Istotna zmiana okoliczności w kontekście odstąpienia od umowy

Istotna zmiana okoliczności w kontekście odstąpienia od umowy zgodnie z art. 145 ust. 1 ZamPublU polega na nowej sytuacji, która różni się od stanu rzeczy obowiązującego w chwili zawarcia umowy. Sprawa dotyczyła odstąpienia od umowy dzierżawy kombajnu chodnikowego w wyniku zmiany finansowania KWK, co wpłynęło na interesy publiczne. Sąd Apelacyjny w Katowicach dokładnie analizował kwestię istotności zmian i ich wpływ na wykonanie umowy.

Tematyka: istotna zmiana okoliczności, odstąpienie od umowy, art. 145 ust. 1 ZamPublU, interes publiczny, Sąd Apelacyjny w Katowicach

Istotna zmiana okoliczności w kontekście odstąpienia od umowy zgodnie z art. 145 ust. 1 ZamPublU polega na nowej sytuacji, która różni się od stanu rzeczy obowiązującego w chwili zawarcia umowy. Sprawa dotyczyła odstąpienia od umowy dzierżawy kombajnu chodnikowego w wyniku zmiany finansowania KWK, co wpłynęło na interesy publiczne. Sąd Apelacyjny w Katowicach dokładnie analizował kwestię istotności zmian i ich wpływ na wykonanie umowy.

Istotna zmiana okoliczności w ujęciu art. 145 ust. 1 ZamPublU, to nowa i odmienna sytuacja, w jakiej znajdują
się strony po zawarciu umowy na skutek zdarzeń faktycznych lub prawnych, które wystąpiły po zawarciu
umowy. Jednocześnie taka zmiana jest znacząca w stosunku do stanu rzeczy poprzednio istniejącego przy
takim założeniu, że gdyby ona występowania w dacie zawarcia umowy, to miałaby wpływ na jej zawarcie lub
jej istotne postanowienia kontraktowe - orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach (wyrok Sądu Apelacyjnego
w Katowicach z 27.2.2020 r., I AGa 30/19, 
).
Opis stanu faktycznego
Powódka (...) Sp. z o.o. w W. wniosła o zasadzenie od pozwanej Spółki (...) S.A. w B. kwoty 455 837,04 zł wraz
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9.2.2017 r. i kosztami procesu. Powódka wskazała, że zawarła z pozwaną
umowę realizowaną w trybie zamówienia publicznego – przetargu nieograniczonego (nr (...)), której przedmiotem
była dzierżawa kombajnu chodnikowego na okres dzierżawy na 730 dni. Po upływie trzech miesięcy od zawarcia
umowy pozwana złożyła powódce oświadczenie o odstąpieniu od umowy z uwagi na wystąpienie istotnej zmiany
okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć
w chwili jej zawarcia. Pozwana poinformowała powódkę, że przysługuje jej jedynie wynagrodzenie należne z tytułu
dotychczas wykonanej części umowy. Powódka zakwestionowała zasadność odstąpienia od umowy i na mocy noty
księgowej nr (...) obciążyła pozwaną kwotą 455 837,04 zł z tytułu skrócenia okresu dzierżawy kombajnu
chodnikowego, wskazując, że w umowie ustalono stałą dobową stawkę czynszu dzierżawnego na poziomie 1426,72
zł netto, wobec powyższego łączna kwota wynagrodzenia należnego z tytułu skrócenia okresu dzierżawy stanowi
kwotę dochodzoną pozwem.
W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Wyrokiem
z 30.10.2018 r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo i oddalił wniosek pozwanej o zasądzenie kosztów
procesu. Na skutek apelacji powódki Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił w całości zaskarżony wyrok w ten
sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 455 837,04 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz
kwotę 33 609 zł tytułem kosztów procesu.
Z uzasadnienia Sądu
Najistotniejszym problemem dla niniejszej sprawy jest skuteczność odstąpienia przez pozwaną od umowy na
podstawie art. 145 ust. 1 ustawy z 29.1.2004 r. - Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1843 ze zm.;
dalej jako: ZamPublU). Jak stanowi ten przepis, w razie zaistnienia istotnej zmiany okoliczności powodującej, że
wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, lub
dalsze wykonanie umowy może zagrozić istotnemu interesowi bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwu
publicznemu, zamawiający może odstąpić od umowy w terminie 30 dni od dnia powzięcia wiadomości o tych
okolicznościach. Wobec faktu, że przepis ten zawiera szczególne i wyjątkowe oraz godzące w trwałość stosunków
obligacyjnych uprawnienie do jednostronnego prawo kształtującego zakończenia umowy, ciężar wykazania
zastosowania tego przepisu spoczywa na zamawiającym. W realiach niniejszej sprawy z uprawnienia zawartego
w tym przepisie skorzystała pozwana i to ona miała obowiązek wykazania, że mogła skorzystać z prawa
odstąpienia od zawartej z powódką umowy.
Mając na uwadze treść art. 145 ust. 1 ZamPublU pozwana winna była udowodnić, że nastąpiła istotna zmiana
okoliczności w stosunku do występujących w dacie zawarcia umowy. Ponadto winna wykazać, że na skutek istotnej
zmiany okoliczności wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili
zawarcia umowy. Jedynie kumulatywnie spełnienie tych dwóch przesłanek może uzasadniać zastosowanie
art. 145 ust. 1 ZamPublU. Niewystępowanie choćby jednej z nich skutkuje nieskutecznością odstąpienia od umowy
na podstawie tej normy prawnej.
Istotna zmiana okoliczności w ujęciu art. 145 ust. 1 ZamPublU to nowa i odmienna sytuacja, w jakiej znajdują się
strony po zawarciu umowy na skutek zdarzeń faktycznych lub prawnych, które wystąpiły po zawarciu umowy.
Jednocześnie taka zmiana jest znacząca w stosunku do stanu rzeczy poprzednio istniejącego przy takim założeniu,
że gdyby ona występowania w dacie zawarcia umowy, to miałaby wpływ na jej zawarcie lub jej istotne postanowienia
kontraktowe. Innymi słowy, gdyby wskazane okoliczności występowały w dacie zawarcia umowy, to strony bądź by
jej nie zawarły lub w sposób odmienny ukształtowały jej treść. Choć zmiana okoliczności winna być poczytywana
jako zdarzenie o mniejszej intensywności niż nadzwyczajna zmiana stosunków w ujęciu art. 3571 KC, to




jednak jest ona następstwem zdarzeń niecodziennych, rzadko występujących i przede wszystkim nieobjętych
zwykłym ryzkiem kontraktowym.
Zgodzić się można z pozwaną, że w rozpatrywanej nastąpiła istotna zmiana okoliczności po zawarciu umowy, gdyż
z dniem 31.12.2016 r. kończyło się finansowanie z funduszy unijnych dopłat do wydobycia węgla, a to wywoływało
konieczność postawienia z dniem 1.1.2017 r. KWK (...) w stan likwidacji. Niewątpliwie takie fakty nie istniały w dniu
31.8.2016 r. i bezsprzecznie miały one wpływ na funkcjonowanie Kopalni, jej finansowanie i kwestie organizacyjne.
Ma rację powódka twierdząc, że co do zasady każdy podmiot zawierający określoną umowę powinien zabezpieczyć
środki na wypełnienie zobowiązań z takie umowy wynikających. Nie można pomijać przy tym założenia, że każda
zmiana źródeł finansowania działalności zamawiającego po zawarciu umowy może mieć wpływ na jej wykonanie
i poniesienie wydatków z nią związanych. Dlatego tego rodzaju okoliczności nie mogą być wyłączone ad hoc jako
uzasadniające stosowanie art. 145 ust. 1 ZamPublU. Zależy to od okoliczności konkretnego przypadku
i obiektywnych zasad funkcjonowania określonego podmiotu, który zawarł umowę w wyniku zamówienia publicznego.
W sprawie występowała szczególna okoliczność związana ze sposobem funkcjonowania pozwanej, której działalność
w zakresie KWK (...) była finansowana z środków zewnętrznych. Z tych względów można w sprawie przyjąć, że
pozbawienie środków zewnętrznych na finansowanie bieżącej działalności można poczytywać jako istotną zmianę
okoliczności w rozumieniu art. 145 ust. 1 ZamPublU.
Sama jednakże istotna zmiana okoliczności nie jest wystarczająca do uznania skuteczności odstąpienia od umowy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwana nie wykazała, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym.
Przywołane w odpowiedzi na pozew argumenty dotyczące ustawowej roli pozwanej w procesie restrukturyzacji
górnictwa i zadań z tym związanych nie są wystraczające za argumentem, że wystąpiła tutaj przesłanka interesu
publicznego, o jakim mowa w art. 145 ust. 1 ZamPublU. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że pozwana jest
przedsiębiorcą, spółką prawa handlowego, która choć nie jest nastawiona na osiągnięcie zysku, to jednak jest
uczestnikiem obrotu gospodarczego i obowiązują ją takie same zasady, jak każdego innego uczestnika tego obrotu.
Jedną z podstawowych zasad funkcjonowania obrotu cywilnoprawnego jest równouprawnienie wszystkich podmiotów
w nim uczestniczących. Artykuł 145 ust. 1 ZamPublU jest normą szczególną, mającą zastosowanie jedynie
w wypadkach ściśle w nim oznaczonych. Dlatego też na gruncie tego przepisu warto zaznaczyć, że pojęcie interesu
publicznego nie może być tożsame z interesem zamawiającego, nawet wtedy, gdy wykonuje on zadania publiczne.
Dlatego też sam fakt utraty możliwości dofinansowania określonych przedsięwzięć natury gospodarczej nie może
stanowić wystarczającego argumentu, że interes publiczny przemawia za niewykonaniem w całości lub części
zawartej umowy.

Komentarz
W analizowanym orzeczeniu Sąd wskazał, że istotna zmiana okoliczności w ujęciu art. 145 ust. 1 ZamPublU, to nowa
i odmienna sytuacja, w jakiej znajdują się strony po zawarciu umowy na skutek zdarzeń faktycznych lub prawnych,
które wystąpiły po zawarciu umowy. Jednocześnie taka zmiana jest znacząca w stosunku do stanu rzeczy
poprzednio istniejącego przy takim założeniu, że gdyby ona występowania w dacie zawarcia umowy, to miałaby
wpływ na jej zawarcie lub jej istotne postanowienia kontraktowe. Sąd wskazał także, że sama istotna zmiana
okoliczności nie jest wystarczająca do uznania skuteczności odstąpienia od umowy, zaś w realiach przedmiotowej
sprawy pozwana nie wykazała, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym (co do pojęcia interesu
publicznego zob. wyrok TK z 12.3.1997r., W 8/96, OTK 1997, Nr 1, poz. 15).

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 27.2.2020 r., I AGa 30/19, 








Sąd Apelacyjny stwierdził, że istotna zmiana okoliczności nie wystarcza sama w sobie do skutecznego odstąpienia od umowy. Konieczne jest także udowodnienie, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym. W niniejszej sprawie pozwana nie potrafiła wykazać, że odstąpienie było uzasadnione tą przesłanką. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 27.2.2020 r. to istotne wyjaśnienie dotyczące zastosowania art. 145 ust. 1 ZamPublU.