadkach kontrola może być wszczęta przed upływem 7 dni, a jest to związane ze stosownym wnioskiem przedsiębiorcy lub koniecznością pobrania próbek, dokonania oględzin lub pomiarów. Z kolei w 12 przypadkach ustawa – Prawo przedsiębiorców w ogóle nie wymaga zawiadamiania przedsiębiorcy o kontroli. Podyktowane jest to szczególnym charakterem i celem przeprowadzenia kontroli. Jedną z kluczowych zasad jest wykonywanie czynności kontrolnych wyłącznie po okazaniu legitymacji służbowej upoważniającej do wykonywania takich czynności przez osoby biorące udział w kontroli oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, którego jednym z elementów jest pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego przedsiębiorcy. O ile legitymacja powinna być okazana w każdym przypadku, o tyle przepisy szczególne mogą przewidywać doręczenie upoważnienia w terminie do 3 dni roboczych od dnia wszczęcia kontroli. Jedynym wyjątkiem, w którym nie ma obowiązku okazania legitymacji służbowej oraz doręczenia upoważnienia jest prowadzenie czynności kontrolnych z użyciem bezzałogowych statków powietrznych. Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli ma szczególne znaczenie dla możliwości prowadzenia kontroli działalności gospodarczej. Artykuł 49 ust. 7 PrPrzed określa minimalne wymagania formalne, które musi spełnić upoważnienie. Brak jednego z elementów uniemożliwia przeprowadzenie kontroli, ponieważ taki dokument nie jest traktowany jako upoważnienie do przeprowadzenia kontroli i nie stanowi podstawy do podjęcia czynności kontrolnych. Rygorystyczne wymogi formalne powodują, że każdorazowa zmiana zakresu przedmiotowego kontroli, miejsca wykonywania czynności kontrolnych oraz osób upoważnionych do przeprowadzenia kontroli wymaga wydania odrębnego upoważnienia. Kontroli nie podlega przedsiębiorca, a wyłącznie prowadzona przez niego działalność gospodarcza. Co do zasady kontrola przeprowadzana jest w miejscu wykonywania działalności, w godzinach pracy i w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej. Przepisy ustawy – Prawo przedsiębiorców także w tych przypadkach przewidują wyjątki. Kontrola w czasie nieobecności przedsiębiorcy może być prowadzona, gdy wynika to z przepisów ustaw szczególnych lub podyktowane jest to ochroną istotnych wartości (przeciwdziałanie popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia albo zagrożenia życia, zdrowia lub środowiska). Kontrola może być także prowadzona w miejscu przechowywania dokumentacji lub siedzibie organu kontroli, jeżeli przedsiębiorca wyrazi na to zgodę. Podsumowaniem kontroli i jednocześnie czynnością kończącą etap właściwy kontroli jest sporządzenie protokołu kontroli. Czas trwania kontroli u przedsiębiorcy jest ściśle ustalony. W jednym roku kalendarzowym kontrole nie mogą przekraczać 12–48 dni roboczych, w zależności od liczby średniorocznego zatrudnienia pracowników oraz wysokości rocznego obrotu netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych. Od tej zasady istnieją liczne wyjątki. Ustawa – Prawo przedsiębiorców zakazuje równoczesnego podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy. Zakazuje się także prowadzenia kontroli, jeżeli ma ona dotyczyć przedmiotu kontroli objętego uprzednio zakończoną kontrolą tego samego organu. Od tych zasad także są liczne wyjątki. Ochrona praw przedsiębiorców Prawa przedsiębiorców gwarantowane są w ustawie przez możliwość wniesienia sprzeciwu wobec podjęcia i wykonania przez organ czynności z naruszeniem przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców, zażalenia na postanowienie o kontynuowaniu lub odstąpieniu od czynności kontrolnych oraz skargi na przewlekłe prowadzenie kontroli. Podstawowym środkiem ochrony praw przedsiębiorców jest sprzeciw, który przysługuje, gdy organ narusza przepisy odnoszące się do zawiadomienia o wszczęciu kontroli, okazania legitymacji i doręczenia upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, wykonywania kontroli w obecności lub pod nieobecność przedsiębiorcy, miejsca i czasu przeprowadzania kontroli, zakazu prowadzenia więcej niż jednej kontroli, lub ponownej kontroli w tym samym przedmiocie. Co istotne wniesienie sprzeciwu powoduje wstrzymanie kwestionowanych czynności organu, ale także czasu trwania kontroli. Sprzeciw zostaje rozpoznany w formie postanowienia, w którym organ kontroli odstępuje od czynności kontrolnych lub kontynuuje je. Postanowienie organu kontroli wydane po rozpoznaniu sprzeciwu umożliwia przedsiębiorcy podjęcie działań na dwóch różnych płaszczyznach. W terminie 3 dni od dnia doręczenia postanowienia możliwe jest wniesienie zażalenia, które skutkuje obowiązkiem merytorycznej oceny wydanego postanowienia. W rezultacie postanowienie może być utrzymane w mocy albo uchylone wraz z odstąpieniem od czynności kontrolnych. Drugim, odrębnym środkiem ochrony praw przedsiębiorców jest skarga na przewlekłe prowadzenie kontroli. Podsumowanie Mimo uchwalenia nowej ustawy, przepisy odnoszące się do kontroli w rzeczywistości nie uległy radykalnej zmianie, zostały zmodyfikowane tylko w niewielkim stopniu. Przytoczone zasady kontroli działalności gospodarczej cechuje większy formalizm czynności kontrolnych oraz nieznacznie mniejsze dolegliwości dla przedsiębiorców względem regulacji przewidzianych w uchylonej ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Ten sam rozdział 5 poprzednio nazwany „Kontrola działalności gospodarczej przedsiębiorcy”, a obecnie „Ograniczenia kontroli działalności gospodarczej” może sugerować, że zmieniły się standardy kontroli działalności gospodarczej z korzyścią dla przedsiębiorców. Upływ roku obowiązywania ustawy – Prawo przedsiębiorców pokazuje, że redakcyjna zmiana przepisów odnoszących się do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców nie spowodowała zmiany standardów kontroli, a jedynie ugruntowała przyjętą i dotychczas stosowaną praktykę organów.
Mimo uchwalenia nowej ustawy, przepisy dotyczące kontroli działalności gospodarczej nie uległy znaczącej zmianie. Formalizm czynności kontrolnych wzrósł, jednakże przedsiębiorcy doświadczają niewielkich zmian w porównaniu z poprzednią regulacją. Standardy kontroli pozostają stabilne po roku obowiązywania nowej ustawy – Prawo przedsiębiorców.