Pomoc państwa w rozumieniu art. 107 TFUE

Pomoc państwa w rozumieniu art. 107 TFUE, która nie została zgłoszona Komisji, powinna zostać uznana przez sąd krajowy za niezgodną z prawem. Spór w niniejszej sprawie wynikł ze środków podjętych przez państwo włoskie, na mocy których na rzecz państwowego zarządcy lokalnej infrastruktury kolejowej i operatora lokalnego transportu pasażerskiego przyznano bezzwrotną subwencję w wysokości 70 mln euro ze względu na jego trudną sytuację finansową. Pytania prejudycjalne dotyczą interpretacji art. 107 TFUE oraz konsekwencji braku zgłoszenia pomocy państwa Komisji.

Tematyka: pomoc państwa, art. 107 TFUE, pomoc niezgłoszona, sąd krajowy, interpretacja prawa, konsekwencje braku zgłoszenia, obowiązki sądu, TS, wyrok TS

Pomoc państwa w rozumieniu art. 107 TFUE, która nie została zgłoszona Komisji, powinna zostać uznana
przez sąd krajowy za niezgodną z prawem.
Stan faktyczny
Spór w niniejszej sprawie wynikł ze środków podjętych w 2016 r. przez państwo włoskie, na mocy których na rzecz
państwowego zarządcy lokalnej infrastruktury kolejowej i operatora lokalnego transportu pasażerskiego (dalej jako:
FSE) przyznano bezzwrotną subwencję w wysokości 70 mln euro ze względu na jego trudną sytuację finansową.
Ponadto cały udział państwa w kapitale zakładowym FSE został nieodpłatnie przeniesiony na rzecz państwowego
zarządcy krajowej infrastruktury kolejowej (dalej jako: FSI) pod warunkiem złożenia przez niego zobowiązania do
przywrócenia rentowności finansowej przenoszonej spółki. Zgodność z prawem tych środków została
zakwestionowana przez innych usługodawców (dalej jako: AI) świadczących usługi lokalnego transportu
pasażerskiego, którzy bezskutecznie wyrazili zainteresowanie przeniesieniem udziałów.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 107 TFUE należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony przyznanie kwoty pieniężnej publicznemu
przedsiębiorstwu kolejowemu znajdującemu się w bardzo trudnej sytuacji finansowej, a z drugiej strony przeniesienie
całego posiadanego przez dane państwo członkowskie udziału w kapitale tego przedsiębiorstwa na inne
przedsiębiorstwo publiczne, bez procedury przetargowej i bez wynagrodzenia, lecz z zastrzeżeniem ciążącego na
tym drugim przedsiębiorstwie obowiązku zaradzenia nierównowadze aktywów tego pierwszego przedsiębiorstwa,
stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 107 TFUE?
- W przypadku gdyby unijne prawo należało interpretować w ten sposób, że środki takie jak w niniejszej sprawie,
należy uznać za „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 TFUE, to jakie konsekwencje powinny zostać wyciągnięte
z faktu, że ta pomoc nie została zgłoszona Komisji?
Stanowisko TS
Pojęcie „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 TFUE
Zgodnie z orzecznictwem zakwalifikowanie danego środka jako pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE
wymaga spełnienia wszystkich przewidzianych w tym postanowieniu przesłanek (wyrok Congregación de Escuelas
Pías Provincia Betania, C-74/16, pkt 38). A zatem, po pierwsze, musi to być interwencja państwa lub przy użyciu
zasobów państwowych. Po drugie, środek ten musi być w stanie wpłynąć na wymianę handlową między
państwami członkowskimi. Po trzecie, musi on przyznawać beneficjentowi selektywną korzyś ć. Po czwarte,
musi on zakłócać konkurencję lub grozić jej zakłóceniem.
Trybunał wskazał, że aby korzyści mogły zostać uznane za „pomoc” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, to muszą
one, po pierwsze, zostać przyznane bezpośrednio lub pośrednio z zasobów państwowych, a po drugie, być
przypisywane państwu (wyrok Achema i in., C-706/17, pkt 47).
Z orzecznictwa TS wynika, że przesłanki, jakie musi spełnić środek, aby mógł wchodzić w zakres pojęcia „pomocy”
w rozumieniu art. 107 TFUE, nie są spełnione, jeżeli przedsiębiorstwo będące beneficjentem mogłoby uzyskać taką
samą korzyść jak korzyść przysporzona mu przy użyciu zasobów państwowych w okolicznościach, które
odpowiadają normalnym warunkom rynkowym, przy czym w przypadku przedsiębiorstw publicznych oceny tej
dokonuje się co do zasady na podstawie kryterium inwestora prywatnego (wyrok Komisja/EDF, C-124/10 P, pkt
78). W celu dokonania oceny, czy to samo działanie zostałoby podjęte w normalnych warunkach rynkowych przez
inwestora prywatnego znajdującego się w sytuacji możliwie podobnej do sytuacji państwa, należy uwzględnić jedynie
korzyści i zobowiązania związane z sytuacją tego państwa jako akcjonariusza, z pominięciem korzyści i zobowiązań,
które wiążą się z jego statusem jako podmiotu władzy publicznej. Ponadto, w przypadku wątpliwości, to kryterium
stosuje się tylko wtedy, gdy państwo członkowskie jest w stanie wykazać w sposób jednoznaczny oraz na podstawie
obiektywnych i możliwych do zweryfikowania elementów ustalonych przed powzięciem decyzji o przyznaniu korzyści
gospodarczej lub w tym samym czasie, że wdrożony środek należy do jego kompetencji jako akcjonariusza.
W ocenie TS w takim przypadku inwestor prywatny nie przyznałby kwoty 70 mln euro przedsiębiorstwu znajdującemu
się w bardzo trudnej sytuacji finansowej bez uprzedniej oceny rentowności takiej inwestycji. Z akt sprawy nie wynika
jednak, że państwo włoskie przeprowadziło takiej oceny. Zdaniem TS wobec braku dowodów na to, że decyzja
o przyznaniu wskazanej kwoty FSE została podjęta przez państwo jako akcjonariusza FSE – co powinno jednak
zostać zweryfikowane przez sąd odsyłający – nie wydaje się możliwe zastosowanie kryterium inwestora prywatnego
w celu stwierdzenia, że przyznanie tej kwoty nie stanowiło selektywnej korzyści.



W odniesieniu do ostatniej z przesłanek TS stwierdził, że nie jest konieczne stwierdzenie rzeczywistego zakłócenia
konkurencji, lecz jedynie zbadanie, czy pomoc może zakłócać konkurencję. W ocenie TS przyznanie środków
finansowych, takie jak to będące przedmiotem postępowania głównego, pozwalające spółce znajdującej się w bardzo
trudnej sytuacji finansowej na dalszą obecność na rynku, może zatem zasadniczo zakłócić warunki konkurencji.
N podstawie przeprowadzonej analizy TS uznał, że z zastrzeżeniem ustaleń, które ma za zadanie dokonać sąd
odsyłający, środek polegający na przyznaniu kwoty pieniężnej publicznemu przedsiębiorstwu kolejowemu
znajdującemu się w bardzo trudnej sytuacji finansowej może zostać uznany za „pomoc państwa”
w rozumieniu art. 107 TFUE.
Przeniesienie udziałów
W odniesieniu do przeniesienia udziału w kapitale FSE na FSI Trybunał wskazał, że obejmuje on dwa elementy,
a mianowicie, po pierwsze, przeniesienie na FSI całego udziału w kapitale FSE posiadanego przez ministerstwo
infrastruktury i transportu, bez procedury przetargowej i bez wynagrodzenia, a po drugie, przyjęte przez FSI
zobowiązanie zaradzenia nierównowadze aktywów FSE. Mimo że fakt, iż udział posiadany w kapitale spółki FSE
został przeniesiony na spółkę FSI bez wynagrodzenia, na pierwszy rzut oka sugeruje, że właśnie to drugie
przedsiębiorstwo mogłoby zostać uznane za beneficjenta potencjalnej pomocy państwa, należy przypomnieć, że
transakcja, o której mowa w postępowaniu głównym, miała na celu przywrócenie rentowności spółki FSE. Nie można
zatem wykluczyć, że to ona zostaje uznana za beneficjenta potencjalnej pomocy. Trybunał wskazał, że zadaniem
sądu odsyłającego będzie zatem ustalenie, które z tych dwóch przedsiębiorstw należy uznać za beneficjenta
potencjalnej pomocy państwa, względnie można przyjąć, że z pomocy takiej skorzystały łącznie zarówno FSI, jak
i FSE.
Odnosząc się do kwestii, czy drugi ze spornych środków stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 107 TFUE,
Trybunał stwierdził, że – z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający – przeniesienie udziału
w kapitale przedsiębiorstwa publicznego znajdującego się w bardzo trudnej sytuacji finansowej na inne
przedsiębiorstwo publiczne, bez wynagrodzenia, lecz z zastrzeżeniem ciążącego na tym drugim przedsiębiorstwie
obowiązku zaradzenia nierównowadze aktywów przedsiębiorstwa publicznego znajdującego się w trudnej sytuacji,
może zostać zakwalifikowane jako „pomoc państwa”.
Reasumując Trybunał orzekł, że art. 107 TFUE należy interpretować w ten sposób, że – z zastrzeżeniem
ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający – zarówno przyznanie kwoty pieniężnej publicznemu
przedsiębiorstwu kolejowemu znajdującemu się w bardzo trudnej sytuacji finansowej, jak i przeniesienie
całego posiadanego przez dane państwo członkowskie udziału w kapitale tego przedsiębiorstwa na inne
przedsiębiorstwo publiczne, bez procedury przetargowej i bez wynagrodzenia, lecz z zastrzeżeniem
ciążącego na tym drugim przedsiębiorstwie obowiązku zaradzenia nierównowadze aktywów tego pierwszego
przedsiębiorstwa, mogą zostać zakwalifikowane jako „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 TFUE.
Obowiązki sądu
Trybunał wskazał, że do obowiązków sądu odsyłającego należy wyciągnięcie wszelkich wniosków z faktu, że
analizowana pomoc nie została zgłoszona Komisji, z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE, wobec czego powinna
zostać uznana za niezgodną z prawem. Jeżeli chodzi o przyznanie kwoty 70 mln euro, sąd odsyłający powinien
określić korzyści, w tym przypadających od niej odsetek, której źródłem było dla FSE przekazanie wskazanej kwoty,
oraz nakazanie tej spółce zwrotu tej korzyści. Odnośnie przeniesienia udziału w kapitale FSE na FSI, TS uznał, że to
przywrócenie sytuacji sprzed przyznania pomocy będzie wymagało, w razie konieczności, odwrócenia tego
przeniesienia poprzez ponowne przeniesienie udziału w FSE na ministerstwo infrastruktury i transportu, a także
neutralizacji wszystkich skutków tego pierwszego przeniesienia.
Trybunał orzekł, że unijne prawo należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy środki takie jak
przyznanie kwoty pieniężnej przedsiębiorstwu publicznemu znajdującemu się w bardzo trudnej sytuacji
finansowej lub przeniesienie całego posiadanego przez dane państwo członkowskie udziału w kapitale tego
przedsiębiorstwa na inne przedsiębiorstwo publiczne bez wynagrodzenia, lecz z zastrzeżeniem ciążącego na
tym drugim przedsiębiorstwie obowiązku zaradzenia nierównowadze aktywów tego pierwszego
przedsiębiorstwa, należy uznać za „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 TFUE, zadaniem sądu
odsyłającego jest wyciągnięcie wszelkich konsekwencji wynikających z faktu, że pomoc ta nie została
zgłoszona Komisji, z naruszeniem postanowień art. 108 ust. 3 TFUE, wobec czego powinna zostać uznana za
niezgodną z prawem.
W niniejszym wyroku Trybunał precyzyjnie wyjaśnił jakie kryteria należy brać pod uwagę podczas interpretacji pojęcia
„pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 TFUE.
Na uwagę zasługuje również analiza tego przypadku ze wskazaniem czy beneficjentem przeniesienia jest nabywca,
który otrzymuje korzyść zobowiązując się do przywrócenia rentowność przekazanego przedsiębiorstwa, czy też




przedsiębiorstwo będące przedmiotem przeniesienia, które korzysta z zobowiązania nabywcy do przywrócenia
rentowności.
Wyrok TS z 19.12.2019 r., Arriva Italia i in., C-385/18

Trybunał stwierdził, że zarówno przyznanie kwoty pieniężnej publicznemu przedsiębiorstwu kolejowemu znajdującemu się w trudnej sytuacji finansowej, jak i przeniesienie udziału w kapitale na inne przedsiębiorstwo publiczne bez wynagrodzenia, może być uznane za pomoc państwa. Obowiązki sądu odsyłającego obejmują wyciągnięcie konsekwencji braku zgłoszenia pomocy Komisji z naruszeniem postanowień art. 108 ust. 3 TFUE.