Zakaz dyskryminacji a ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

Zakaz dyskryminacji, uregulowany w art. 18 TFUE, jest analizowany w kontekście umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej związanej z implantami piersi. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości dotyczy interpretacji zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową oraz jego zastosowania w relacjach między jednostkami. Czytelnik dowie się, jak TS rozstrzygnął kwestię zgodności postanowienia umowy ubezpieczenia z art. 18 TFUE oraz jakie kryteria muszą być spełnione, aby móc się powołać na ten przepis w praktyce.

Tematyka: Zakaz dyskryminacji, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, art. 18 TFUE, umowa ubezpieczenia, implanty piersi, Trybunał Sprawiedliwości, TS, interpretacja prawa, stosowanie prawa Unii, prawo krajowe

Zakaz dyskryminacji,uregulowany w art. 18 TFUE, nie może być powoływany w celu zakwestionowania
postanowienia umowy zawartej między producentem wyrobów medycznych a zakładem ubezpieczeń,
ograniczający geograficzny zakres ochrony ubezpieczeniowej odpowiedzialności cywilnej
Stan faktyczny
RB (obywatelka RFN) wniosła powództwo przeciwko TÜV Rheinland LGA Products GmbH i zakład ubezpieczeń
Allianz IARD SA domagając się odszkodowania za szkody wyrządzone poprzez wszczepienie wadliwych implantów
piersi. W wyniku tego powstał spór dotyczący umowy ubezpieczenia zawartej między tym ubezpieczycielem
a producentem implantów piersi, która zawierała postanowienie ograniczające geograficzny zakres ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej związanej z produkcją tych implantów do szkód zaistniałych we Francji. Sąd odsyłający
rozważał zgodność tego postanowienia z art. 18 akapit pierwszy TFUE w zakresie, w jakim nie przewiduje ono, że
ochrona ubezpieczeniowa obejmuje szkody występujące na całym terytorium Unii, co może powodować
dyskryminację pośrednią ze względu na przynależność państwową, co do zasady zakazaną przez to postanowienie.
Pytanie prejudycjalne
Czy zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, przewidziany w art. 18 akapit pierwszy TFUE,
wywołuje bezpośrednie skutki horyzontalne, w związku z czym można się powołać na ten przepis w stosunkach
między jednostkami?
Stanowisko TS
Artykuł 18 akapit pierwszy TFUE stanowi, że w zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla postanowień
szczególnych, które one przewidują, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność
państwową. Zgodnie z orzecznictwem to postanowienie może być stosowane samodzielnie wyłącznie w sytuacjach
podlegających prawu Unii, w odniesieniu do których Traktat nie zawiera szczególnych postanowień o zakazie
dyskryminacji (wyrok TS z 18.6.2019 r., Austria/Niemcy, C-591/17, EU:C:2019:504, pkt 39). Stosowanie art. 18 akapit
pierwszy TFUE jest zatem uzależnione od spełnienia dwóch przesłanek kumulatywnych. Pierwsza przesłanka
oznacza, że sytuacja, która doprowadziła do podniesionej dyskryminacji musi być objęta unijnym prawem.
W ramach drugiej przesłanki, do takiej sytuacji nie powinny mieć zastosowania żadne szczególne postanowienia
Traktatów zakazujące dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.
Odnosząc się do pierwszej przesłanki TS wskazał, że we wtórnym prawie UE nie ma przepisu, który nakładałby na
wytwórcę wyrobów medycznych obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
obejmującego ryzyko związane z tymi wyrobami, lub który regulowałby w jakikolwiek sposób takie ubezpieczenie.
Zdaniem TS w obecnym stanie prawa UE ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej producentów wyrobów
medycznych za szkody związane z tymi wyrobami nie jest przedmiotem uregulowań tego prawa. Odmiennie jest
przykładowo w sytuacji ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w związku z ruchem pojazdów mechanicznych,
regulowanego dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z 16.9.2009 r. w sprawie ubezpieczenia od
odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania
obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.Urz. L z 2009 r., Nr 263, s. 11), która przewiduje ciążący
na każdym państwie członkowskim obowiązek podjęcia odpowiednich środków, aby umowa ubezpieczenia
obejmowała również szkody wyrządzone na terytorium innych państw członkowskich.
Zgodnie z orzecznictwem TS możliwość powołania się na jedną z tych unijnych swobód umożliwia objęcie danej
sytuacji zakresem stosowania Traktatów w rozumieniu art. 18 akapit pierwszy TFUE. Przy czym musi również istnieć
konkretny związek między przemieszczającymi się osobą, usługą lub towarem, a domniemaną dyskryminacją.
Związek taki powstaje w szczególności w przypadku, gdy osoba, która doświadczyła podniesionej dyskryminacji, jest
osobą, która przemieszczała się w obrębie Unii (wyrok TS z 13.6.2019 r., TopFit i Biffi, C-22/18, EU:C:2019:497,
pkt 29 i 30) lub gdy nierówne traktowanie wynika bezpośrednio z przepisów krajowych mających zastosowanie do
towarów pochodzących z innych państw członkowskich (wyrok TS z 20.10.1993 r., Phil Collins i in., C-92/92 i C-
326/92, EU:C:1993:847, pkt 22, 23 i 27).
W niniejszej sprawie RB będąca obywatelką Niemiec nie skorzystała ze swobody przemieszczania się. W związku
z tym TS stwierdził, że nie istnieje żaden konkretny związek między sytuacją rozpatrywaną w postępowaniu głównym
a swobodą przemieszczania się obywateli Unii.
Swoboda świadczenia usług obejmuje również swobodę usługobiorców w zakresie udania się do innego państwa
członkowskiego w celu skorzystania tam z usługi. Tym samym osoby korzystające z opieki medycznej mogą być

uważane za usługobiorców (wyrok TS z 31.1.1984 r. w sprawie Luisi i Carbone, 286/82 i 26/83, EU:C:1984:35, pkt
16). Nie ulega jednak wątpliwości, że RB korzystała jedynie z opieki medycznej w RFN, tzn. w państwie, w którym ma
miejsce zamieszkania. Swoboda świadczenia usług ubezpieczeniowych obejmuje również swobodę ubezpieczycieli
w zakresie oferowania swoich usług ubezpieczającym mającym miejsce zamieszkania bądź siedzibę w innych
państwach członkowskich i odwrotnie, swobodę osób ubiegających się o zawarcie umowy ubezpieczenia
z ubezpieczycielem mającym siedzibę w innym państwie członkowskim (wyrok TS z 26.6.2003 r., Skandia
i Ramstedt, C-422/01, EU:C:2003:380, pkt 27 i 28). Tymczasem sporna umowa ubezpieczenia, mająca na celu
pokrycie odpowiedzialności cywilnej producenta implantów piersi za szkody z nimi związane, została zawarta
pomiędzy producentem protez z siedzibą we Francji, a zakładem ubezpieczeń z siedzibą w tym samym państwie
członkowskim. Zatem zawarcie tej umowy nie jest objęte zakresem wykonywania swobody świadczenia usług.
Natomiast okoliczność, że RB ma miejsce zamieszkania w RFN nie ma znaczenia ponieważ nie jest ona stroną tej
umowy. W tych okolicznościach TS uznał, że sytuacja będąca przedmiotem postępowania głównego nie ma żadnego
konkretnego związku ze swobodą świadczenia usług na podstawie art. 56 TFUE.
W odniesieniu do swobodnego przepływu towarów przewidzianego w art. 34 TFUE nie zostało zakwestionowane, że
transgraniczny przepływ implantów piersi, będących przedmiotem postępowania głównego, nie został naruszony
żadną dyskryminującą przeszkodą. Przeciwnie, produkty te, które zostały wyprodukowane we Francji, zostały
następnie wprowadzone do obrotu w Niderlandach przez niderlandzkie przedsiębiorstwo, które następnie sprzedało
je w RFN. Trybunał stwierdził, że spór przed sądem krajowym nie dotyczy samego transgranicznego przepływu
towarów, lecz szkody wyrządzonej przez towary, które były przedmiotem tego przepływu. Wobec braku skutków dla
handlu towarami i usługami wewnątrz Unii sytuacja będąca przedmiotem postępowania głównego, zdaniem TS, nie
jest porównywalna z sytuacją będącą przedmiotem sprawy Phil Collins i in. (pkt 22 i 23). Tym samym nie istnieje
żaden konkretny związek między sytuacją rozpatrywaną w postępowaniu głównym a swobodą przemieszczania się
obywateli Unii. W konsekwencji TS uznał, że ta sytuacja nie jest objęta zakresem stosowania prawa Unii
w rozumieniu art. 18 akapit pierwszy TFUE.
Reasumując TS orzekł, że art. 18 akapit pierwszy TFUE należy interpretować w ten sposób, że nie ma on
zastosowania do postanowienia przewidzianego w umowie zawartej między zakładem ubezpieczeń
a producentem wyrobów medycznych, ograniczającego geograficzny zakres ochrony ubezpieczeniowej
odpowiedzialności cywilnej w związku z tymi wyrobami do szkód zaistniałych na terytorium jednego państwa
członkowskiego, ponieważ w obecnym stanie prawa UE sytuacja taka nie jest objęta zakresem jego
stosowania.

Komentarz
Trybunał potwierdził w niniejszym wyroku, że w obecnym stanie prawa Unii ubezpieczenie odpowiedzialności
cywilnej producentów wyrobów medycznych za szkody związane z tymi wyrobami nie jest przedmiotem uregulowań
tego prawa. Zatem spory w tym zakresie należy rozpatrywać wyłącznie w świetle prawa krajowego.

Wyrok TS z 11.6.2020 r., TÜV Rheinland LGA Products i Allianz IARD, C-581/18

Wyrok TS z 11.6.2020 r., TÜV Rheinland LGA Products i Allianz IARD, C-581/18, potwierdza, że obecne prawo Unii nie reguluje kwestii ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej producentów wyrobów medycznych. W związku z tym spory w tym obszarze powinny być rozpatrywane zgodnie z prawem krajowym, co jest istotnym wnioskiem wynikającym z analizy omawianego przypadku.