Sankcje karne wobec osób świadczących usługi edukacyjne

Zgodnie z unijnym prawem jest, co do zasady, nałożenie sankcji karnych na osoby, które nadają stopień „master” studentom bez odpowiednich zezwoleń. Postępowanie karne toczy się przeciwko F.K. i T.K., którzy nadawali ten stopień studentom po ukończeniu kursów UIBS. Pytania prejudycjalne dotyczą interpretacji dyrektyw UE w kontekście sankcji karnych na osoby nadające stopień „master”.

Tematyka: sankcje karne, nadawanie stopnia master, dyrektywa 2005/29/WE, dyrektywa 2006/123/WE, usługi edukacyjne, Trybunał Sprawiedliwości UE

Zgodne z unijnym prawem jest, co do zasady, nałożenie sankcji karnych na osoby, które nadają, bez
posiadania właściwych zezwoleń, stopień „master” studentom.

Stan faktyczny
UIBS jest placówką szkolnictwa wyższego nieakredytowaną przez wspólnotę flamandzką, która oferuje w Belgii kursy
kończące się uzyskaniem dyplomów „master”.
Przeciwko F.K. i T.K. toczy się postępowanie karne w związku z nadawaniem przez nich stopnia „master” bez
posiadania ku temu uprawnień poprzez wydanie świadectw i dyplomów poświadczających ten stopień studentom,
którzy ukończyli kurs prowadzony przez antwerpską filię UIBS. Zostali oni skazani wyrokiem sądu w Antwerpii na
zapłatę grzywny w wysokości 300 EUR za to naruszenie. Następnie F.K. i T.K. wnieśli odwołanie od tego wyroku.
Pytania prejudycjalne
- Czy dyrektywę 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. dotyczącą nieuczciwych praktyk
handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającą
dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz
rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (dyrektywy o nieuczciwych praktykach
handlowych; Dz. Urz. L Nr 149 z 2005 r., s. 22) należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie
uregulowaniu krajowemu, takiemu jak to rozpatrywane w postępowaniu głównym, które przewiduje nałożenie sankcji
karnych na osoby, które nadają, nie będąc do tego uprzednio uprawnionymi przez właściwy organ, stopień „master”?
- Czy dyrektywę dyrektywy 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 12.12.2006 r. dotyczącej usług na
rynku wewnętrznym (Dz. Urz. L Nr 376 z 2006 r., s. 36) należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na
przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak to rozpatrywane w postępowaniu głównym, które przewiduje
nałożenie sankcji karnych na osoby, które nadają, nie będąc do tego uprzednio uprawnionymi przez właściwy organ,
stopień „master”?
Stanowisko TS
Zakres pojęcia „praktyki handlowe”
Zgodnie z orzecznictwem TS uregulowanie krajowe jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 2005/29 jedynie
wtedy, gdy zachowania, o których mowa w tym uregulowaniu krajowym, stanowiły praktyki handlowe w rozumieniu tej
dyrektywy (wyrok RLvS, C-391/12, pkt 35). Z art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29 wynika, że pojęcie „praktyki handlowe”
oznacza każde działanie przedsiębiorcy, jego zaniechanie, sposób postępowania, oświadczenie lub komunikat
handlowy, w tym reklamę i marketing, bezpośrednio związane z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu do
konsumentów. Zgodnie z definicją znajdującą się w art. 2 lit. c) tej dyrektywy pojęcie „produkt” obejmuje każdy towar
lub usługę, w tym nieruchomości, a także prawa i obowiązki. Trybunał uznał, że chociaż praktyki handlowe są
ściśle związane z transakcją handlową dotyczącą produktu, to jednak nie pokrywają się one z pojęciem
„produkt” będącym przedmiotem tej transakcji.
W ocenie TS sporne uregulowanie nie dotyczy sposobów promowania lub sprzedaży usług w dziedzinie szkolnictwa
wyższego, lecz odnosi się do uprawnienia danego podmiotu do świadczenia takich usług, gdy obejmują one nadanie
danego stopnia akademickiego, który korzysta ze szczególnej ochrony prawnej i umożliwia w pewnych sytuacjach
dostęp do szeregu określonych uprawnień. W ocenie TS takiego uregulowania jak rozpatrywane w postępowaniu
głównym nie można uznać za objęte zakresem przepisów dotyczących praktyk handlowych w rozumieniu dyrektywy
2005/29.
Trybunał orzekł, że dyrektywę 2005/29 należy interpretować w ten sposób, iż nie ma ona zastosowania do
uregulowania krajowego, które przewiduje nałożenie sankcji karnych na osoby, które nadają, nie będąc do
tego uprzednio uprawnionymi przez właściwy organ, stopień „master”.
Ograniczenie w świadczeniu usług edukacyjnych
Zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2006/123 ma ona zastosowanie do usług świadczonych przez usługodawców
prowadzących przedsiębiorstwo w państwie członkowskim. Ponadto, zgodnie z art. 4 pkt 1 tej dyrektywy, do jej celów
pojęcie „usługa” oznacza wszelką działalność gospodarczą prowadzoną na własny rachunek, zwykle świadczoną za

wynagrodzeniem, zgodnie z art. 57 TFUE. Dodatkowo z orzecznictwa TS wynika, że organizowanie, za
wynagrodzeniem, świadczeń w zakresie szkolnictwa wyższego przez placówki finansowane głównie ze środków
prywatnych i dążące do osiągnięcia zysku handlowego stanowi taką działalność gospodarczą (wyrok Neri, C-153/02,
pkt 39).
W art. 2 ust. 2 dyrektywy 2006/123 wyłączono z zakresu stosowania tej dyrektywy w szczególności usługi
o charakterze nieekonomicznym świadczone w interesie ogólnym oraz działania, które są związane z wykonywaniem
władzy publicznej w rozumieniu art. 2 ust. 2 lit. a) i i) tej dyrektywy. Trybunał uznał, że sporne uregulowanie nie jest
objęte wyjątkami przewidzianymi w tej dyrektywie. Po pierwsze, ze względu na to, że to uregulowanie ma
zastosowanie w szczególności do usług takich jak rozpatrywane w postępowaniu, które są świadczone przez
podmioty prywatne działające z własnej inicjatywy, w celach zarobkowych, niekorzystające z żadnego finansowania
publicznego. W ocenie TS nie można uznać, że odnoszą się one wyłącznie do usług o charakterze
nieekonomicznym świadczonych w interesie ogólnym. Po drugie, z orzecznictwa TS wynika, że prywatna
działalność w zakresie nauczania na uniwersytecie nie stanowi działań, które są związane z wykonywaniem
władzy publicznej w rozumieniu tego przepisu (wyrok Jundt, C-281/06, pkt 38). Tym bardziej nadawanie stopnia,
które może zostać dokonane, w danym przypadku, pod nadzorem władz publicznych i na określonych przez nie
warunkach, nie może być rozumiane jako wykonywanie władzy publicznej.
Trybunał wskazał, że z art. 1 ust. 5 dyrektywy 2006/123 wynika, iż chociaż ta dyrektywa nie wpływa na przepisy
prawa karnego państw członkowskich, to państwa te nie mogą jednak, obchodząc przepisy tej dyrektywy,
ograniczać swobody świadczenia usług poprzez stosowanie przepisów prawa karnego, które szczególnie
regulują podejmowanie lub prowadzenie działalności usługowej lub na nie wpływają.
Trybunał podkreślił, że uregulowanie takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym prowadziłoby do obejścia
przepisów dyrektywy 2006/123, gdyby system zezwoleń, któremu ono towarzyszy, był niezgodny z wymogami
ustanowionymi w rozdziale III tej dyrektywy. Z art. 9 ust. 1 wynika, że państwa członkowskie nie uzależniają
możliwości podejmowania lub prowadzenia działalności usługowej od jakiegokolwiek systemu zezwoleń, chyba że
spełnione są łącznie trzy warunki. Po pierwsze, art. 9 ust. 1 lit. a) wymaga, aby system zezwoleń nie
dyskryminował danego usługodawcy. W tej kwestii z akt sprawy nie wynika, aby rozpatrywane uregulowanie
prowadziło do dyskryminacji pomiędzy usługodawcami zamierzającymi nadawać stopnie akademickie, których
uregulowanie to dotyczy. Po drugie, art. 9 ust. 1 lit. b) wymaga, aby potrzeba wprowadzenia systemu zezwoleń była
uzasadniona nadrzędnym względem interesu ogólnego. Sporne uregulowanie ma na celu zarówno zapewnienie
wysokiego poziomu szkolnictwa wyższego, jak i ochronę usługobiorców. Trybunał stwierdził, że te dwa cele należy
uznać za stanowiące nadrzędne względy interesu ogólnego. Zaś okoliczność nałożenia na usługodawców
zamierzających nadawać stopnie akademickie obowiązku posiadania w tym celu uprawnienia może zapewnić
realizację tych celów, pozwalając właściwym organom na upewnienie się, przed wydaniem dyplomu, że usługodawcy
ci przedstawiają dostateczne gwarancje jakości tych dyplomów. Po trzecie, art. 9 ust. 1 lit. c) wymaga, aby
wyznaczonego celu nie można było osiągnąć za pomocą mniej restrykcyjnych środków, w szczególności
z uwagi na fakt, iż kontrola następcza miałaby miejsce zbyt późno, aby odnieść rzeczywisty skutek.
Sąd odsyłający twierdził, że zgodność systemu zezwoleń z dyrektywą 2006/123 zakłada również, że opiera się on na
kryteriach regulujących wykonywanie uprawnień dyskrecjonalnych właściwych organów, które to kryteria spełniają
wymogi określone w art. 10 ust. 2 tej dyrektywy. Zgodnie z tym przepisem warunki udzielenia zezwolenia muszą
być niedyskryminacyjne, uzasadnione nadrzędnym względem interesu ogólnego i proporcjonalne
w stosunku do tego celu, co oznacza, że warunki te muszą być odpowiednie do zagwarantowania realizacji tego
celu i nie mogą wykraczać poza to, co jest niezbędne dla jego osiągnięcia. Co więcej, ten przepis wymaga, aby te
warunki były jasne i jednoznaczne, obiektywne, przejrzyste, łatwo dostępne i podane z wyprzedzeniem do
publicznej wiadomości. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy ocena zgodności warunków od których
uzależnione jest w prawie belgijskim uzyskanie uprawnienia do nadawania stopnia „master” z art. 10 ust. 2 dyrektywy
2006/123.
Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 5 w zw. z art. 9 i 10 dyrektywy 2006/123 należy interpretować w ten sposób, że
nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które przewiduje nałożenie sankcji karnych na osoby,
które nadają, nie będąc do tego uprzednio uprawnionymi przez właściwe organy, stopień „master”, o ile
warunki, od których uzależnione jest uzyskanie uprawnienia do nadawania tego stopnia, są zgodne z art. 10
ust. 2 tej dyrektywy, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego.
W przedstawionym wyroku TS odniósł się do relacji między pojęciami „praktyki handlowe” i „produkt”, którego te
praktyki dotyczą.
W uzasadnieniu niniejszego wyroku TS wyjaśnił również jak należy interpretować art. 2 ust. 2 dyrektywy 2006/123
regulujący wyłączenia z zakresu stosowania tej dyrektywy. Ponadto,Trybunał dokonał wykładni wymogów jakie
przepisy krajowe przewidują wobec usługodawców celem uzyskania stosowanych zezwoleń na świadczenie usług,
w tym usług edukacyjnych, a precyzyjnie zgodności tych wymogów z przepisami dyrektywy 2006/123.

Wyrok TS z 4.7.2019 r., Kirschstein, C-393/17

Trybunał stwierdził, że dyrektywy UE nie stanowią przeszkody dla krajowego uregulowania sankcji karnej wobec osób nadających stopień „master”. Ograniczenia w świadczeniu usług edukacyjnych muszą być zgodne z przepisami dyrektywy 2006/123. Wyrok TS z 4.7.2019 r., Kirschstein, C-393/17, rozwiewał wątpliwości dotyczące interpretacji tych kwestii.