Szkoda poniesiona przez podmiot publiczny w wyniku działań kartelu

Każda jednostka poszkodowana w wyniku działań kartelu może żądać naprawienia szkody na podstawie art. 101 ust. 1 TFUE. W 2007 r. Komisja Europejska nałożyła grzywnę na przedsiębiorstwa za udział w kartelach dotyczących instalacji i konserwacji wind oraz schodów ruchomych. Austriacki Sąd Najwyższy potwierdził postanowienie sądu niższej instancji, na mocy którego na te przedsiębiorstwa została nałożona grzywna za ich antykonkurencyjne zachowanie w Austrii.

Tematyka: kartel, szkoda, art. 101 TFUE, konkurencja, odszkodowanie, dotacje, pożyczki, precedens TS

Każda jednostka poszkodowana w wyniku działań kartelu może żądać naprawienia szkody na podstawie art.
101 ust. 1 TFUE.
Stan faktyczny
W 2007 r. Komisja Europejska nałożyła na różne przedsiębiorstwa grzywnę w łącznej wysokości 992 mln EUR ze
względu na ich udział od lat osiemdziesiątych, w kartelach dotyczących instalacji i konserwacji wind oraz schodów
ruchomych w Belgii, Niemczech, Luksemburgu i Niderlandach. W skład tych karteli wchodziły m.in. Otis GmbH,
Schindler Liegenschaftsverwaltung GmbH, Schindler Aufzüge und Fahrtreppen GmbH i Kone AG. Austriacki Sąd
Najwyższy potwierdził postanowienie sądu niższej instancji, na mocy którego na te przedsiębiorstwa została
nałożona grzywna za ich antykonkurencyjne zachowanie w Austrii. Celem tego kartelu było w szczególności
zagwarantowanie uprzywilejowanemu przedsiębiorstwu wyższej ceny niż ta, którą mogłoby ono stosować
w normalnych warunkach konkurencji. Spowodowało to zakłócenie wolnej konkurencji oraz zniekształciło ewolucję
cen w porównaniu z tą, która mogłaby mieć miejsce w przypadku braku kartelu. Kraj związkowy Górna Austria (dalej
jako: LO) i 14 innych podmiotów w drodze skargi wniesionej w 2010 r. do sądu w Wiedniu zwróciły się o zasądzenie
od pozwanych przedsiębiorstw odszkodowania za szkody wyrządzone im przez ten kartel. Jednak w przeciwieństwie
do pozostałych 14 podmiotów LO nie twierdził, że poniósł szkodę jako bezpośredni lub pośredni nabywca produktów,
których dotyczył przedmiotowy kartel, lecz jako podmiot publiczny przyznający dotacje.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że podmioty, które nie działają jako dostawcy lub nabywcy na
rynku, którego dotyczy kartel, ale które przyznały dotacje w formie pożyczek preferencyjnych na rzecz nabywców
produktów oferowanych na tym rynku, mogą wystąpić o nakazanie przedsiębiorstwom uczestniczącym w tym kartelu
naprawienia poniesionej szkody z uwagi na fakt, że skoro kwota tych dotacji była wyższa niż w przypadku braku
kartelu, podmioty te nie były w stanie wykorzystać tej różnicy na inne, bardziej dochodowe cele?
Stanowisko TS
Postanowienie art. 101 ust. 1 TFUE wywołuje bezpośrednie skutki w stosunkach między jednostkami
i przyznaje im prawa, które sądy krajowe są zobowiązane chronić (wyrok Skanska Industrial Solutions i in., C-
724/17, pkt 24). Z orzecznictwa TS wynika, że skuteczność (effet utile) zakazu ustanowionego w jego art. 101 ust. 1
TFUE zostałyby zakwestionowane, gdyby nie każda osoba mogła żądać naprawienia szkody, która została jej
wyrządzona przez umowę lub zachowanie mogące ograniczyć lub zakłócić konkurencję (wyrok Courage i Crehan, C-
453/99, pkt 26). Trybunał podkreślił, że każda osoba jest uprawniona żądać naprawienia wyrządzonej szkody,
jeśli między tą szkodą a porozumieniem lub praktyką zakazaną przez art. 101 TFUE istnieje związek przyczynowy
(wyrok Manfredi i in., od C-295/04 do C-298/04, pkt 61). Prawo każdej osoby do żądania naprawienia takiej szkody
wzmacnia operacyjny charakter unijnych norm w dziedzinie konkurencji i ma charakter zniechęcający do porozumień
lub praktyk – często symulowanych – mogących ograniczyć lub zakłócić konkurencję, przyczyniając się tym samym
do zachowania skutecznej konkurencji w Unii Europejskiej (wyrok Kone i in., C-557/12, pkt 23). W tym względzie TS
stwierdził, że krajowe przepisy dotyczące sposobu wykonywania prawa do dochodzenia odszkodowania za szkody
wynikające z porozumienia lub praktyki zakazanej na mocy art. 101 TFUE nie mogą wpływać na skuteczne
stosowanie tego przepisu. W związku z tym prawo państw członkowskich musi w szczególności uwzględniać cel
realizowany przez art. 101 TFUE polegający na zapewnieniu utrzymania skutecznej i niezakłóconej konkurencji na
rynku wewnętrznym, a tym samym cen ustalonych na podstawie wolnej konkurencji.
Rzecznik generalna podkreśliła w pkt 78 opinii, że zarówno zapewnienie pełnej skuteczności art. 101 TFUE, jak
i skuteczna ochrona przed szkodliwymi konsekwencjami naruszenia reguł konkurencji zostałyby poważnie
zagrożone, gdyby ograniczono możliwość dochodzenia odszkodowania za szkodę powstałą w wyniku działania
kartelu do dostawców i nabywców na rynku, którego dotyczy kartel. Pozbawiłoby to natychmiast i systematycznie
potencjalne poszkodowanych możliwości dochodzenia odszkodowania.
W postępowaniu głównym LO utrzymuje, że poniósł szkodę nie występując w charakterze nabywcy produktów,
których dotyczy omawiany kartel, lecz jako podmiot publiczny udzielający dotacji. W rzeczywistości udziela on
pożyczek osobom trzecim o stopie procentowej niższej niż rynkowa stopa procentowa. Ponieważ kwota pożyczek
jest powiązana z kosztami budowy, LO uważa, że poniósł szkodę, ponieważ kwota pożyczek – a tym samym kwota
pomocy finansowej udzielonej przez LO przy zastosowaniu preferencyjnego oprocentowania – była wyższa niż
kwota, która zostałaby przyznana w przypadku braku umowy. Jednakże pozwane przedsiębiorstwa kwestionują co
do istoty prawo LO do żądania naprawienia szkody, którą kraj ten uważa za poniesioną, z tego względu, że nie ma

on wystarczającego związku z celem ochrony realizowanym przez art. 101 TFUE i w związku z tym nie podlega
obowiązkowi naprawienia szkody.
Trybunał przypomniał, że każda szkoda mająca związek przyczynowy z naruszeniem art. 101 TFUE musi stanowić
podstawę do jej naprawienia, tak aby zapewnić skuteczne stosowanie art. 101 TFUE. Pod groźbą nienakładania na
uczestników kartelu obowiązku naprawienia wszystkich szkód, które mogli wyrządzić, nie jest w tym względzie
konieczne, jak podkreśliła rzecznik generalna w pkt 84 opinii, aby szkoda poniesiona przez zainteresowaną osobę
miała również szczególny związek z „celem ochrony”, do którego dąży art. 101 TFUE. W związku z tym osoby, które
nie działają jako dostawcy lub nabywcy na rynku, którego dotyczy kartel, muszą mieć możliwość dochodzenia
naprawienia szkody wynikającej z faktu, że w wyniku kartelu musiały przyznać większe dotacje, niż gdyby kartel nie
istniał, a zatem nie były w stanie uwzględnić tej różnicy w bardziej dochodowych inwestycjach. Trybunał wskazał, że
do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy w niniejszej sprawie LO poniósł taką szkodę w praktyce, w szczególności
poprzez zbadanie, czy organ ten miał możliwość dokonania bardziej dochodowych inwestycji, a jeżeli tak, to czy
organ ten przedstawił niezbędne dowody na istnienie związku przyczynowego między tą szkodą a przedmiotowym
kartelem.
Reasumując TS orzekł, że art. 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że podmioty, które nie działają
jako dostawcy lub nabywcy na właściwym rynku dotkniętym działaniem kartelu, lecz które udzieliły
odbiorcom produktów oferowanych na tym rynku dotacji w formie pożyczek preferencyjnych, mogą żądać
zasądzenia od przedsiębiorstw uczestniczących w tym kartelu naprawienia szkody, jaką poniosły, z uwagi na
fakt, że skoro kwota tych dotacji była wyższa niż w przypadku braku istnienia tego kartelu, te podmioty nie
były w stanie wykorzystać tej różnicy na inne bardziej dochodowe cele.
Rozstrzygając pytanie prejudycjalne przedstawione w niniejszej sprawie Trybunał powołał się na jednolitą linię
orzeczniczą przedstawioną w m.in. w wyroku Kone i in., (C-557/12, pkt 32). Zgodnie z tą linią w celu zapewnienia
skuteczności unijnego prawa w przepisach krajowych państw członkowskich należy uznać prawo każdej jednostki do
dochodzenia naprawienia poniesionej szkody, jeśli między tą szkodą a porozumieniem lub praktyką zakazaną przez
art. 101 TFUE istnieje związek przyczynowy.
Wyrok TS z 12.12.2019 r., Otis i in., C-435/18

Trybunał uznał, że podmioty udzielające dotacji w formie pożyczek preferencyjnych mogą żądać naprawienia szkody od przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu. Związek przyczynowy między szkodą a kartelem jest kluczowy dla dochodzenia odszkodowania za naruszenie art. 101 TFUE.