Konfiskata nielegalnie nabytego mienia w przypadku braku skazania za przestępstwo

Konfiskata mienia nabytego nielegalnie może być orzeczona niezależnie od postępowania karnego. Przykładem jest postępowanie w Bułgarii, gdzie przeciwko prezesowi banku wszczęto postępowanie karne za sprzeniewierzenie środków. Decyzją Komisji wszczęto postępowanie o konfiskatę mienia nabytego nielegalnie, co spotkało się z zarzutami dotyczącymi zgodności z unijnymi przepisami. Kwestia ta została rozstrzygnięta przez Trybunał Sprawiedliwości, który uznał, że decyzja ramowa UE nie stoi na przeszkodzie w orzeczeniu konfiskaty cywilnej w sytuacji braku skazania za przestępstwo.

Tematyka: konfiskata mienia, nabyte nielegalnie, postępowanie karnego, decyzja ramowa UE, Trybunał Sprawiedliwości, AGRO IN 2001, konfiskata cywilna, państwa członkowskie, przepisy unijne

Konfiskatę mienia, które zostało nabyte nielegalnie sąd może orzec na podstawie krajowego prawa
niezależnie od etapu postępowania karnego.

Stan faktyczny
W lipcu 2014 r. prokuratura miasta Sofia poinformowała bułgarską Komisję ds. zwalczania korupcji i konfiskaty
mienia nabytego w sposób nielegalny (dalej jako: Komisja), że przeciwko BP jako prezesowi rady nadzorczej
bułgarskiego banku zostało wszczęte postępowanie karne za celowe skłonienie innych osób w okresie od grudnia
2011 r. do czerwca 2014 r. do sprzeniewierzenia środków pieniężnych należących do tego banku o wartości
przekraczającej 205 mln BGN (ok. 105 mln EUR). To postępowanie nie zostało zakończone prawomocnym
wyrokiem.
Komisja przeprowadziła dochodzenie z którego wynika w szczególności, że BP i członkowie jego rodziny
dysponowali depozytami bankowymi o znacznej wartości, które nie odpowiadają ich legalnym dochodom, oraz
dokonywali transakcji bankowych przy użyciu środków, których pochodzenia nie można ustalić, a także nabyli rzeczy
ruchome i nieruchomości o znacznej wartości, co więcej BP otrzymał wynagrodzenie na podstawie umów, które
uważa się za fikcyjne, przy czym dochody z takich fikcyjnych transakcji miały na celu ukryć nielegalne źródło
środków, które służyły do nabycia przez BP mienia. Decyzją z maja 2015 r. Komisja wszczęła, na podstawie art. 22
ust. 1 pkt 8 bułgarskiej ustawy o konfiskacie, postępowanie przed sądem w celu skonfiskowania mienia BP
i członków jego rodziny, a także osób trzecich powiązanych z BP lub kontrolowanych przez BP, które zostało nabyte
nielegalnie, ich ekwiwalentu pieniężnego, gdy zostały one odsprzedane lub mienia uzyskanego z konwersji mienia
nabytego w sposób nielegalny.
W ramach postępowania wszczętego przed sądem odsyłającym BP i inni pozwani twierdzili, że żądanie konfiskaty
mienia wniesione przez Komisję jest niedopuszczalne ponieważ jest ono sprzeczne z dyrektywą 2014/42/UE
Parlamentu Europejskiego i Rady z 3.4.2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do
popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz.Urz. L Nr 127 z 2014 r., s.
39). Dyrektywa ta wymaga, aby konfiskata mienia była oparta na prawomocnym wyroku skazującym, a zdaniem
skarżących nie istnieją unijne przepisy dotyczące konfiskaty cywilnej. Sąd odsyłający wskazuje, że z ustawy
o konfiskacie wyraźnie wynika, iż postępowanie w sprawie konfiskaty wszczęte przed sądem cywilnym jest
niezależne od postępowania karnego wszczętego przeciwko osobie objętej dochodzeniem lub osobom z nią
powiązanym lub przez nią kontrolowanym. Samo istnienie oskarżeń karnych jest według tego sądu wystarczające do
wszczęcia postępowania w sprawie konfiskaty cywilnej. Jednakże zdaniem sądu z treści dyrektywy 2014/42 wynika,
że związku między postępowaniem karnym a postępowaniem w sprawie konfiskaty cywilnej nie należy wykluczać,
a także że do zakończenia postępowania karnego nie należy zamykać postępowania w sprawie konfiskaty cywilnej.
Zdaniem tego sądu ustawa o konfiskacie wykraczała zatem poza minimalną harmonizację przewidzianą w dyrektywie
2014/42 i w związku z tym była z nią sprzeczna.
Pytanie prejudycjalne
Czy decyzję ramową 2005/212 należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie przepisom państwa
członkowskiego, zgodnie z którymi konfiskatę mienia nabytego nielegalnie sąd krajowy zarządza po zakończeniu
postępowania, które nie jest uzależnione ani od stwierdzenia popełnienia przestępstwa, ani, a fortiori, od skazania
domniemanych sprawców takiego przestępstwa?
Stanowisko TS
Decyzja ramowa 2005/212 jest oparta na postanowieniach tytułu VI TUE w brzmieniu sprzed Traktatu z Lizbony,
zatytułowanego „Postanowienia o współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych”, w szczególności na art. 29,
art. 31 ust. 1 lit. c) i art. 34 ust. 2 lit. b) TUE. Artykuł 31 ust. 1 lit. c) TUE stanowi, że wspólne działanie w dziedzinie
współpracy w sprawach karnych ma na celu zapewnienie, w zakresie niezbędnym do usprawnienia tej współpracy,
zgodności norm stosowanych w państwach członkowskich. W tym kontekście decyzja ramowa 2005/212 ma na celu
zagwarantowanie, jak stanowi jej motyw 10, aby wszystkie państwa członkowskie posiadały skuteczne przepisy
dotyczące konfiskaty korzyści pochodzących z przestępstwa. Zgodnie z art. 2 ust. 1 decyzji ramowej 2005/212
państwa członkowskie powinny przyjąć środki niezbędne do umożliwienia konfiskaty w całości lub w części narzędzi
i korzyści z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku lub mienia,

którego wartość odpowiada takim korzyściom. W art. 1 tiret czwarte tej decyzji zdefiniowano pojęcie „konfiskata” jako
kara lub środek orzeczony przez sąd, powodujący ostateczne pozbawienie mienia w wyniku postępowania
dotyczącego przestępstwa lub przestępstw.
Z motywu 10 wynika, że decyzja ramowa 2005/212 jest związana z decyzją ramową Rady 2006/783/WSiSW
z 6.10.2006 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do nakazów konfiskaty (Dz.Urz. L Nr 328
z 2006 r., s. 59). Celem decyzji ramowej 2006/783 jest ułatwienie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi
w związku z wzajemnym uznawaniem i wykonywaniem nakazów konfiskaty poprzez zobowiązanie państwa
członkowskiego do uznawania i wykonywania na jego terytorium nakazów konfiskaty wydanych przez sąd innego
państwa członkowskiego właściwy w sprawach karnych.
W konsekwencji, biorąc pod uwagę cele i treść przepisów decyzji ramowej 2005/212, a także kontekst, w jakim
została ona przyjęta, TS uznał, że ta decyzja ramowa jest aktem mającym na celu zobowiązanie państw
członkowskich do ustanowienia wspólnych minimalnych zasad konfiskaty narzędzi i korzyści pozostających
w związku z przestępstwami, w celu ułatwienia wzajemnego uznawania nakazów sądowych o konfiskacie
wydanych w ramach postępowań karnych. Decyzja ramowa 2005/212 nie reguluje zatem konfiskaty narzędzi
i korzyści pochodzących z bezprawnych działań, zarządzonej przez sąd państwa członkowskiego w ramach lub
w następstwie postępowania, które nie dotyczy stwierdzenia popełnienia jednego lub kilku przestępstw.
Zdaniem TS powyższej wykładni nie podważa art. 2 ust. 2 decyzji ramowej 2005/212. Przepis ten ogranicza się do
stwierdzenia, że w odniesieniu do przestępstw podatkowych państwa członkowskie w celu pozbawienia sprawcy
korzyści pochodzących z przestępstwa mogą wykorzystywać inne postępowania niż karne. Nie można go
interpretować a contrario w ten sposób, że państwa członkowskie są pozbawione możliwości ustanowienia
postępowań w sprawie konfiskaty innych niż postępowania karne, które nie dotyczą przestępstw podatkowych.
W ocenie TS taki zakaz wykraczałby poza zakres norm minimalnych ustanowionych decyzją ramową 2005/212.
W niniejszej sprawie, zdaniem TS, postępowanie w sprawie konfiskaty ma charakter cywilny, a w bułgarskim prawie
współistnieje ono z reżimem konfiskaty prawa karnego. Na mocy art. 22 ust. 1 bułgarskiej ustawy o konfiskacie takie
postępowanie wszczyna Komisja, jeżeli jest ona poinformowana o tym, że danej osobie zarzuca się popełnienie
określonych przestępstw. Zgodnie z przepisami tej ustawy po wszczęciu tego postępowanie, które dotyczy wyłącznie
mienia, co do którego zarzuca się, że zostało one nabyte nielegalnie i jest prowadzone w sposób niezależny od
ewentualnego postępowania karnego wszczętego przeciwko domniemanemu sprawcy przestępstw oraz od wyniku
takiego postępowania, w szczególności od ewentualnego skazania sprawcy. W tych okolicznościach TS stwierdził, że
orzeczenie, które sąd odsyłający ma wydać, nie wpisuje się w ramy lub nie zostało wydane w następstwie
postępowania dotyczącego jednego lub kilku przestępstw. Nie jest ono zatem objęte zakresem stosowania decyzji
ramowej 2005/212.
Reasumując TS orzekł, że decyzję ramową 2005/212 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi ona na
przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, zgodnie z którymi konfiskatę mienia nabytego nielegalnie
sąd krajowy zarządza po zakończeniu postępowania, które nie jest uzależnione ani od stwierdzenia
popełnienia przestępstwa, ani, a fortiori, od skazania domniemanych sprawców takiego przestępstwa.
Warto zwrócić szczególną uwagę na ten wyrok, w którym TS analizował zakres stosowania decyzji ramowej
2005/212. Trybunał jednoznacznie uznał, że ta decyzja ramowa nie reguluje konfiskaty korzyści pochodzących
z bezprawnych działań, orzeczonej przez sąd w ramach postępowania, które nie dotyczy stwierdzenia popełnienia
jednego lub kilku przestępstw. Zatem jeżeli przepisy krajowe regulujące postępowanie w sprawie konfiskaty mają
charakter cywilny, to konfiskata na ich podstawie może zostać orzeczona, niezależnie od tego na jakim etapie jest
jednoczesne postępowanie karne.
Wyrok TS z 19.3.2020 r., „AGRO IN 2001“, C-234/18

Trybunał Sprawiedliwości w wyroku 'AGRO IN 2001' stwierdził, że decyzja ramowa UE nie reguluje konfiskaty mienia w przypadku postępowań cywilnych niezwiązanych ze stwierdzeniem konkretnego przestępstwa. Oznacza to, że państwa członkowskie mogą zarządzać konfiskatę mienia nabytego nielegalnie bez konieczności skazania sprawców. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla interpretacji przepisów dotyczących konfiskaty w kontekście unijnym.