Opóźnienia w płatnościach a finansowanie z unijnych funduszy
Przepis art. 4 pkt 3 lit. c) ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, wyłączający umowy finansowane z funduszy unijnych, jest tematem głównym omawianej publikacji. Sprawa dotyczy zapłaty za roboty budowlane finansowane ze środków pochodzących z Funduszu Spójności Unii, która skutkowała sporami sądowymi i pytaniem prejudycjalnym ws. zgodności prawa UE z krajowymi przepisami dot. opóźnień w płatnościach.
Tematyka: opóźnienia w płatnościach, fundusze strukturalne, Fundusz Spójności Unii, dyrektywa 2000/35, Trybunał Sprawiedliwości, zgodność prawa krajowego z prawem UE
Przepis art. 4 pkt 3 lit. c) ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, wyłączający umowy finansowane z funduszy unijnych, jest tematem głównym omawianej publikacji. Sprawa dotyczy zapłaty za roboty budowlane finansowane ze środków pochodzących z Funduszu Spójności Unii, która skutkowała sporami sądowymi i pytaniem prejudycjalnym ws. zgodności prawa UE z krajowymi przepisami dot. opóźnień w płatnościach.
Przepis art. 4 pkt 3 lit. c) ustawy z 8.3.2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 118 ze zm.; dalej jako: TransHandlZapU) - wyłączający z zakresy tej ustawy umowy, których przedmiotem jest świadczenie polegające na odpłatnym dostarczaniu towarów lub świadczeniu usług, finansowane w całości lub w części ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii – jest niezgodny z prawem UE. Stan faktyczny Porr Polska Construction S.A. (dalej jako: Porr), otrzymała od Skarbu Państwa, występującego jako inwestor, zlecenie na budowę obiektu drogowego. Realizacja umowy została sfinansowana przy udziale środków pochodzących z Funduszu Spójności Unii (dalej jako: FSU) na podstawie umowy o dofinansowanie projektu. Na podstawie umowy zawartej w 2009 r. Porr zleciła KROL – Zakład Robót Wodno-Kanalizacyjnych sp. z o.o. sp.k. (dalej jako: KROL) wykonanie części robót budowlanych dotyczących tego obiektu. Zapłata wynagrodzenia przez Porr miała następować na podstawie faktur wystawianych przez KROL stosownie do postępu robót. Po przekazaniu Porr faktur w celu uzyskania zapłaty za wykonane roboty KROL wystawiła jej 3.9.2014 r. notę odsetkową, zaś dwa dni później – wezwanie do zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Ponieważ wezwanie nie odniosło skutku, KROL skierowała sprawę do sądu w Warszawie. Wyrokiem z 2017 r. sąd ten oddalił powództwo KROL o zapłatę wymienionych odsetek za opóźnienie z uwagi na to, że zlecone jej do wykonania świadczenie było częścią przedsięwzięcia współfinansowanego przez FSU, a więc było wyłączone z zakresu stosowania ustawy z 12.6.2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. z 2003 r., Nr 139, poz. 1323; dalej jako: TermZapłU z 2003 r.) KROL wniosła apelację. Sąd Okręgowy powziął wątpliwości w przedmiocie zgodności TermZapłU z 2003 r. z dyrektywą 2000/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.6.2000 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (Dz.U. 2000, L 200, s. 35) ze względu na to, że z zakresu stosowania tej ustawy wyłączono transakcje handlowe finansowane, w całości lub w części, ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych lub z FSU. Natomiast dyrektywa 2000/35 nie zawiera rozróżnienia transakcji handlowych ze względu na pochodzenie środków pieniężnych, stanowiących źródło ich finansowania, oraz nie przewiduje odrębnego traktowania transakcji finansowanych z unijnych funduszy. W ocenie tego sądu wyłączenie tego rodzaju transakcji z zakresu stosowania TermZapłU z 2003 r. może zaszkodzić realizacji celu polegającego na zwalczaniu opóźnień w płatnościach na rynku wewnętrznym, zamierzonego przez dyrektywę 2000/35. Ponadto, w dniu zawarcia umowy KROL nie wiedziała, że zlecenie będzie finansowane w części z FSU, a umowa o dofinansowanie nie dotyczyła umowy zawartej między KROL i Porr. Pytanie prejudycjalne Czy art. 1 i art. 6 ust. 3 dyrektywy 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie obowiązywaniu przepisów krajowych, takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, na mocy których w przypadku transakcji handlowych finansowanych w całości lub w części ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych i FSU wyłączona jest rekompensata za opóźnienia w płatnościach gwarantowana w tej dyrektywie? Stanowisko TS Na podstawie art. 1 dyrektywy 2000/35 przepisy tej dyrektywy mają zastosowanie „do wszelkich należności, które stanowią wynagrodzenie w transakcjach handlowych”. Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/35 pojęcie „transakcje handlowe” oznacza „transakcje między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a władzami publicznymi, które prowadzą do dostawy towarów lub świadczenia usług za zapłatą”. Trybunał wskazał, że ten przepis należy interpretować w świetle motywów 13 i 22 tej dyrektywy, z których wynika w szczególności, że ta dyrektywa powinna być stosowana do płatności dokonywanych tytułem wynagrodzenia w transakcjach handlowych, w tym do transakcji między przedsiębiorstwami a władzami publicznymi, zaś z wyłączeniem transakcji z udziałem konsumentów oraz płatności innego rodzaju. Wynika z tego, że art. 1 w zw. z art. 2 pkt 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/35 nadaje jej bardzo szeroki zakres stosowania. Zważywszy na treść tych przepisów, TS uznał, że z rozpatrywanego zakresu stosowania nie została wyłączona transakcja handlowa finansowana w całości lub w części ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych i z FSU. Trybunał przyznał, że art. 6 ust. 3 dyrektywy 2000/35 dopuszcza wprawdzie, aby państwa członkowskie wyłączyły z zakresu stosowania krajowych przepisów stanowiących wdrożenie tej dyrektywy długi, które są przedmiotem postępowania upadłościowego prowadzonego przeciw dłużnikowi, umowy zawarte przed 8.8.2002 r. oraz roszczenia o odsetki nieprzekraczające równowartości 5 euro. Jednakże z orzecznictwa TS wynika, że jako wyjątek od reguły ustanowionej w art. 1 dyrektywy 2000/35 – zgodnie z którą przepisy dyrektywy znajdują zastosowanie do wszelkich należności, które stanowią wynagrodzenie w transakcjach handlowych – przepisy art. 6 ust. 3 należy interpretować w sposób ścisły (wyrok ACI Adam i in., C-435/12, pkt 22). W konsekwencji TS uznał, że skoro dyrektywa 2000/35 nie przewiduje wyłączenia przy jej wdrażaniu do krajowego porządku prawnego transakcji handlowych finansowanych w całości lub w części ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych i z FSU, stoi ona na przeszkodzie obowiązywaniu przepisów krajowych, które takie wyłączenie zawierają. Trybunał wskazał, że powyższe stwierdzenie znajduje oparcie w celu dyrektywy 2000/35, który zmierza do zharmonizowania konsekwencji opóźnień w płatnościach, by nadać im skutek odstraszający, tak by transakcje handlowe na całym obszarze rynku wewnętrznego nie doznawały przeszkód. Zaś wyłączenie znacznej części transakcji handlowych, a mianowicie tych, które są finansowane w całości lub w części ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych i FSU, z przewidzianych w dyrektywie 2000/35 mechanizmów zwalczania opóźnień w płatnościach siłą rzeczy spowodowałoby osłabienie skuteczności (effet utile) tych mechanizmów, w tym w odniesieniu do transakcji mogących przebiegać z udziałem podmiotów z różnych państw członkowskich. Reasumując TS orzekł, że art. 1 i art. 6 ust. 3 dyrektywy 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie obowiązywaniu przepisów krajowych, takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, na mocy których w przypadku transakcji handlowych finansowanych w całości lub w części ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych i FSU wyłączona jest rekompensata za opóźnienia w płatnościach przewidziana w tej dyrektywie. Wyłączenia od stosowania przepisów dyrektywy dyrektywą 2000/35 uregulowano w art. 6 ust. 3 tej dyrektywy, wśród nich nie zawarto transakcji handlowych finansowanych w całości lub w części ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych i z FSU. Tym samym, ze względu na ogólną regułę interpretowania wyjątków, państwo członkowskie nie może rozszerzać tego katalogu na podstawie praw krajowego. Dlatego trafnie orzekł Trybunał w niniejszym wyroku, że art. 4 pkt 3 lit. c) TermZapłU z 2003 r. był niezgodny z dyrektywą 2000/35. Należy wskazać, że ustawą z 8.3.2013 r., która wdraża do polskiego porządku prawnego dyrektywę 2011/7, uchylono TermZapłU z 2003 r. Obecnie obowiązująca ustawa nie zawiera przepisów o wyłączeniu z jej zakresu stosowania transakcji handlowych, które są finansowane z funduszy strukturalnych lub FSU. Jednakże na podstawie art. 15 tej ustawy do transakcji handlowych zawartych przed dniem 28.4.2013 r. stosuje się przepisy TermZapłU z 2003 r. Wyrok TS z 28.11.2019 r., KROL, C-722/18
Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że przepisy dyrektywy 2000/35 mają zastosowanie do transakcji handlowych finansowanych z funduszy unijnych, co kwestionuje zgodność prawa krajowego z dyrektywą. Wyrok TS ma istotne znaczenie dla praktyki prawniczej i interpretacji przepisów dotyczących terminów zapłaty w transakcjach handlowych.