Obligatariusz może występować do sądu bez pośrednictwa administratora hipoteki

Sąd Najwyższy uznał, że obligatariusz może samodzielnie dochodzić należnej mu kwoty od emitenta obligacji, bez pośrednictwa administratora hipoteki. Spór ten dotyczył legitymacji czynnej obligatariusza w dochodzeniu wierzytelności zabezpieczonych hipoteką. Sąd II instancji skierował pytanie do Sądu Najwyższego w tej sprawie, dotyczące możliwości dochodzenia wierzytelności przez obligatariusza w stosunku do dłużnika rzeczowego.

Tematyka: Obligatariusz, administrator hipoteki, legitymacja czynna, wierzytelność, hipoteka, Sąd Najwyższy, uchwała, konflikt interesów, III CZP 55/19

Obligatariuszowi przysługuje legitymacja do dochodzenia od dłużnika rzeczowego zaspokojenia
z nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą roszczenia z obligacji wyemitowanych na podstawie
ustawy z 29.6.1995 r. o obligacjach (t.j.: Dz.U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300 ze zm.; dalej jako: ObligU01) – uznał
Sąd Najwyższy.
M.P. w 1995 r. nabył ponad 1 tys. obligacji „W.” S.A. Emitent zobowiązał się do ich wykupu w ciągu 20 lat, jako
zabezpieczenie ustanawiając hipotekę łączną na rzecz wszystkich obligatariuszy, w imieniu których działał
administrator hipoteki. Ponieważ administrator zwlekał z podjęciem działań, w 2016 r. M.P. wezwał „W.” S.A. do
wykupu obligacji, a gdy emitent odmówił zapłaty żądanej sumy, skierował spór na drogę sądową.
Sąd I instancji uznał, że obligatariusz może samodzielnie, bez pośrednictwa administratora hipoteki, dochodzić
należnej mu kwoty od emitenta obligacji. Apelację wniosła pozwana dowodząc, że powód nie ma legitymacji czynnej
do dochodzenia zapłaty od dłużnika. Tak twierdził też interwenient uboczny - administrator hipoteki, przedstawiając
dokumenty z których wynikało, że to on jest uprawniony do wszczęcia czynności zmierzających do przymusowego
dochodzenia należności z roszczeń obligatariuszy. Natomiast Sąd II instancji skierował do Sądu Najwyższego
pytanie prawne:
Czy obligatariuszowi przysługuje uprawnienie do dochodzenia od dłużnika rzeczowego wierzytelności
wynikającej z obligacji zabezpieczonych hipoteką, wyemitowanych na podstawie ObligU01, czy też takie
uprawnienie przysługuje wyłącznie administratorowi hipoteki?

Zgodnie z art. 7 ObligU01, do ustanowienia hipoteki stanowiącej zabezpieczenie roszczeń obligatariuszy wystarcza
oświadczenie woli właściciela nieruchomości. Przed rozpoczęciem emisji obligacji emitent jest obowiązany zawrzeć
w formie pisemnej pod rygorem nieważności umowę z administratorem hipoteki, który wykonuje prawa i obowiązki
wierzyciela hipotecznego we własnym imieniu, lecz na rachunek obligatariuszy. Administrator hipoteki obligatariuszy
jako zastępca pośredni jest quasi-wierzycielem, stroną stosunku obligacyjnego powstałego na skutek zawarcia
umowy z emitentem a nie obligatariuszami. Jego podstawowym obowiązkiem jest reprezentowanie interesów
obligatariuszy wobec emitenta (zob. postanowienie SN z 9.8.2018 r., V CSK 406/17, OSNC Nr 7-8/2019, poz. 77).
Sąd II instancji wskazał, że przyznanie legitymacji obligatariuszowi do dochodzenia od dłużnika rzeczowego
wierzytelności uzależnione jest od przyjęcia jednej z koncepcji zastępstwa pośredniego. Jedno ze stanowisk zakłada,
że zawierając umowę o ustanowienie hipoteki, administrator nabywa hipotekę do majątku zabezpieczonych
wierzycieli. Niezależnie więc od tego, że stroną umowy jest administrator, to sama hipoteka powstaje bezpośrednio
w majątku wierzycieli. W rezultacie stroną stosunku hipoteki – w relacji do właściciela obciążonej nieruchomości oraz
osób trzecich – są zabezpieczeni wierzyciele.
Drugi pogląd wyklucza legitymację obligatariusza do dochodzenia wierzytelności na skutek uznania, że administrator
nabywa hipotekę do własnego majątku. W rezultacie stosunek prawny hipoteki łączy administratora z właścicielem
obciążonej nieruchomości i osobami trzecimi, zaś wszelkie uprawnienia i obowiązki z tytułu hipoteki, jakie wykonuje
administrator, są jego uprawnieniami i obowiązkami własnymi. Sąd I instancji zwrócił uwagę, że zgodnie z art. 7 ust.
1 b) ObligU01 ustawodawca wykluczył wprost stosowanie art. 68 2 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (t.j.: Dz.U. z 2019 r., poz. 2204; dalej jako: KWU), na gruncie którego dominuje drugi pogląd co do rodzaju
zastępstwa. Jednak w ocenie Sądu, wyłączenie stosowania art. 682 KWU w przypadku hipoteki ustanowionej na
zabezpieczenie obligacji nie jest decydujące w zakresie uznania odmienności konstrukcji zastępstwa pośredniego
określonego w art. 7 ObligU01.
Sąd Najwyższy stwierdził, że obligatariuszowi przysługuje legitymacja czynna przy dochodzeniu należności
od dłużnika rzeczowego. Jak wyjaśniono w uzasadnieniu uchwały, decydujące znaczenie dla takiego
rozstrzygnięcia miał specyficzny tryb ustanawiania administratora, obligatariusze nie mają bowiem wpływu
na jego wybór i zakres obowiązków, dlatego przyznanie im legitymacji czynnej stanowi zabezpieczenie ich
praw. Z uwagi na powołanie administratora hipoteki przez emitenta może dojść do konfliktu interesów, a co
za tym idzie do osłabienia pozycji obligatariuszy. Pomimo tego, że problem właściwego wykonywania
obowiązków przez administratora, jest rozstrzygany na gruncie jego odpowiedzialności odszkodowawczej, to
konieczne jest zapewnienie ochrony praw wierzycieli w sytuacji, gdy administrator pozostaje bierny.
Uchwała SN z 27.2.2020 r., III CZP 55/19

Sąd Najwyższy stwierdził, że obligatariuszowi przysługuje legitymacja czynna przy dochodzeniu należności od dłużnika rzeczowego. Decyzja ta ma na celu zabezpieczenie praw obligatariuszy w sytuacji konfliktu interesów związanych z działaniami administratora hipoteki. Uchwała SN z 27.2.2020 r., III CZP 55/19 wprowadza istotne rozstrzygnięcie w kwestii legitymacji obligatariusza do dochodzenia wierzytelności zabezpieczonych hipoteką.