Przedsiębiorca jako ubezpieczający
Ochrona przewidziana w unijnym prawie w zakresie prawa odstąpienia od umowy ubezpieczenia obejmuje również ubezpieczającego, który nie jest konsumentem. Sprawa kunsthaus muerz gmbh (KM) przed Trybunałem Sprawiedliwości dotyczyła błędnej informacji o terminie odstąpienia od umowy ubezpieczenia na życie. TS uznał, że przepisy dyrektywy 2002/83 stosują się także do ubezpieczających niebędących konsumentami.
Tematyka: ubezpieczenie, odstąpienie od umowy, ubezpieczający, dyrektywa 2002/83, TS, kunsthaus muerz, przedsiębiorca, ochrona prawna
Ochrona przewidziana w unijnym prawie w zakresie prawa odstąpienia od umowy ubezpieczenia obejmuje również ubezpieczającego, który nie jest konsumentem. Sprawa kunsthaus muerz gmbh (KM) przed Trybunałem Sprawiedliwości dotyczyła błędnej informacji o terminie odstąpienia od umowy ubezpieczenia na życie. TS uznał, że przepisy dyrektywy 2002/83 stosują się także do ubezpieczających niebędących konsumentami.
Ochrona przewidziana w unijnym prawie w zakresie prawa odstąpienia od umowy ubezpieczenia obejmuje również ubezpieczającego, który nie jest konsumentem. Stan faktyczny W 2005 r. kunsthaus muerz gmbh (spółką prawa austriackiego; dalej jako: KM) zawarła jako ubezpieczający umowę ubezpieczenia na życie z Zürich Versicherungs AG (dalej jako: ZV). W formularzu oferty KM otrzymała informację, że odstąpienie od umowy musi być dokonane na piśmie. W 2017 r. KM oświadczyła, iż odstępuje od tej umowy i stwierdziła, że powyższa informacja była błędna, ponieważ ustanawiała, w celu wykonania tego prawa, takie wymogi co do formy, które w rzeczywistości nie są ustanowione w austriackim prawie. Tym samym taka informacja nie jest w stanie rozpocząć biegu – przewidzianego w art. 35 dyrektywy 2002/83 (Dz.Urz. L Nr 345 z 2002 r., s. 1) – terminu do odstąpienia od umowy, zatem nie jest on ograniczony w czasie. ZV nie uwzględniła tego oświadczenia twierdząc, że nie miała ona wobec KM obowiązku informowania o rozpoczęciu biegu terminu odstąpienia od umowy. Udzielenie takiej informacji jest przewidziane wyłącznie w odniesieniu do ubezpieczającego mającego status konsumenta, a nie przedsiębiorcy. Pytanie prejudycjalne Czy art. 35 i art. 36 dyrektywy 2002/83 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie ustawodawstwu krajowemu, zgodnie z którym, również wówczas, gdy ubezpieczający nie jest konsumentem, termin na skorzystanie z prawa do odstąpienia od umowy ubezpieczenia na życie rozpoczyna bieg od dnia zawarcia tej umowy, nawet jeśli w przekazanych przez zakład ubezpieczeń ubezpieczającemu szczegółowych informacjach o sposobie wykonywania tego prawa do odstąpienia od umowy wskazane zostały wymogi co do formy, które w rzeczywistości nie są ustanowione w prawie krajowym mającym zastosowanie do tej umowy? Stanowisko TS Na podstawie art. 35 i art. 36 dyrektywy 2002/83 termin na skorzystanie z prawa do odstąpienia od umowy ubezpieczenia na życie rozpoczyna bieg od dnia, w którym ubezpieczający zostanie poinformowany, iż umowa została zawarta. Z orzecznictwa TS wynika, że te przepisy należy interpretować w ten sposób, nawet jeśli w przekazanej przez zakład ubezpieczeń ubezpieczającemu informacji wskazane zostały wymogi co do formy, które w rzeczywistości nie zostały ustanowione w mającym zastosowanie do tej umowy prawie krajowym lub zawartych w tej umowie postanowieniach, o ile takie wskazanie nie pozbawia ubezpieczających możliwości wykonania przysługującego im prawa do odstąpienia, co do zasady, na tych samych warunkach, jakie istniałyby, gdyby informacje te prawidłowo odzwierciedlały rzeczywistość (wyrok Rust-Hackner i in., od C-355/18 do C‑ 357/18 i C‑ 479/18, pkt 82). Trybunał prezentuje stanowisko, że to sąd odsyłający powinien ustalić, na podstawie całościowej oceny uwzględniającej w szczególności krajowy kontekst prawny i okoliczności faktyczne postępowań głównych, czy błąd zawarty w informacjach przekazanych ubezpieczającemu pozbawił go takiej możliwości. Trybunał stwierdził, że ani art. 35 i art. 36 dyrektywy 2002/83, ani też motyw 45 dyrektywy 2002/83, który dotyczy ustanowionego w tej dyrektywy prawo do odstąpienia od umowy, nie wprowadzają rozróżnienia pomiędzy ubezpieczającymi w zależności od tego, czy są oni konsumentami. Zdaniem TS nie jest konieczne zajmowania stanowiska w przedmiocie zakresu pojęcia „konsumenta” w unijnym prawie, a na potrzeby udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie prejudycjalne wystarczy podkreślić, że z kontekstu, w jaki wpisuje się art. 35 dyrektywy 2002/83, wynika, iż ubezpieczający w rozumieniu tego przepisu może być zarówno osobą fizyczną, jak i osobą prawną. Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. g) dyrektywy 2002/83 „państwo członkowskie zobowiązania” oznacza „państwo członkowskie, w którym ubezpieczający ma miejsce stałego pobytu, lub, w przypadku gdy ubezpieczający jest osobą prawną, państwo członkowskie, w którym znajduje się jej przedsiębiorstwo, do którego odnosi się umowa”. Na podstawie art. 32 ust. 2 tej dyrektywy tylko w sytuacji, gdy ubezpieczający jest osobą fizyczną i jego miejsce stałego pobytu w państwie członkowskim jest inne niż to, którego jest obywatelem, stronom umowy przysługuje prawo do wyboru prawa państwa członkowskiego, którego jest obywatelem. Ponadto art. 35 ust. 2 dyrektywy 2002/83 przyznaje państwom członkowskim możliwość ograniczenia zakresu tej ochrony, „gdy, z racji statusu ubezpieczającego lub okoliczności, w jakich zawarta została umowa, ubezpieczający nie potrzebuje tej specjalnej ochrony”. W ocenie TS ochrona przewidziana przez dyrektywę 2002/83 musi obejmować wszystkie kategorie ubezpieczonych, chyba że państwa członkowskie powołają się na tę możliwość, na przykład wyłączając tę ochronę w przypadku ubezpieczających będących przedsiębiorcami. Jednakże zgodnie z tym ust. 2 tego rodzaju ograniczenie powinno być przewidziane w przepisach mającego zastosowanie do umowy prawa krajowego, a TS wskazał, że zweryfikowanie powyższego w świetle prawa austriackiego w niniejszej sprawie należy do sądu odsyłającego. Za przyjęciem powyższej wykładni art. 35 i art. 36 dyrektywy 2002/83 przemawiają, zdaniem TS, również jej cele, sformułowane w szczególności w motywach 2 i 5 tej dyrektywy, zgodnie z którymi dyrektywa ta zmierza do zapewnienia właściwej ochrony ubezpieczającym i uprawnionym we wszystkich państwach członkowskich oraz przyczyniania się do umożliwienia wszystkim ubezpieczającym korzystania z usług każdego ubezpieczyciela mającego siedzibę w UE. Trybunał uznał, że wprowadzenie rozróżnienia ubezpieczonych ze względu na ich cechy osobiste, a w szczególności w zależności od tego, czy mają oni status „konsumentów”, byłoby zaś sprzeczne z tymi celami, ponieważ wiązałoby się z ograniczeniem ochrony zapewnianej przez dyrektywę 2002/83. Trybunał stwierdził, że przyjęciu takiej wykładni art. 35 i art. 36 dyrektywy 2002/83 nie może, wbrew temu, co podnosi ZV, stanąć na przeszkodzie okoliczność polegająca na tym, że w motywie 52 tej dyrektywy użyto terminu „konsument”. Zdaniem TS na podstawie tego motywu nie można stwierdzić, że konieczność poinformowania o prawie do odstąpienia od umowy ma zastosowanie wyłącznie do ubezpieczającego mającego status konsumenta. W ocenie TS nie można powołać się celem odmiennej wykładni na stanowisko TS wyroku Endress (C-209/12), w którym stwierdził, że jeżeli ubezpieczający nie otrzymał żadnej informacji dotyczącej samego istnienia prawa do odstąpienia, przewidziany na wykonanie tego prawa termin zawity nie może rozpocząć swego biegu. Rozstrzygając tę sprawę Trybunał oparł się na motywie 23 dyrektywy 90/619, odpowiadającym motywowi 52 dyrektywy 2002/83 oraz odniósł do przepisów w dziedzinie ubezpieczeń rozważania zawarte w wyroku Heininger (C-481/99), którego przedmiotem jest odesłanie prejudycjalne dotyczące przepisów dyrektywy 85/577 w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa (wyrok Rust-Hackner i in., od C-355/18 do C‑ 357/18 i C‑ 479/18, pkt 63). Jednakże TS stwierdził, że, jak wynika z pkt 28 i 29 wyroku Endress dokonane porównanie między ubezpieczającymi a konsumentami zostało przeprowadzone wyłącznie w oparciu o istnienie okoliczności wspólnych dla ich sytuacji umownej, a mianowicie ryzyka związanego z zawarciem umowy ubezpieczenia w przypadku braku informacji zgodnej z wymogami przewidzianymi w unijnym prawie, a także na fakcie, że ubezpieczający znajduje się, w stosunku do ubezpieczyciela, w słabszej sytuacji, biorąc pod uwagę to, że umowy ubezpieczenia są prawnie złożonymi produktami finansowymi, oraz że te umowy pociągają za sobą powstanie znaczących i potencjalnie długotrwałych zobowiązań finansowych. Zdaniem TS nie można uznać, że te elementy mogłyby nie mieć znaczenia w odniesieniu do ubezpieczonych niebędących konsumentami. Przy czym TS podkreślił, że okoliczność, czy ubezpieczający ma taki status, powinien brać pod uwagę sąd krajowy, gdy ocenia on na podstawie ogólnej oceny z uwzględnieniem w szczególności krajowego kontekstu prawnego i okoliczności faktycznych sprawy zawisłej w postępowaniu głównym, czy błąd zawarty w informacji przekazanej ubezpieczającemu pozbawiał go możliwości skorzystania z przysługującego mu prawa do odstąpienia zasadniczo na takich samych warunkach jak te, które miałyby zastosowanie, gdyby informacja była prawdziwa. Reasumując TS orzekł, że art. 35 i art. 36 dyrektywy 2002/83 należy interpretować w ten sposób, iż mają one również zastosowanie do ubezpieczającego, który nie jest konsumentem. Ponadto te przepisy nie stoją one na przeszkodzie krajowemu ustawodawstwu, zgodnie z którym termin na wykonanie prawa do odstąpienia od umowy ubezpieczenia na życie zaczyna biec od dnia, w którym ta umowa została zawarta, nawet jeśli w przekazanej przez zakład ubezpieczeń ubezpieczającemu informacji wskazane zostały wymogi co do formy, które w rzeczywistości nie zostały ustanowione w mającym zastosowanie do tej umowy prawie krajowym, o ile takie wskazanie nie pozbawia tego ubezpieczającego możliwości wykonania przysługującego mu prawa do odstąpienia co do zasady na tych samych warunkach, jakie istniałyby, gdyby informacje te prawidłowo odzwierciedlały rzeczywistość. Do sądu odsyłającego należy ustalenie, na podstawie całościowej oceny uwzględniającej w szczególności krajowy kontekst prawny oraz okoliczności faktyczne postępowania głównego, a także ewentualnie przysługujący ubezpieczającemu status konsumenta, czy błąd zawarty w informacjach przekazanych ubezpieczającemu pozbawił go takiej możliwości. W niniejszym wyroku TS uznał, że ochrona przewidziana przez dyrektywę 2002/83, co do zasady, obejmuje wszystkie kategorie ubezpieczonych. Natomiast w ustawodawstwie danego państwa członkowskiego można wyłączyć tę ochronę np. wobec ubezpieczających będących przedsiębiorcami. Należy zauważyć, że dyrektywa 2002/83 została uchylona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z 25.11.2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) (Dz.Urz. L Nr 335 z 2009 r., s. 1), ale powyższe stanowisko TS zachowuje aktualność. Wyrok TS z 2.4.2020 r., kunsthaus muerz, C-20/19
Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że ochrona przewidziana przez dyrektywę 2002/83 obejmuje wszystkie kategorie ubezpieczonych, chyba że państwo członkowskie wyłączyło tę ochronę, np. dla ubezpieczających będących przedsiębiorcami. Rozstrzygnięcie to pozostaje aktualne, mimo uchylenia dyrektywy. Wyrok TS z 2.4.2020 r., kunsthaus muerz, C-20/19.