Pojęcie „nadzwyczajne okoliczności” w odniesieniu do uciążliwych pasażerów

Przewoźnik lotniczy może powołać się na zachowanie uciążliwego pasażera zakłócającego porządek na pokładzie samolotu jako nadzwyczajne okoliczności zwalniające go z obowiązku wypłaty odszkodowania pasażerom w przypadku dużego opóźnienia lotu lub odwołania lotu. Artykuł omawia interpretację pojęcia „nadzwyczajne okoliczności” w kontekście tego zdarzenia oraz możliwość powołania się przez przewoźnika lotniczego na to zagadnienie.

Tematyka: nadzwyczajne okoliczności, uciążliwy pasażer, odszkodowanie, przewoźnik lotniczy, Trybunał Sprawiedliwości, TS, Transportes Aéreos Portugueses

Przewoźnik lotniczy może powołać się zachowanie uciążliwego pasażera zakłócającego porządek na
pokładzie samolotu jako okoliczność zwalniającą go z obowiązku wypłaty odszkodowania pasażerom
w przypadku dużego opóźnienia lotu lub odwołania lotu.
Stan faktyczny
LE dokonał w TAP rezerwacji biletu lotniczego na lot z Fortalezy (Brazylia) do Oslo, z przesiadką w Lizbonie. Lot ten
odbył się 21 i 22.8.2017 r., przy czym przylot do Oslo nastąpił z opóźnieniem wynoszącym prawie 24 godziny, ze
względu na opóźnienie pierwszego lotu łączonego z Fortalezy do Lizbony w chwili przylotu. To opóźnienie wynikało
z faktu, że przed wykonaniem tego odcinka lotu statek powietrzny, obsługując poprzedzający go lot z Lizbony do
Fortalezy, musiał dokonać międzylądowania w Las Palmas na Wyspach Kanaryjskich (Hiszpania) w celu usunięcia
z pokładu uciążliwego pasażera, który zakłócił porządek na pokładzie samolotu, gryząc jednego z pasażerów
i atakując innych, a także załogę. LE został przewieziony do Oslo następnym lotem obsługiwanym przez TAP.
Z powodu tego ponad trzygodzinnego opóźnienia LE wystąpił do TAP o zapłatę odszkodowania w wysokości 600
EUR, przewidzianego w art. 5 ust. 1 lit. c) w zw. z art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia (WE) Nr 261/2004 Parlamentu
Europejskiego i Rady z 11.2.2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów
w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie
(EWG) Nr 295/91 (Dz.Urz. L z 2004, Nr 46, s. 1). TAP odmówił wypłaty odszkodowania, powołując się na
uzasadnienie, że duże opóźnienie lotu zostało spowodowane zaistnieniem „nadzwyczajnych okoliczności”.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 5 ust. 3 w zw. z motywem 14 rozporządzenia Nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że
zachowanie uciążliwego pasażera zakłócające porządek na pokładzie samolotu, które uzasadniało zboczenie przez
dowódcę statku powietrznego z trasy lotu w kierunku lotniska innego niż lotnisko docelowe w celu usunięcia
z pokładu tego pasażera i wyładunku jego bagaży jest objęte zakresem pojęcia „nadzwyczajne okoliczności”
w rozumieniu tego przepisu?
- Czy art. 5 ust. 3 w zw. z motywem 14 rozporządzenia Nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że w celu
uzyskania zwolnienia z obowiązku wypłaty odszkodowania pasażerom w przypadku dużego opóźnienia lub
odwołania lotu obsługujący przewoźnik lotniczy może powołać się na „nadzwyczajną okoliczność”, która miała wpływ
nie na lot odwołany lub opóźniony, lecz na poprzedzający go lot obsługiwany przez tego samego przewoźnika za
pośrednictwem tego samego statku powietrznego?
Pojęcie „nadzwyczajne okoliczności”
Zamiarem unijnego prawodawcy było uregulowanie obowiązków przewoźników lotniczych, o których mowa w art. 5
ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004, na wypadek odwołania lub dużego opóźnienia lotu, to jest wynoszącego co
najmniej trzy godziny (wyrok TS z 4.4.2019 r., Germanwings, C-501/17, EU:C:2019:288, pkt 18). Stosownie do treści
motywów 14 i 15 oraz art. 5 ust. 3 tego rozporządzenia, zgodnie z wykładnią nadawaną im przez Trybunał,
przewoźnik lotniczy jest zwolniony z obowiązku wypłaty pasażerom odszkodowania na podstawie art. 7
rozporządzenia Nr 261/2004, jeżeli może dowieść, że odwołanie lub opóźnienie lotu wynoszące co najmniej trzy
godziny w chwili lądowania jest spowodowane zaistnieniem „nadzwyczajnych okoliczności”, których nie można było
uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków i – w przypadku wystąpienia tego rodzaju
okoliczności – że podjął dostosowane do sytuacji środki, przy użyciu wszystkich zasobów ludzkich
i materiałowych oraz środków finansowych, jakimi dysponował, w celu uniknięcia odwołania lub znacznego
opóźnienia danego lotu, przy czym nie można oczekiwać od niego poświęceń, których nie można od niego wymagać,
mając na uwadze możliwości jego przedsiębiorstwa w danym momencie (wyrok Germanwings, pkt 19). Zgodnie
z jednolitą linią orzeczniczą TS za „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia Nr
261/2004 można uznać zdarzenia, które ze względu na swój charakter lub swoje źródło nie wpisują się w ramy
normalnego wykonywania działalności danego przewoźnika lotniczego i nie pozwalają mu na skuteczne
panowanie nad nimi, przy czym te dwie przesłanki są kumulatywne (wyrok z 12.3.2020 r., Finnair, C-832/18,
EU:C:2020:204, pkt 38).
Trybunał stwierdził, że bezsporne jest, iż zachowanie uciążliwego pasażera zakłócające porządek na pokładzie
samolotu – uzasadniające, aby dowódca statku powietrznego, do którego należy podjęcie wszelkich niezbędnych
środków w interesie bezpieczeństwa, zboczył z trasy danego lotu w kierunku innego portu lotniczego niż port

docelowy w celu usunięcia z pokładu tego pasażera i wyładunku jego bagaży – rzeczywiście zagraża
bezpieczeństwu tego lotu. Trybunał przyznał, że zachowanie uciążliwego pasażera zakłócające porządek na
pokładzie samolotu na tyle poważne, że uzasadniało ono zboczenie przez dowódcę statku powietrznego z trasy
odnośnego lotu, nie wpisuje się, jako nieodłączny element, w ramy normalnego wykonywania działalności danego
przewoźnika lotniczego.
Trybunał stwierdził, że określoną sytuację należy jednak postrzegać inaczej, jeżeli okaże się – czego zweryfikowanie
należy do sądu odsyłającego – że dany obsługujący przewoźnik lotniczy przyczynił się do wystąpienia
zakłócającego porządek zachowania danego pasażera lub jeżeli przewoźnik ten był w stanie przewidzieć
wystąpienie takiego zachowania i podjąć odpowiednie środki w momencie, w którym mógł to uczynić bez
znaczącego wpływu na przebieg danego lotu, opierając się na elementach zapowiadających wystąpienie takiego
zachowania. W takiej sytuacji, nawet jeśli zachowanie uciążliwego pasażera zakłócające porządek na pokładzie
samolotu nie wpisuje się, jako nieodłączny element, w ramy normalnego wykonywania działalności danego
przewoźnika lotniczego, mógł on jednak, zdaniem TS, nad nim skutecznie zapanować, co wyklucza możliwość
zakwalifikowania takiego zachowania jako „nadzwyczajnej okoliczności” w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia Nr
261/2004.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 w zw. z motywem 14 rozporządzenia Nr 261/2004 należy interpretować w ten
sposób, że zachowanie uciążliwego pasażera zakłócające porządek na pokładzie samolotu, które
uzasadniało zboczenie przez dowódcę statku powietrznego z trasy lotu w kierunku lotniska innego niż
lotnisko docelowe w celu usunięcia z pokładu tego pasażera i wyładunku jego bagaży, jest objęte zakresem
pojęcia „nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu tego przepisu, chyba że obsługujący lot przewoźnik
lotniczy przyczynił się do wystąpienia tego zachowania, względnie zaniechał podjęcia środków stosownych
w świetle elementów zapowiadających wystąpienie takiego zachowania, czego zweryfikowanie spoczywa na
sądzie odsyłającym.
Możliwość powołania się na nadzwyczajne okoliczności
Trybunał wskazał, że ani motywy 14 i 15 rozporządzenia Nr 261/2004, ani art. 5 ust. 3 tego rozporządzenia nie
ograniczają przyznanego obsługującym przewoźnikom lotniczym uprawnienia do powoływania się na
„nadzwyczajną okoliczność” tylko do sytuacji, w której ta okoliczność miała wpływ na opóźniony lub odwołany lot,
wyłączając tym samym sytuację, w której ta okoliczność miała wpływ na lot uprzednio obsługiwany przez ten sam
statek powietrzny. Trybunał uznał, że art. 5 ust. 3 w zw. z motywem 14 rozporządzenia Nr 261/2004 należy
interpretować w ten sposób, że w celu uzyskania zwolnienia z obowiązku wypłaty odszkodowania pasażerom
w przypadku dużego opóźnienia lub odwołania lotu przewoźnik lotniczy może powołać się na „nadzwyczajną
okoliczność”, która miała wpływ na poprzedni lot obsługiwany przez tego samego przewoźnika za
pośrednictwem tego samego statku powietrznego, pod warunkiem że istnieje bezpośredni związek
przyczynowy między wystąpieniem tej okoliczności a opóźnieniem, względnie odwołaniem kolejnego lotu.
Trybunał wskazał, że ocena powyższego należy do sądu odsyłającego z uwzględnieniem w szczególności sposobu
eksploatacji danego statku powietrznego.
„Racjonalny środek” zwalniający przewoźnika z obowiązku wypłaty odszkodowania
W ocenie TS art. 5 ust. 3 w zw. z motywem 14 rozporządzenia Nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, iż
dokonanie przez przewoźnika lotniczego zmiany planu podróży pasażera – ze względu na to, że na
transportujący go statek powietrzny miała wpływ nadzwyczajna okoliczność – polegającej na przewiezieniu
go za pomocą obsługiwanego przez tego przewoźnika lotu, co doprowadziło do tego, iż ten pasażer dotarł do
miejsca docelowego dzień później, niż było to pierwotnie zaplanowane, nie stanowi „racjonalnego środka”
zwalniającego tego przewoźnika z obowiązku wypłaty odszkodowania przewidzianego w art. 5 ust. 1 lit. c)
i art. 7 ust. 1 tego rozporządzenia. Przy czym TS zastrzegł, że odmiennie jest w przypadku, w którym plan podróży
pasażera nie może zostać zmieniony w inny sposób, za pomocą lotu bezpośredniego lub łączonego obsługiwanego
przez tego przewoźnika lub przez innego przewoźnika lotniczego, przylatującego do miejsca docelowego wcześniej,
niż umożliwia to następny lot danego przewoźnika lotniczego, względnie że dokonanie takiej zmiany planu podróży
stanowiłoby dla tego przewoźnika lotniczego poświęcenie, jakiego nie można od niego wymagać, mając na uwadze
możliwości jego przedsiębiorstwa w danym momencie, czego ocena należy do sądu odsyłającego.

Komentarz
Znaczący walor praktyczny ma dokonana w uzasadnieniu niniejszego wyroku analiza pojęcia „nadzwyczajne
okoliczności” (art. 5 ust. 3 rozporządzenia Nr 261/2004) - które zwalniają przewoźnika lotniczego z odpowiedzialności
za odszkodowanie wskazane w art. 5 ust. 1 lit. c) i art. 7 ust. 1 tego rozporządzenia - w odniesieniu do zachowania
uciążliwego pasażera zakłócającego porządek na pokładzie samolotu.
Ponadto TS uznał, przy spełnieniu określonych warunków, prawo przewoźnika lotniczego do powołania się na
nadzwyczajne okoliczności, które miały wpływ na poprzedni lot wykonywany przez niego za pośrednictwem tego
samego statku powietrznego, w celu uzyskania zwolnienia z obowiązku wypłaty odszkodowania pasażerom

w przypadku dużego opóźnienia lotu lub odwołania lotu.

Wyrok TS z 11.6.2020 r., Transportes Aéreos Portugueses, C-74/19

W wyroku TS z 11.6.2020 r. dotyczącym Transportes Aéreos Portugueses omówiono kluczowe kwestie związane z nadzwyczajnymi okolicznościami, zachowaniem uciążliwego pasażera i obowiązkiem wypłaty odszkodowania. Decyzja Trybunału potwierdza możliwość uzasadnionego powołania się przez przewoźnika lotniczego na nadzwyczajne okoliczności w sytuacjach takich jak zakłócanie porządku na pokładzie samolotu.