Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. za szkodę wyrządzoną na skutek niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości

W publikacji omawiana jest odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. za szkodę wyrządzoną na skutek niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Przedstawiono stan faktyczny oraz stanowiska sądów I i II instancji, a także Sądu Najwyższego. Analizuje się przesłanki odpowiedzialności oraz interpretację przepisów prawa restrukturyzacyjnego i upadłościowego.

Tematyka: odpowiedzialność członków zarządu, wniosek o upadłość, szkoda, spółka z o.o., Prawo upadłościowe, art. 21, Sąd Najwyższy, odpowiedzialność finansowa

Jeśli w danej sprawie ma zastosowanie art. 21 ustawy z 28.2.2003 r. - Prawo upadłościowe (t.j.: Dz.U. z 2019 r.
poz. 498.; dalej jako: PrUpad) w brzmieniu obowiązującym do 1.1.2016 r., to na wierzycielu ciąży obowiązek
wykazania przesłanek odpowiedzialności członków zarządu spółki kapitałowej. Musi więc m.in. udowodnić,
że na skutek braku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości zmniejszył się majątek masy upadłości
i w rezultacie, przy podziale funduszów masy, jego wierzytelność nie zostanie zaspokojona, lub też zostanie
zaspokojona w stopniu mniejszym, niż miałoby to miejsce w razie zgłoszenia wniosku we właściwym czasie
– wynika z wyroku Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
W 2010 r. prowadząca piłkarski klub sportowy „Ł.” S.A. zawarła z „I.” sp. z o.o. umowę outsourcingu. „Ł.” S.A. od
początku regulowała zobowiązania z opóźnieniem, a po upływie kilku miesięcy zaprzestała opłacania wystawianych
rachunków. Umowę rozwiązano w 2012 r., egzekucja należności w kwocie ponad 206 tys. zł, prowadzona na
podstawie nakazu zapłaty, okazała się bezskuteczna. W 2013 r. jeden z wierzycieli „Ł.” S.A. wystąpił w wnioskiem
o ogłoszenie upadłości likwidacyjnej dłużnika, jednak został on oddalony z uwagi na brak majątku dłużnika.
„I.” sp. z o.o. wystąpiła więc przeciwko J.U. i A.V. – osobom pełniącym funkcje prezesów zarządu „Ł.” S.A. w okresie
obowiązywania umowy outsourcingu i w czasie prowadzenia postępowania egzekucyjnego, domagając się pokrycia
szkody.
Stanowiska Sądów
Sąd I instancji uwzględnił powództwo, wyjaśniając, że zgodnie z art. 21 ust. 3 PrUpad, przesłankami
odpowiedzialności członków zarządu spółki kapitałowej są: szkoda, wina odpowiedzialnych osób oraz związek
przyczynowy pomiędzy ich zachowaniem, polegającym na niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości
w przewidzianym terminie, a powstałą szkodą. Sąd wskazał, że 1.1.2016 r. dodano do art. 21 PrUpad ust. 3a,
wprowadzając w nim domniemanie winy i domniemanie wysokości szkody, zatem powoda obciąża jedynie
obowiązek wykazania istnienia niezaspokojonej wierzytelności, a rolą członków zarządu jest wykazanie braku winy
lub braku szkody.
W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono, że już od 2010 r. zobowiązania „Ł.” S.A. przekraczały jej majątek, z opóźnieniem
regulowała należności wobec wszystkich kontrahentów, pracowników, ZUS i urzędu skarbowego. J.U. i A.V. – kolejni
prezesi zarządu, mieli pełną świadomość złej kondycji finansowej spółki oraz tego, że jest to stan długotrwały.
W ocenie Sądu, pozwani nie wykazali, że nie ponoszą winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości we
właściwym czasie, ani tego, iż sytuacja ekonomiczna kontrahenta była znana powódce.
Sąd II instancji na skutek apelacji J.U. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo w stosunku do
niego uznając, iż Sąd I instancji błędnie zastosował art. 21 PrUpad w brzmieniu (z ust. 3a) nadanym ustawą
z 15.5.2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 243; dalej jako: PrRestr). Zgodnie z art. 448
PrRestr, przepisy o skutkach wszczęcia postępowania co do osoby, majątku i zobowiązań dłużnika lub upadłego
stosuje się również do zdarzeń prawnych, które miały miejsce przed dniem wejścia w życie ustawy. W ocenie Sądu II
instancji, celem art. 448 PrRestr nie jest przełamanie zasady nieretroakcji przepisów prawa materialnego, dotyczy on
bowiem jedynie oceny zdarzeń, które miały miejsce przed wejściem w życie PrRestr, w postępowaniu
restrukturyzacyjnym bądź upadłościowym wszczętym już po jej wejściu w życie, istotnych w aspekcie skutków
wszczęcia takiego postępowania. W rezultacie sąd wadliwie ustalił rozkład ciężaru dowodu istnienia przesłanek tej
odpowiedzialności.
W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że „Ł.” S.A. od długiego czasu funkcjonowała w sytuacji, w której normą było
dokonywanie spłaty zobowiązań finansowych z opóźnieniem. Członkowie zarządu „Ł.” S.A. podejmowali próby
naprawy sytuacji w sposób charakterystyczny dla funkcjonowania klubów sportowych w polskich realiach, m.in.:
wystawiając obligacje, poszukując reklamodawców i sponsorów. W takich okolicznościach powódka nawiązała
i przez wiele miesięcy kontynuowała współpracę z „Ł.” S.A., mimo że od początku obowiązywania umowy należności
wypłacano jej z opóźnieniem. Środki masowego przekazu szeroko opisywały kłopoty finansowe „Ł.” S.A. – bardzo
znanego klubu sportowego i powódka o tym wiedziała.
W ocenie Sądu wina J.U. w zaniechaniu zgłoszenia wniosku o upadłość jest bezsporna, jednak pojęcie szkody
w rozumieniu art. 21 ust. 3 PrUpad odbiega od klasycznej cywilistycznej definicji szkody. Aby wykazać szkodę na
gruncie art. 21 ust. 3 PrUpad, wierzyciel musi dowieść, że w wyniku zaniechania zgłoszenia wniosku zmniejszył się

majątek masy upadłości i z tego powodu nie otrzyma nic albo otrzyma mniej, niż przypadałoby na niego, gdyby
wniosek zgłoszono we właściwym czasie. Szkoda może też powstać, gdy mniejsze zaspokojenie wierzyciela lub jego
brak wynika np. ze zwiększenia ogólnej sumy wierzytelności albo ustanowienia zabezpieczeń na składnikach majątku
dłużnika. Pomiędzy zdarzeniem wyrządzającym szkodę a szkodą, musi też zachodzić normatywny związek
przyczynowy. Sąd podkreślił, że z opinii biegłej do spraw rachunkowości wynika, że powód nie uzyskałby
zaspokojenia z masy upadłości nawet w części w razie zgłoszenia przez J.U. wniosku o upadłość w ustawowym
terminie, nie można zatem przyjąć, że zdołał wykazać szkodę i związek przyczynowy - przesłanki warunkujące
odpowiedzialność pozwanego.
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powoda. W uzasadnieniu podzielono wykładnię art. 448 PrRestr
i art. 21 PrUpad, w brzmieniu właściwym dla tej sprawy, dokonaną przez Sąd II instancji. Sąd Najwyższy
stwierdził, że art. 448 PrRestr nie dotyczy zmiany zasad odpowiedzialności członków zarządu spółek
kapitałowych w trybie art. 21 ust. 3 PrRestr, w odniesieniu do czynów, które miały miejsce przed wejściem
w życie nowego stanu prawnego. W uzasadnieniu podkreślono, że jeżeli członek zarządu podejmuje ryzyko
i nie zgłasza wniosku o upadłość, mimo wystąpienia ustawowych przesłanek, musi liczyć się z tym, że
w przypadku dokonania błędnej oceny sytuacji powodującej choćby częściową niemożność zaspokojenia
długów przez spółkę, będzie musiał ponieść subsydiarną odpowiedzialność finansową. Jednak wymiar
szkody wierzyciela, w przypadku pozwania członków zarządu spółki kapitałowej na podstawie art. 21 PrUpad,
nie obejmuje całej kwoty wierzytelności. Należy ją bowiem odnosić do stanu pogorszenia możliwości
zaspokojenia wierzyciela z majątku spółki, zaistniałego wskutek niezgłoszenia we właściwym czasie wniosku
o wszczęcie postępowania upadłościowego.
Wyrok SN z 20.12.2019 r., II CSK 19/19

Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powoda, podtrzymując interpretację art. 448 PrRestr i art. 21 PrUpad. Zaznaczono, że członek zarządu ponosi subsydiarną odpowiedzialność finansową za niezgłoszenie wniosku o upadłość, ale wymiar szkody wierzyciela jest ograniczony do stanu pogorszenia możliwości zaspokojenia z majątku spółki.