Zwolnienie z obowiązku wypłaty odszkodowania dla pasażerów

Publikacja omawia zwolnienie z obowiązku wypłaty odszkodowania dla pasażerów przez przewoźnika lotniczego w przypadku nadzwyczajnych okoliczności, takich jak obecność paliwa na pasie startowym lotniska, powodująca zamknięcie pasa i duże opóźnienie lotów. Trybunał Sprawiedliwości UE analizuje, czy taka sytuacja kwalifikuje się jako nadzwyczajne okoliczności w kontekście rozporządzenia Nr 261/2004.

Tematyka: nadzwyczajne okoliczności, odszkodowanie pasażerów, przewoźnik lotniczy, obecność paliwa, zamknięcie pasa startowego, opóźnienie lotów, Trybunał Sprawiedliwości UE, rozporządzenie Nr 261/2004

„Nadzwyczajną okolicznością” zwalniającą przewoźnika lotniczego z obowiązku wypłaty odszkodowania dla
pasażerów w związku z dużym opóźnieniem lotu jest obecność paliwa na pasie startowym na lotnisku, która
spowodowała jego zamknięcie.
Stan faktyczny
A. Moens dokonał w Ryanair Ltd rezerwacji lotu z Treviso (Włochy) do Charleroi (Belgia). Lot ten odbył się
z opóźnieniem wynoszącym cztery godziny i dwadzieścia trzy minuty, przy czym opóźnienie to wynikało z obecności
paliwa na pasie startowym lotniska w Treviso, które spowodowało zamknięcie tego pasa przez okres ponad
dziesięciu godzin, a następnie odroczenie wylotu samolotu obsługującego odnośny lot. Z powodu tego opóźnienia A.
Moens zwrócił się do Ryanair o zapłatę odszkodowania w wysokości 250 EUR przewidzianego w art. 5 ust. 1 lit. c)
w zw. z art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia (WE) Nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.2.2004 r.
ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład
albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) Nr 295/91 (Dz. Urz. L Nr 46
z 2004 r., s. 1). Ryanair odmówił uwzględnienia tego żądania, ponieważ jego zdaniem to opóźnienie lotu wynikało
z „nadzwyczajnej okoliczności” w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia Nr 261/2004. Następnie A. Moens zwrócił
się do sądu w Charleroi w celu uzyskania dochodzonego odszkodowania.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 5 ust. 3 w zw. z motywami 14 i 15 rozporządzenia Nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że
obecność paliwa na jednym z pasów startowych lotniska, która spowodowała jego zamknięcie, a w konsekwencji
duże opóźnienie wylotów i przylotów z tego lotniska, jest objęta pojęciem „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu
tego przepisu, jeżeli to paliwo nie pochodzi ze statku powietrznego przewoźnika, który obsługiwał ów lot?
- Czy art. 5 ust. 3 w zw. z motywami 14 i 15 rozporządzenia Nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że
obecność paliwa na jednym z pasów startowych lotniska, która doprowadziła do zamknięcia tego pasa, w odniesieniu
do której został stwierdzony jej charakter „nadzwyczajnej okoliczności”, należy uznać za okoliczność, której nie
można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków w rozumieniu tego przepisu?
Stanowisko TS
Zakres pojęcia „nadzwyczajne okoliczności”
Na wstępie TS zauważył, że ze wskazówek sądu odsyłającego nie wynika, czy paliwo rozlane na pasie startowym
będące powodem dużego opóźnienia omawianego lotu pochodziło ze statku powietrznego przewoźnika
obsługującego ten lot, tzn. Ryanair.
Zamiarem unijnego prawodawcy było uregulowanie obowiązków przewoźników lotniczych, o których mowa w art. 5
ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004, w sytuacji odwołania lub dużego opóźnienia lotu, tj. wynoszącego co najmniej
trzy godziny (wyrok Pešková i Peška, C-315/15, pkt 19). Zgodnie z motywami 14 i 15 oraz art. 5 ust. 3 tego
rozporządzenia, w drodze odstępstwa od przepisów ust. 1 tego artykułu, przewoźnik lotniczy jest zwolniony
z ciążącego na nim obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 7 rozporządzenia Nr 261/2004, jeżeli jest
on w stanie dowieść, że odwołanie lub opóźnienie lotu wynoszące co najmniej trzy godziny po planowanym
przylocie wynika z „nadzwyczajnych okoliczności”, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich
racjonalnych środków, lub że w przypadku zaistnienia takiej okoliczności przyjął środki dostosowane do sytuacji
poprzez wykorzystanie wszelkich dostępnych mu zasobów personalnych lub materialnych, a także zasobów
finansowych w celu uniknięcia, aby okoliczność ta nie doprowadziła do odwołania lub dużego opóźnienia danego lotu
(wyrok Germanwings, C-501/17, pkt 19).
Zgodnie z orzecznictwem TS jako „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia Nr
261/2004 można zakwalifikować wydarzenia, które ze względu na swój charakter lub źródło nie są właściwe dla
normalnego wykonywania działalności danego przewoźnika lotniczego i pozostają poza zakresem jego
skutecznej kontroli, przy czym te dwa warunki są kumulatywne (wyrok Germanwings, pkt 20). Trybunał podkreślił,
że kwalifikacja jako „nadzwyczajnej okoliczności” w rozumieniu tego przepisu powinno się dokonywać jedynie
w odniesieniu do okoliczności leżącej u podstaw odwołania lub dużego opóźnienia danego lotu, bez konieczności
dokonywania uprzedniej oceny, jak wydaje się rozważać sąd odsyłający, czy wspomniana okoliczność stanowi
„zdarzenie” w rozumieniu pkt 22 wyroku Wallentin-Hermann (C-549/07).

Rozważając, czy obecność paliwa na jednym z pasów startowych danego lotniska, która spowodowała jego
zamknięcie, a w konsekwencji duże opóźnienie wylotu lub przylotu z tego lotniska, należy do zakresu pojęcia
„nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu tego przepisu, jeżeli to paliwo nie pochodzi ze statku powietrznego
przewoźnika obsługującego ten lot, TS stwierdził, że a priori nie można uznać takiej okoliczności za
nierozerwalnie związaną z działaniem statku powietrznego obsługującego ten lot (wyrok Germanwings, pkt 24).
Tym samym takiej okoliczności nie można uznać za właściwą ze względu na swój charakter lub źródło dla
normalnego wykonywania działalności przez danego przewoźnika lotniczego (wyrok Germanwings, pkt 26). Ponadto,
jest ona poza skuteczną kontrolą przewoźnika lotniczego, ponieważ utrzymanie pasów startowych w żaden sposób
nie należy do jego kompetencji (wyrok Germanwings, pkt 26) oraz ponieważ decyzja o zamknięciu pasów startowych
danego portu lotniczego podjęta przez właściwe organy lotniska zobowiązuje przewoźnika lotniczego.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 rozporządzenia Nr 261/2004 w związku z jego motywami 14 i 15 należy
interpretować w ten sposób, że obecność paliwa na jednym z pasów startowych lotniska, która doprowadziła
do jego zamknięcia, a w konsekwencji do dużego opóźnienia lotu z lub do tego lotniska, jest objęta pojęciem
„nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu tego przepisu, jeżeli paliwo to nie pochodzi ze statku
powietrznego przewoźnika obsługującego ten lot.
Zwolnienie z obowiązku odszkodowania
Trybunał przypomniał, że przewoźnik lotniczy jest zwolniony z obowiązku wypłaty pasażerom odszkodowania na
podstawie art. 5 ust. 1 lit. c) i art. 7 rozporządzenia Nr 261/2004, jeżeli może dowieść, że odwołanie lub opóźnienie
lotu wynoszące co najmniej trzy godziny jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których
nie można by było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków. Z orzecznictwa TS wynika, że
ponieważ nie wszystkie nadzwyczajne okoliczności powodują zwolnieniem z obowiązku wypłaty odszkodowania
pasażerom, to na podmiocie, który zamierza się na nie powołać, spoczywa obowiązek wykazania, że okoliczności
tych w żadnym razie nie można by było uniknąć za pomocą dostosowanych do sytuacji środków, tj. środków, które
w chwili wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności odpowiadają m.in. warunkom technicznie i ekonomicznie
możliwym do przyjęcia przez danego przewoźnika lotniczego (wyrok Pešková i Peška, pkt 28). To on musi zatem
wykazać, że nawet przy użyciu wszystkich dostępnych mu zasobów osobowych lub materialnych, a także
finansowych, w sposób oczywisty nie mógł – bez poświęceń niemożliwych do przyjęcia z punktu widzenia
możliwości jego przedsiębiorstwa w danym czasie – uniknąć sytuacji, w której zaistniałe nadzwyczajne
okoliczności doprowadziły do odwołania lotu lub do opóźnienia tego lotu wynoszącego trzy godziny po
planowanym przylocie (wyrok Pešková i Peška, pkt 29). Zatem TS przyjął elastyczne i zindywidualizowane znaczenie
pojęcia „racjonalny środek”, pozostawiając sądowi krajowemu zadanie dokonania oceny, czy w okolicznościach
danej sprawy należy uznać, że przewoźnik lotniczy przyjął środki dostosowane do sytuacji (wyrok Pešková i Peška,
pkt 30), wskazując jednocześnie, że należy brać pod uwagę jedynie środki, które mogą rzeczywiście do niego
należeć, z wyłączeniem środków należących do kompetencji osób trzecich, takich jak m.in. zarządzający portem
lotniczym lub właściwi kontrolerzy lotów (wyrok Pešková i Peška, pkt 43).
Trybunał wskazał, że w niniejszej sprawie skonfrontowany z decyzją organów lotniska o zamknięciu pasa startowego
lotniska przewoźnik lotniczy ma obowiązek dostosować się do niej i zaczekać na decyzję tych organów o ponownym
otwarciu tego pasa lub innego alternatywnego środka. W ocenie TS w takiej sytuacji przewoźnik lotniczy, taki jak
Ryanair, nie miał prawa do przyjęcia ewentualnych rozsądnych środków w celu uniknięcia spornej nadzwyczajnej
okoliczności.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 rozporządzenia Nr 261/2004 w związku z jego motywami 14 i 15 należy
interpretować w ten sposób, że obecność paliwa na pasie startowym na lotnisku powodująca jego
zamknięcie, w odniesieniu do której został wykazany jej charakter „nadzwyczajnej okoliczności”, należy
uznać za okoliczność, której nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszystkich rozsądnych środków
w rozumieniu tego przepisu.
W przedstawionym wyroku TS odniósł się do pojęcia „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu art. 5 ust. 3
rozporządzenia 261/2004 jako przesłanki zwalniającej z odpowiedzialności przewoźnika w przypadku odwołania lotu
lub co najmniej 3 godzinnego jego opóźnienia. Trybunał uznał, że obecność paliwa na pasie startowym lotniska
powodująca jego zamknięcie, a w konsekwencji duże opóźnienie lotu, należy zaklasyfikować jako „nadzwyczajną
okoliczność”.
Na uwagę zasługują również wyjaśnienia TS zawarte w uzasadnieniu prezentowanego wyroku dotyczące
zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można by było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich
racjonalnych środków, a które zwalniają przewoźnika z obowiązku wypłaty odszkodowania przewidzianego
w rozporządzenia 261/2004.
Wyrok TS z 26.6.2019 r., Moens, C-159/18

Trybunał orzekł, że obecność paliwa na pasie startowym lotniska, niezwiązana ze statkiem powietrznym obsługującym lot, może być uznana za nadzwyczajną okoliczność zwalniającą przewoźnika z obowiązku wypłaty odszkodowania. Decyzja o zamknięciu pasa startowego przez lotnisko jest poza kontrolą przewoźnika. Wyrok TS z 26.6.2019 r., Moens, C-159/18.