Nadużycie pozycji dominującej

Nadużywanie pozycji dominującej to zdarzenie obiektywne, niezależne od winy, motywów działania lub skutku. Sąd Najwyższy orzekł, że działania podejmowane przez przedsiębiorcę dominującego, naruszające przepisy ustawy, mogą stracić legalność. Sprawa dotyczyła sporu między wspólnikami spółki cywilnej a Miejskim Przedsiębiorstwem Gospodarki Komunalnej, gdzie Sąd Najwyższy uwzględnił częściowo powództwo, wskazując na istotę nadużywania pozycji dominującej.

Tematyka: nadużycie pozycji dominującej, Sąd Najwyższy, prawo, konkurencja, sankcja nieważności

Nadużywanie pozycji dominującej to zdarzenie obiektywne, niezależne od winy, motywów działania lub skutku. Sąd Najwyższy orzekł, że działania podejmowane przez przedsiębiorcę dominującego, naruszające przepisy ustawy, mogą stracić legalność. Sprawa dotyczyła sporu między wspólnikami spółki cywilnej a Miejskim Przedsiębiorstwem Gospodarki Komunalnej, gdzie Sąd Najwyższy uwzględnił częściowo powództwo, wskazując na istotę nadużywania pozycji dominującej.

Nadużywanie pozycji dominującej jest zdarzeniem o charakterze obiektywnym, niezależnym od winy,
motywów działania lub jego skutku, jeżeli jego wystąpienie jest możliwe. Takiej kwalifikacji podlegają
działania, które - co do zasady - są legalne, a cechy zgodności z prawem zostają pozbawione wskutek
dokonania ich przez przedsiębiorcę dominującego z naruszeniem przepisów ustawy – orzekł Sąd Najwyższy
(V CSK 185/18).
Opis stanu faktycznego
Powodowie M.N., S.N. i E.T., działający jako wspólnicy spółki cywilnej, wnieśli pozew przeciwko Miejskiemu
Przedsiębiorstwu Gospodarki Komunalnej sp. z o.o. w J. o uznanie za nieważne postanowień § 3 pkt 1, § 7 i § 11
umowy stron raz postanowień zawartych w punktach 4, 6, 7, 14h, 15, 17a i 23-24 regulaminu porządkowego
cmentarzy komunalnych zarządzanych przez stronę pozwaną oraz w punktach 4, 8, 11, 13, 25 ust. 2, 30 i 34
regulaminu organizacji i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J. Podpisanie umowy
z pozwanym było warunkiem dopuszczenia zakładu pogrzebowego do świadczenia usług na terenie cmentarza
komunalnego. Taka umowa nie podlegała negocjacjom, a podpisując umowę, zakłady pogrzebowe zobowiązywały
się do przestrzegania regulaminów ustalonych przez pozwanego. Powodowie zawarli z pozwanym umowę, na
podstawie której udostępniono im odpłatnie cmentarze komunalne wraz z infrastrukturą, a powodowie zobowiązali się
do świadczenia na rzecz ludności usług pogrzebowych. Problem prawny sprowadzał się do stwierdzenia nieważności
postanowień zarówno umowy, jak i regulaminów wprowadzonych przez pozwanego, które zdaniem strony
powodowej stanowiły w części ich postanowień działanie antykonkurencyjne.
Stanowiska SO i SA
Początkowo zarówno Sąd Okręgowy oddalił powództwo, jak i Sąd Apelacyjny oddalił apelację. Sądy uznały bowiem,
że nie stanowi wystarczającej podstawy do przyjęcia nadużywania przez pozwanego pozycji prawnego monopolisty
na rynku usług cmentarnych do narzucania przedsiębiorcom umów zawierających uciążliwe warunki i przynoszących
mu nieuzasadnione korzyści okoliczność, że ceny usług cmentarnych nie podlegają negocjacjom, bo w braku
podstaw prawnych w razie nieskorzystania przez rodzinę zmarłego z kaplicy nie będzie musiała zapłacić za tę
usługę. Nie znalazły też podstaw do uznania za sprzeczne z prawem postanowień regulaminów wskazanych przez
powodów. W wyniku skargi kasacyjnej wniesionej przez powodów, Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego
i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania, w wyniku którego SA częściowo uwzględnił powództwo.
Powodowie ponownie wnieśli skargę kasacyjną.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy po ponownym rozpoznaniu skargi kasacyjnej w części uwzględnił zarzuty skarżących, tym samym
zmieniając wyrok w określonym zakresie, a w pozostałym skargę kasacyjną oddalił. SN dokonał analizy
poszczególnych, wątpliwych postanowień umowy, jak i regulaminów, ostatecznie rozstrzygając w części o ich
nieważności. Najważniejsze rozważania prawne Sądu Najwyższego skupiły się w pierwszej kolejności na wskazaniu,
że zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców,
a czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominującej są w całości lub w odpowiedniej części
nieważne. Ma tu więc zastosowanie art. 58 § 1 i 3 KC. Katalog przykładowych zachowań stanowiących nadużywanie
pozycji dominującej został zawarty w art. 9 ust. 2 OchrKonkurU. Posiadanie przez przedsiębiorcę pozycji
dominującej oznacza posiadanie takiej pozycji, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na
rynku właściwym przez stworzenie możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów,
kontrahentów oraz konsumentów, przy czym domniemaniem jest objęte posiadanie przez przedsiębiorcę pozycji
dominującej, jeżeli jego udziału w rynku przekracza 40%. Nie ma przy tym przeszkód, aby kontrola takich
zachowań przedsiębiorcy odbyła się w drodze procesu cywilnego, niezależnie od postępowania przed
właściwym organem antymonopolowym. Nadużywanie pozycji dominującej jest przy tym zdarzeniem o charakterze
obiektywnym, niezależnym od winy, motywów działania lub jego skutku, jeżeli jego wystąpienie jest możliwe.
Takiej kwalifikacji podlegają działania, które zasadniczo są legalne, a cechy zgodności z prawem zostają pozbawione
wskutek dokonania ich przez przedsiębiorcę dominującego z naruszeniem przepisów prawa.
Odnosząc się do okoliczności rozstrzyganej sprawy SN wskazał, że nie ulega wątpliwości, że obowiązek zawarcia
umowy przez przedsiębiorcę prowadzącego usługi pogrzebowe, a także obowiązek stosowania się do różnych
regulaminów obowiązujących na cmentarzu, chociaż nie jest zakazany przepisami prawa, wpływa na swobodę
prowadzenia działalności gospodarczej. Postanowienia takiej umowy lub regulaminów nie mogą jednak
wpływać na tę działalność w sposób sprzeczny z przepisami prawa, w tym z przepisami dotyczącymi ochrony
konkurencji i konsumentów. Wprowadzenie przez przedsiębiorcę dominującego postanowień umownych, które


różnicują w istotny sposób poziom kosztów prowadzenia działalności jego i konkurenta oraz postanowień
utrudniających tę działalność konkurentowi, a więc wywierających niekorzystny skutek dla konkurencji na rynku,
może być kwalifikowane jako działanie, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 2, 5 czy 6 OchrKonkurU, w zależności od
cech tego działania, aczkolwiek nie można wykluczyć, że wyczerpywać będą przesłanki określone w więcej, niż
jednym punkcie.
Kanwa sporu sądowego, a ostatecznie i zakres rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego polegał na analizie
poszczególnych postanowień umowy czy też regulaminów pod kątem nadużycia pozycji dominującej przez
przedsiębiorcę. Abstrahując od konkretnych okoliczności sprawy, które doprowadziły do powyższego rozstrzygnięcia,
a tym samym częściowego uwzględnienia powództwa, na uwagę zasługuje podkreślenie przez Sąd Najwyższy istoty
nadużycia pozycji dominującej. Jest to zatem zdarzenie o charakterze obiektywnym, niezależnym od winy,
motywów działania lub jego skutku, jeżeli jego wystąpienie jest możliwe. Przewidzianą w art. 9 ust. 3
OchrKonkurU sankcją cywilnoprawną z tytułu nadużycia pozycji dominującej jest sankcja nieważności. Skoro
jednak czynności prawne stanowiące przejaw praktyki ograniczającej konkurencję dotknięte są sankcją nieważności,
to należy przyjąć, że czynności te musiały być w fazie początkowej ważne. Dopiero późniejsza kwalifikacja
zdarzenia, ocenionego w danych okolicznościach faktycznych jako sprzecznego z przepisami chroniącymi
konkurencję, skutkuje sankcją nieważności. W przeciwnym razie sankcja nieważności byłaby bezprzedmiotowa.
Prowadzi to do wniosku zgodnego z uzasadnieniem wyroku Sądu Najwyższego, w którym wskazano, że kwalifikacji
jako nadużycie pozycji dominującej podlegają działania, które zasadniczo są legalne, a cechy zgodności z prawem
zostają pozbawione wskutek dokonania ich przez przedsiębiorcę dominującego z naruszeniem przepisów prawa.
Wyrok SN z 27.8.2019 r., V CSK 185/18







Sąd Najwyższy podkreślił, że nadużycie pozycji dominującej jest zdarzeniem obiektywnym, niezależnym od winy, motywów działania czy skutku. Działania legalne mogą stracić zgodność z prawem, jeśli są dokonywane z naruszeniem przepisów prawa. Wyrok SN V CSK 185/18 z 27.08.2019 r. stanowił o istocie nadużycia pozycji dominującej i sankcji nieważności w przypadku praktyk ograniczających konkurencję.