Wcześniejsza spłata kredytu oznacza proporcjonalny zwrot wszystkich jego kosztów (prowizja, opłata przygotowawcza, odsetki, ubezpieczenie)

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej rozpatrzył sprawę dotyczącą obniżki całkowitego kosztu kredytu przy wcześniejszej spłacie, uwzględniając wszystkie koszty nałożone na konsumenta. Spór dotyczył umów kredytowych zawartych z SKOK, Santander Consumer Bank i mBank, gdzie konsumenci domagali się zwrotu części prowizji i odsetek za opóźnienie po wcześniejszej spłacie kredytów.

Tematyka: TSUE, obniżka kosztu kredytu, wcześniejsza spłata, konsument, prowizja, odsetki, Lexitor, SKOK, Santander Consumer Bank, mBank, dyrektywa 2008/48, umowa kredytowa, Trybunał Sprawiedliwości UE

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu
kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na
konsumenta
Stan faktyczny
Przedmiotem sporu w postępowaniu głównym przed Sądem Rejonowym Lublin – Wschód z siedzibą w Świdniku, są
trzy sprawy połączone do wspólnego rozpoznania dotyczące zawarcia umów o kredyt konsumencki pomiędzy
konsumentem i odpowiednio: SKOK, Santander Consumer Bank i mBank. Każda umowa zawierała postanowienia
zapłaty prowizji przez konsumenta na rzecz poszczególnej instytucji. Wysokość prowizji nie była zależna od okresu
obowiązywania umowy. Konsumenci, po wcześniejszej spłacie kredytów, dokonali przelewu wierzytelności
związanych z wcześniejszą spłatą, przysługujących im od instytucji bankowych na rzecz Lexitor – spółki prawa
polskiego (dalej: Lexitor). Lexitor, świadczący usługi prawne dla konsumentów wezwał SKOK, Santander Consumer
Bank i mBank do zapłaty części prowizji uiszczonych przez konsumentów, odpowiadających pozostałemu okresowi
obowiązywania umów o kredyt wraz z odsetkami za opóźnienie. Wobec niespełnienia żądań przez instytucje
bankowe, w dniach: 8.1.2018 r., 29.12.2017 r., 26.02.2018 r. Lexitor wniósł trzy pozwy o zapłatę części prowizji
odpowiadającej pozostałemu okresowi obowiązywania umowy o kredyt z odsetkami za opóźnienie.
Pozwani wnieśli sprzeciwy od nakazów zapłaty wydanych przez sąd odsyłający. Sąd odsyłający rozważa, czy prawo
konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu związanej z przedterminową jego spłatą, wskazane w art. 16
ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt
konsumencki oraz uchylającego dyrektywę Rady 87/102/EWG (dalej: dyrektywa Nr 2008/48), dotyczy także kosztów,
które nie są zależne od długości trwania umowy.
Sąd odsyłający podkreślił, że istnieje rozbieżność w praktyce orzeczniczej: niektóre polskie sądy w oparciu
o przepisy ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1083 ze zm.; dalej jako:
KredytKonsU) udzielają odpowiedzi przeczącej na takie pytanie, jednak inny sąd polski udzielił odpowiedzi
pozytywnej z powołaniem się na wykładnię KredytKonsU. w świetle art. 16 dyrektywy nr 2008/48.
Prezentując własne stanowisko, sąd odsyłający stwierdza, że art. 16 dyrektywy Nr 2008/48 należy interpretować
w ten sposób, że obniżenie całkowitego kosztu kredytu obejmuje koszty, których wysokość nie jest zależna od okresu
obowiązywania umowy. Wykładnia taka gwarantuje ochronę konsumentów i równość stron. Sąd Rejonowy Lublin-
Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku (Polska) postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału
pytanie prejudycjalne.
Pytanie prejudycjalne
Czy wykładni przepisu zawartego w art. 16 ust. 1 w zw. z art. 3 lit. g) dyrektywy Nr 2008/48 należy dokonywać w ten
sposób, że konsument, w przypadku dokonania wcześniejszej spłaty swoich zobowiązań wynikających z umowy
o kredyt, uprawniony jest do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, w tym również o koszty, których
wysokość nie jest zależna od długości trwania tej umowy o kredyt?.
Stanowisko Trybunału
Trybunał uznał, że sąd odsyłający poprzez swoje pytanie dąży do ustalenia, czy art. 16 ust. 1 dyrektywy Nr 2008/48
należy interpretować w ten sposób, że prawo do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej
spłaty tego kredytu obejmuje również koszty, których wysokość nie jest zależna od okresu obowiązywania umowy.
Trybunał wskazał, że art. 16 dyrektywy Nr 2008/48, w świetle jej motywu 39, przyznaje konsumentowi prawo do
dokonania wcześniejszej spłaty umowy i przez to skorzystania z obniżenia całkowitego kosztu kredytu, na
która składają się: odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy. Natomiast art. 3
lit g) dyrektywy Nr 2008/48 definiuje pojęcie „całkowity koszt kredytu” i wskazuje, że obejmuje ono wszystkie koszty,
łącznie z odsetkami, prowizjami, podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, które konsument jest obowiązany
ponieść w związku z umową o kredyt, które to koszty są znane kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych.
Trybunał wskazał, że definicja zawarta w art. 3 lit. g) dyrektywy Nr 2008/48 nie zawiera żadnego ograniczenia
dotyczącego okresu obowiązywania umowy o kredyt. Dlatego, w ocenie Trybunału powstała wątpliwość jak
interpretować odniesienie do „pozostałego okresu obowiązywania umowy”, czyli w jaki sposób ustalić zakres
obniżki całkowitego kosztu kredytu.

Trybunał dokonał analizy porównawczej różnych wersji językowych art. 16 ust. 1 dyrektywy Nr 2008/48 i uznał, że nie
pozwala ona na ustalenie dokładnego zakresu przewidywanej przez ten przepis obniżki całkowitego kosztu kredytu.
Podniósł, że utrwalone orzecznictwo Trybunału wskazuje, że przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii
Europejskiej należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie ale jego kontekst i cele regulacji, której część on stanowi.
Rozważając kontekst regulacji, Trybunał wskazał, że art. 8 dyrektywy Rady Nr 87/102/EWG z 22.12.1986 r.
w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących
kredytu konsumenckiego, która została uchylona i zastąpiona przez dyrektywę Nr 2008/48, przewidywał, że
konsument „zgodnie z prawem przewidzianym w państwie członkowskim (..) ma prawo do słusznego zmniejszenia
całkowitego kosztu kredytu”. Dlatego należy uznać, że art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 skonkretyzował prawo
konsumenta do obniżenia kosztu kredytu w przypadku jego spłaty przed ustalonym terminem, bardziej precyzyjnym
pojęciem „obniżki całkowitego kosztu kredytu” i wskazanie, że owa obniżka powinna dotyczyć „odsetek i kosztów”.
Trybunał podkreślił, że celem dyrektywy Nr 2008/48 jest zapewnienie wysokiego stopnia ochrony konsumentom, jako
słabszej stronie umowy. W celu zagwarantowania tej ochrony art. 22 ust. 3 dyrektywy Nr 2008/48 zobowiązuje
państwa członkowskie do zapewnienia, aby przepisy, które przyjmują w celu wykonania tej dyrektywy, nie mogły być
obchodzone przez sposób formułowania umów.
Z tych względów Trybunał uznał, że skuteczność prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby
osłabiona, gdyby obniżenie kredytu mogło ograniczyć się do uwzględnienia jedynie kosztów przedstawionych przez
kredytodawcę jako zależne od okresu obowiązywania umowy, ponieważ:
- wysokość i podział kosztów są określane jednostronnie przez bank, a rozliczenie kosztów może obejmować pewną
marżę zysku,
- pociągałoby za sobą ryzyko, że konsument zostanie obciążony wyższymi jednorazowymi kosztami w chwili
zawarcia umowy o kredyt, jako sposób kredytodawcy na ograniczenie kosztów, które zależą od okresu trwania
umowy.
W praktyce swoboda działania instytucji kredytowych związana z prowadzeniem ich rozliczeń oraz
wewnętrzna organizacją, bardzo utrudnia zarówno konsumentom jak i sądom ustalenie kosztów związanych
z okresem trwania umowy.
Trybunał odnosząc się do sytuacji kredytodawców, wskazał, że włączenie do obniżki całkowitego kosztu kredytu
kosztów, które nie zależą od okresu obowiązywania umowy nie będzie działać na ich niekorzyść. Interesy
kredytodawcy są zabezpieczone przez prawo rekompensaty (art. 16 ust. 2 dyrektywy Nr 2008/48), oraz wskazanie,
że państwa członkowskie mają możliwość zapewnienia, aby ta rekompensata uwzględniała warunki kredytu i warunki
rynkowe celem ochrony ich interesów (art. 16 ust. 4 dyrektywy Nr 2008/48). Nadto wcześniejsza spłata kredytu
oznacza odzyskanie pożyczonej sumy przed terminem i udostępnienie jej w ramach innej umowy o kredyt.
Uwzględniając dokonane w orzeczeniu rozważania, Trybunał orzekł, co następuje:
Artykuł 16 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów
o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG należy interpretować w ten sposób, że
prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu
obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta.
Wyrok TSUE z 11.9.2019 r. (C-383/18, Lexitor sp. z.o.o. p-ko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej,
Santander Consumer Bank S.A., mBank S.A.) jest bardzo istotny, ponieważ rozstrzyga wątpliwości interpretacyjne
związane z orzekaniem w przypadku roszczeń konsumentów wobec banków, a dotyczących należności związanych
ze spłatą kredytu przed terminem na jaki została zawarta umowa. Trybunał wskazał, że są to wszystkie koszty, które
zostały nałożone na konsumenta, a zatem nie tylko odsetki (koszty związane z okresem trwania umowy) ale
i pozostałe od niego niezależne (prowizja, ubezpieczenie).
Wyrok TSUE z 11.9.2019 r., C-383/18

Wyrok TSUE potwierdził, że konsument ma prawo do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty, obejmującej wszystkie nałożone koszty. Decyzja ta ma kluczowe znaczenie dla ochrony konsumentów i precyzuje zakres obniżki kosztów kredytu.