Charakter prawny i wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie

Tematyka: wysokość wynagrodzenia, służebność przesyłu, wartość nieruchomości, Sąd Najwyższy, bezumowne korzystanie

Ograniczony zakres korzystania z nieruchomości przez posiadacza służebności nie może pozostać bez
wpływu na wysokość wynagrodzenia. Ustalenie wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości
w zakresie służebności przesyłu powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji skarżącego w treść
prawa własności i uwzględniać wartość nieruchomości. Wartość nieruchomości może być zatem jednym
z kryteriów ustalania tego wynagrodzenia. Przy czym, co wymaga podkreślenia, przy określeniu jego
wysokości nie powinno ograniczać się do sposobu, w jaki faktycznie nieruchomość była i jest przez
właściciela wykorzystana, ale uwzględniać sposób, w jaki właściciel mógłby to uczynić – orzekł Sąd
Najwyższy w wyroku z 12.10.2017 r. (IV CNP 76/16).
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w (...) wyrokiem z dnia 6.11.2014 r. zasądził od pozwanej Polskiej Spółki (...) Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w (...) na rzecz powodów W. K. i M. K. kwotę 258,33 zł z odsetkami tytułem
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, a Sąd Okręgowy w (...) wyrokiem z dnia 16.3.2015 r.
oddalił apelację pozwanej. Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Okręgowego złożyła
pozwana. Wskazała, że wyrok jest niezgodny z art. 224, 405, 415, 117 § 1 KC. Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi
strony pozwanej o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego po rozpoznaniu
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej 12.10.2017 r., oddalił skargę.
Uzasadnienie SN
Zaznaczyć należy, że charakter postępowania przed Sądem Najwyższym oparty został na skardze o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Dlatego też na wstępie uzasadnienia Sąd Najwyższy
przypomniał, iż skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest nadzwyczajnym
środkiem zaskarżenia i to szczególnego rodzaju, przysługuje bowiem od prawomocnego orzeczenia sądu i jej celem
nie jest uzyskanie jego uchylenia lub zmiany, lecz uzyskanie prejudykatu umożliwiającego realizację roszczeń
odszkodowawczych za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej, stosownie
do art. 77 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 417 1 § 2 KC. Mając na uwadze zasadę niezawisłości oraz posługiwanie się
przez sądy procedurami, których osnowę stanowi system zaskarżania orzeczeń, należy przyjąć, że orzeczenie
niezgodne z prawem, to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i nie podlegającymi różnej wykładni
przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej
wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej.
Niezgodność z prawem rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi zatem mieć charakter
kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku orzeczeniu sądu można przypisać cechy
bezprawności.
Ocenę zasadności złożonego środka zaskarżenia SN rozpoczął od wskazania, że rację ma skarżąca twierdząc, że
wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności
przesyłu, które generalnie nie ma charakteru odszkodowawczego, nie jest zależne od tego, czy obniżeniu uległa
wartość rynkowa nieruchomości. W szczególności, gdy to obciążenie ograniczające korzystanie z nieruchomości było
jednym z czynników wpływających na cenę jej nabycia. Niemniej jednak, akceptacja tego stanu rzeczy nie pozbawia
nabywcy, jako właściciela, prawa realizacji roszczenia przysługującego mu w stosunku do posiadacza w zakresie
służebności przesyłu. Sąd Najwyższy przypomniał, że podstawą dla obliczenia wynagrodzenia należnego
właścicielowi powinna być kwota odpowiadająca temu, co właściciel na podstawie ważnego stosunku prawnego
otrzymałby, gdyby oddał rzecz do odpłatnego korzystania. Znajduje tu bowiem zastosowanie zasada, zgodnie z którą
ustalenie roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, należy czynić z uwzględnieniem
stawek rynkowych. Wysokość wynagrodzenia z art. 224 § 2 KC powinna zatem odpowiadać stawkom za korzystanie
z rzeczy określonego rodzaju, biorąc pod uwagę ceny występujące na rynku. Tu SN powołując kilka orzeczeń
potwierdził, że tak przepis ten rozumie się powszechnie w orzecznictwie.
Odnosząc się bezpośrednio na grunt stanu faktycznego sprawy SN wskazał, że istotną kwestią jest to, że nie mamy
w niej do czynienia z posiadaniem nieruchomości w rozumieniu art. 336 KC, a więc z posiadaniem wyłączającym
władztwo właściciela, ale jedynie z ograniczeniem tego władztwa w zakresie wynikającym ze stopnia ingerencji
istniejącego urządzenia w przestrzeń – art. 143 KC. Dlatego też ustalone we wskazany sposób stawki powinny ulec
korekcie. Ograniczony zakres korzystania z nieruchomości przez posiadacza służebności nie może bowiem pozostać
bez wpływu na wysokość wynagrodzenia. To z kolei doprowadziło Sąd Najwyższy do wniosku, że ustalenie
wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu powinno być
proporcjonalne do stopnia ingerencji skarżącego w treść prawa własności i uwzględniać wartość nieruchomości. Przy

czym, przy określeniu jego wysokości nie powinno ograniczać się do sposobu, w jaki faktycznie nieruchomość była
i jest przez właściciela wykorzystana, ale uwzględniać sposób, w jaki właściciel mógłby to uczynić.
Komentarz
Wyrokiem z 12.10.2017 r. Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał czynniki kształtujące wysokość wynagrodzenia
z art. 224 KC. Opierając się zatem na treści prawa własności, uwzględniać należy oczywiście wartość nieruchomości
i w takim kontekście mieć na względzie szkodę właściciela z uszczuplenia tego prawa. Jednakże oceny tej dokonuje
się nie w zakresie, w jakim przedsiębiorca faktycznie korzysta z obciążonej nieruchomości, ale w zakresie w jakim
mógłby to uczynić. Trzeba więc uwzględnić pewien stan hipotetyczny. Dodatkowo zwrócić powinno się uwagę na
dystynkcję między ograniczeniem praw właściciela a działaniem wyłączajacym jego władztwo w rozumieniu art. 336
KC. Zachowanie przedsiębiorcy przesyłowego wyraża się w pierwszym pojęciu – ograniczeniu władztwa. Dlatego też
słusznie podkreśla Sąd Najwyższy, że ustalone stawki powinny ulec odpowiedniej korekcie. Ograniczony zakres
korzystania z nieruchomości przez posiadacza służebności nie może bowiem pozostać irrelewantny, bez wpływu na
wysokość przysługującego właścicielowi wynagrodzenia.
Słuszne jest także zwrócenie przez Sąd Najwyższy uwagi na fakt, iż wynagrodzenie za bezumowne korzystanie nie
ma charakteru odszkodowawczego, nie jest więc zależne od tego, czy obniżeniu uległa wartość rynkowa
nieruchomości. SN tym samym jednoznacznie opowiedział się za nieodszkodowawczym charakterem tej instytucji
prawnej. W tej mierze należałoby dbać o pewną czystość językową, gdyż często można spotkać się
z wprowadzającym w błąd pojęciem „odszkodowania za bezumowne korzystanie” – niestety nawet w opracowaniach
naukowych, co dziwi już choćby z uwagi na zasadniczo jasną treść regulacji kodeksowej, która wprost stanowi
o „wynagrodzeniu”.
IV CNP 76/16

Sąd Najwyższy podkreślił, że ustalenie wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu powinno uwzględniać wartość nieruchomości oraz sposób, w jaki właściciel mógłby ją wykorzystać. Ograniczony zakres korzystania nie może pozostać bez wpływu na wysokość wynagrodzenia.