Rekompensata za odzyskiwanie należności w transakcjach handlowych

Nowelizacja ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych wprowadza zmiany dotyczące rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Pojęcie rekompensaty zostanie uregulowane jako odrębne pojęcie prawne, zdefiniowane w zależności od wartości świadczenia pieniężnego. Wprowadzone nowe kwoty rekompensaty mają skłonić do terminowego regulowania należności, a sposób ustalania równowartości kwoty w euro został precyzyjnie określony.

Tematyka: rekompensata, odzyskiwanie należności, TransHandlZapU, OgrZatorPłU, euro, zator płatniczy, kwota rekompensaty, świadczenie pieniężne, przepis zakazujący zbywania, kumulowanie rekompensat, interesy dłużników, interesy wierzyciela

Nowelizacja ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych wprowadza zmiany dotyczące rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Pojęcie rekompensaty zostanie uregulowane jako odrębne pojęcie prawne, zdefiniowane w zależności od wartości świadczenia pieniężnego. Wprowadzone nowe kwoty rekompensaty mają skłonić do terminowego regulowania należności, a sposób ustalania równowartości kwoty w euro został precyzyjnie określony.

1.1.2020 r. wejdą w życie przepisy nowelizujące ustawę z 8.3.2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach
handlowych (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 118; dalej jako: TransHandlZapU). Po zmianie nazwy tej ustawy: ustawa
o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Zmiany wynikają z ustawy
z 19.7.2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz.
1649; dalej jako: OgrZatorPłU). Ustawa ta wprowadza nowe reguły dochodzenia zapłaty kosztów związanych
z dochodzeniem należności. Przedmiotem niniejszego omówienia jest treść zmienianego przepisu art. 10
TransHandlZapU.


Rekompensata
Pojęcie „rekompensata za koszty odzyskiwania należności funkcjonuje już obecnie. Ustawa wskazywała, że kwota
ryczałtu 40 euro stanowi właśnie rekompensatę za koszty odzyskiwania należności (art. 10 ust. 1 TransHandlZapU).
Po nowelizacji „rekompensata” zacznie funkcjonować w przepisach prawa jako odrębne pojęcie prawne. Zmianę
w tym zakresie można potraktować w zasadzie jako zmianę redakcyjną.
Kluczowa zmiana dotyczy wysokości omawianej rekompensaty. Od 1.1.2020 r. będą funkcjonować trzy kwoty
takiej rekompensaty. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu art. 10 ust. 1 TransHandlZapU wierzycielowi, od dnia
nabycia uprawnienia do odsetek, o których mowa w art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1 TransHandlZapU, przysługuje od
dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty:
1.   40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 zł;
2.   70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 zł, ale niższa niż 50 000 zł;
3.   100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 zł.
Przez „świadczenie pieniężne” należy od 1.1.2020 r. rozumieć wynagrodzenie za dostawę towaru lub wykonanie
usługi w transakcji handlowej (dodany przepis art. 4 pkt 1a TransHandlZapU). Z uzasadnienia do ustawy z 19.7.2019
r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych odnoszącym się do powyższych zmian
wynika, że zwiększenie obciążenia finansowego w razie opóźnień w zapłacie kontrahentom będzie dodatkowym
bodźcem skłaniającym do terminowego regulowania należności.
Regulacje dotyczące sposobu ustalania równowartości kwoty wyrażonej w euro zostały przeniesione do ust. 1a art.
10 TransHandlZapU. Przepis ten stanowi, że równowartość kwoty rekompensaty, o której mowa w ust. 1, jest
ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia
roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Reguły
przeliczania kwoty euro na złote nie zmienią się.
Ustawa z 19.7.2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych nie zmienia
dotychczasowego brzmienia przepisu art. 10 ust. 2 i 3 TransHandlZapU, zgodnie z którymi oprócz kwoty, o której
mowa w ust. 1, wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów
odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę. Uprawnienie do kwoty, o której mowa w ust. 1, przysługuje od
transakcji handlowej, z zastrzeżeniem art. 11 ust. 2 pkt 2 TransHandlZapU.
Zakaz zbywania roszczenia o rekompensatę
Nowym przepisem jest dodany przepis art. 10 ust. 4 TransHandlZapU, zgodnie którym roszczenie o rekompensatę,
o której mowa w ust. 1, nie może być zbyte. Wprowadzenie tej regulacji – jak czytamy w uzasadnieniu do ustawy
z 19.7.2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych w tym zakresie – wynika z tego,
że w obrocie gospodarczym można zaobserwować zjawisko kumulowania rekompensat. Dłużnicy, często będący
dużymi podmiotami świadczącymi usługi okresowe, w których jednostkowe należności są stosunkowo niewielkie,
zwlekają z dochodzeniem tych należności, dopuszczając do ich wymagalności. Następnie, dokonują zbiorczego
przeniesienia (przelewu) tych należności na inne podmioty, które również zbiorczo dochodzą ich od dłużników.
Jednoczesne dochodzenie takich wymagalnych należności nie powoduje zwielokrotnionych kosztów. Przedmiotem
przelewu są należności wymagalne i najczęściej niesporne, a więc podlegające łatwemu łączeniu w większe
„pakiety”. W rezultacie, najczęściej dochodzenie tych należności polega na czynnościach odnoszących się do
wszystkich należności połączonych w taki „pakiet”.



Dalej w uzasadnieniu do ustawy z 19.7.2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych
czytamy, że zgodnie z art. 10 ust. 1 TransHandlZapU rekompensata stanowi ryczałtowy zwrot kosztów odzyskiwania
należności. Chociaż ustawa i orzecznictwo nie wymagają wykazywania poniesienia jakichkolwiek kosztów, to nie
wolno tracić z pola widzenia tego ratio legis. Zjawisko kumulowania rekompensat prowadzi do zachwiania relacji
należności głównej i należności ubocznej, którą niewątpliwie jest rekompensata. Suma rekompensat bywa
zbliżona albo nawet wyższa od sumy należności głównych. Takie sytuacje słusznie postrzegane są jako
krzywdzące dla dłużników.
Dotychczasowe przepisy nie przewidywały rozwiązań, które łagodziłyby negatywne skutki albo ograniczały takie
zjawiska. Jedynym sposobem obrony przed nadużyciem prawa do rekompensaty było (i jest jeszcze obecnie)
powołanie się na przepis art. 5 KC.
Prawo gospodarcze poza regulowaniem zasad obrotu powinno odpowiadać poczuciu sprawiedliwości. Poprzestanie
na stosowaniu przepisu art. 5 KC co w odniesieniu do kumulacji rekompensat jest niepraktyczne i niepotrzebnie
obciąża wierzycieli oraz angażuje wymiar sprawiedliwości. Z tego względu, na podstawie obserwacji życia
gospodarczego, ustawodawca powinien dokonać uogólnienia służącego uproszczeniu procesów gospodarczych.
W związku z powyższym proponuje się zniesienie zbywalności roszczenia o rekompensatę. W konsekwencji
projektowany przepis art. 10 ust. 4 TransHandlZapU stanowi wyważenie interesów pierwotnego dłużnika i wtórnego
wierzyciela należności z transakcji handlowej.







Dodanie przepisu zakazującego zbywania roszczenia o rekompensatę ma na celu zapobieżenie kumulowaniu rekompensat, które mogą przekroczyć wartość należności głównych, co uznaje się za krzywdzące dla dłużników. Propozycja zniesienia zbywalności roszczenia ma zrównoważyć interesy pierwotnych dłużników i wtórnych wierzycieli, ułatwiając procesy gospodarcze.