Uzgadnianie cen w sieci restauracji franczyzowych jest zakazane ex lege

Uzgadnianie cen w sieci restauracji franczyzowych jest zakazane ex lege zgodnie z Ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów. Decyzją Prezesa UOKIK nałożono karę pieniężną na spółkę Sfinks za naruszenie zakazu porozumień cenowych. Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny potwierdziły zasadność kary. Ostatecznie Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną spółki, podkreślając, że nawet ustalenie cen w umowach franczyzowych narusza interes publiczny i mechanizm konkurencji.

Tematyka: uzgadnianie cen, umowy franczyzowe, zakaz porozumień cenowych, interes publiczny, ochrona konkurencji

Ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1076 ze zm.; dalej jako:
OchrKonkurU) chroni istnienie mechanizmu konkurencji. Każde zachowanie wymierzone w konkurencję
narusza interes publiczny. Porozumienia cenowe należą do najcięższych naruszeń konkurencji na rynku,
a zawarcie takich uzgodnień na rynku wertykalnym nie zwalnia spod oceny antymonopolowej.
Stan faktyczny
Decyzją z 25.6.2013 r. nr DOK Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za praktykę ograniczającą
konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art.6 ust. 1 pkt 1 OchrKonkurU, zawarcie przez Sfinks spółkę
akcyjną z przedsiębiorcami prowadzącymi na zasadzie franczyzy restauracje pod marką Sfinks porozumienia
ograniczającego konkurencję na lokalnych rynkach restauracji nieformalnych na terenie kraju, polegającego na
ustalaniu sztywnych cen sprzedaży produktów oferowanych w restauracjach działających pod marką Sfinks, i nakazał
zaniechania jej stosowania. Na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 1 OchrKonkurU z tytułu naruszenia owego zakazu
nałożył na karę pieniężną w wysokości 464 228,92 zł. W ramach franczyzy sieć stosowała sztywne ceny. Od decyzji
Prezesa UOKIK zostało wniesione odwołanie do Sądu Okręgowego. Spółka zarzuciła Prezesowi Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 1 OchrKonkurU. Powołany przepis zakazuje stosowania
przez przedsiębiorców porozumień, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub inne
naruszenie konkurencji na rynku właściwym polegających na ustalaniu przez przedsiębiorców, bezpośrednio lub
pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów.
SOKIK oddalił odwołanie. Potwierdził zasadność zarzutu zawartego w zaskarżonej decyzji polegającego na
stosowaniu zakazanej praktyki, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 OchrKonkurU, polegającej na zamieszczaniu
w umowach z franczyzobiorcami postanowień przyznających wyłącznie franczyzodawcy prawo do ustalania cen
produktów sprzedawanych we wszystkich restauracjach należących do sieci SFINKS, lub kształtowania polityki
cenowej w sieci i nakładających na franczyzobiorców bezwzględny obowiązek sprzedaży produktów po cenach
ustalonych przez franczyzodawcę. Sąd Okręgowy wskazał, że z treści zawieranych przez powoda umów
jednoznacznie wynikało, że jego kontrahenci zostali zobowiązani do stosowania jednolitego cennika usług
świadczonych w restauracjach sieci, co wskazywało na zawarcie mającego antykonkurencyjny cel porozumienia,
o którym mowa art. 6 ust. 1 pkt 1 OchrKonkurU. Sąd Okręgowy podkreślił, że w art. 6 ust. 1 OchrKonkurU wymóg
ustalenia celu lub wystąpienia skutku stosowania zakazanej praktyki został określony alternatywnie, a do postawienia
zarzutu naruszenia zakazu wystarczające jest zatem stwierdzenie, że zamieszczenie przez przedsiębiorcę w umowie
określonego postanowienia może zmierzać, nawet w sposób nieumyślny, do antykonkurencyjnego celu lub skutku.
Takie stanowisko zdaniem sądu znajduje uzasadnienie w przyjętej w art. 1 ust. 2 OchrKonkurU zasadzie
domniemania, iż okoliczności związane ze stosowaniem zarzucanej praktyki wywołują lub mogą wywołać skutki
w postaci ograniczenia konkurencji.
Odnosząc się do wyłączeń z art. 8 OchrKonkurU SO stwierdził, że w pewnych okolicznościach stosowanie sztywnych
cen odsprzedaży w porozumieniach zawieranych przez producentów (dostawców) z członkami sieci dystrybucji może
mieć charakter prokonkonkurencyjny. Wskazał, że ograniczenie konkurencji cenowej między członkami sieci
dystrybucji towarów dostarczanych przez jednego producenta ułatwia wejście na rynek. Stosowanie sztywnych cen
odsprzedaży można zuznać za prokonkurencyjne także wtedy, gdy będzie wynikać z potrzeby zapewnienia
jednolitego wizerunku i charakteru działania sieci sprzedaży i skutecznego prowadzenia krótkoterminowych akcji
promocyjnych, opierających się na niskiej cenie. Jednak zdaniem SO, przedstawione w oddwołaniu okoliczności
dotyczące pozytywnych efektów zawarcia umowy franczyzowej miały jednak znaczenie jedynie teoretyczne. Sąd
Okręgowy uznał, że powód nie przedstawił dowodów w postaci dokumentów, z których wynikałoby, iż nabywanie po
niższych cenach produktów dla całej sieci wywoływało rzeczywisty skutek w postaci obniżenia cen potraw i napoi
sprzedawanych w sieci.
SA w Warszawie uchylił orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy w wyniku
ponownego rozpoznania sprawy potwierdził zasadność kary pieniężnej. SA w wyroku z 10.1.2018 r. zmienił
wysokość kary pieniężnej i obniżył ją do 50 tys. zł, gdyż szkodliwość społeczna naruszenia nie była wielka. Również
udział w rynku restauracji franczyzowych Sfinks był nieznaczny. SA w Warszawie potwierdził ustalenia SO w zakresie
kwalifikacji stosowania sztywnych cen w menu restauracji franczyzowych pod firmą Sfinks jako praktyki
ograniczającej konkurencję. Spółka wniosła skargę kasacyjną od wyroku SA do Sądu Najwyższego. Wydanemu
przez SA orzeczeniu zarzucono przed wszystkim brak naruszenia interesu publicznego przez ustalenie sztywnych
cen w ramach franczyzy (art. 1 ust. 1 i art. 6 ust. 1 pkt 1 OchrKonkurU). Dodatkowo w skardze kasacyjnej powołano
się na wyłączenie indywidualne z art. 8 OchrKonkurU. Wskazany przepis stanowi, że zakazu porozumień nie stosuje
się do porozumień, które jednocześnie: przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do

postępu technicznego lub gospodarczego; zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających
z porozumień korzyści; nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do
osiągnięcia tych celów; nie stwarzają tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku
właściwym w zakresie znacznej części określonych towarów.
Stanowisko SN
SN oddalił skargę kasacyjną. Rozpoznając skargę kasacyjną odniósł się do przesłanki interesu publicznego z art. 1
ust.1 OchrKonkurU. Wypowiedział się także co do wysokości kary pieniężnej. W uzasadnieniu orzeczenia SN
podkreślił, że klauzula interesu społecznego zawarta w art. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nie
zwalnia od oceny tego interesu w odniesieniu do porozumień polegających na uzgadnianiu cen w w ramach umów
franczyzowych.
Już na wstępie SN podkreślić znaczenie klauzuli ochrony interesu publicznego wskazując, że ustawa o ochronie
konkurencji i konsumentów chroni istnienie mechanizmu konkurencji, jako optymalnego sposobu podziału dóbr
w społecznej gospodarce rynkowej, zatem każde działanie wymierzone w ten mechanizm z zasady godzi w interes
publiczny (por. wyrok SN z 5.6.2008 r., III SK 40/07,
). Zawarcie porozumienia dotyczącego zasadniczego
parametru konkurencji na rynku, jakim jest cena, niewątpliwie narusza zatem interes publiczny (por. wyrok SN
z 23.11.2011 r., III SK 21/11,
) - i to, jak wynika z uwag poczynionych powyżej, niezależnie od wystąpienia
skutku w postaci wyeliminowania, ograniczenia lub naruszenia w inny sposób konkurencji na rynku właściwym.
Przesłanka zakazu w niedozwolonym porozumieniu jest spełniona nawet, gdy nie nastąpił skutek w postaci eliminacji
konkurencji. Bowiem każde zachowanie godzące w mechanizm ochrony konkurencji, narusza interes społeczny,
niezależnie czy wystąpi skutek w postaci ograniczenia czy eliminacji konkurencji Z punktu widzenia zakazu
ustanowionego W art. 6 ust. 1 pkt 1 OchrKonkurU nie ma także znaczenia okoliczność, czy kwestionowane
porozumienie wywołało skutek w postaci wyeliminowania, ograniczenia lub naruszenia w inny sposób konkurencji na
rynku właściwym. Przepis ten - na co wskazuje posłużenie się w jego treści alternatywą „celem lub skutkiem”. Odnosi
się nie tylko do tych przypadków, w których osiągnięty został zamierzony skutek, ale dotyczy również samego
uczestnictwa w porozumieniu wymierzonym w objęte ochroną dobro, jakim jest swobodna konkurencja. W wydanym
orzeczeniu SN odniósł się także do uzgodnień cenowych dokonywanych w umowach franszyzy. Podkreślił, że do
ustalenia sztywnych cen sprzedaży doszło w ramach umowy franczyzy. Takie postanowienia zmniejszające swobodę
franczyzobiorcy odnośnie ustalania cen ograniczają konkurencję, choć nie dotyczy to przypadku, gdy
franczyzodawca udziela franczyzobiorcy jedynie wytycznych cenowych, o ile między franczyzodawcą
i franczyzobiorcami albo między samymi franczyzobiorcami nie występuje uzgodniona praktyka faktycznego
stosowania tych cen (Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 28.1.1986 r., Pronuptia de Paris GmbH vs Pronuptia
Paris Irmgrad Schillgallis, 161/84). Jednak zdaniem SN w stanie faktycznym sprawy z takie wyłączenie nie miało
miejsca.

Komentarz
SN rozpoznawał skargę kasacyjną spółki Sfinks w związku z zarzutem naruszenia zakazu stosowania porozumień
cenowych. SN prawomocnie rozstrzygnął spór rozpoczęty w 2013 r. przed organem antymonopolowym. SN
jednoznacznie potwierdził znaczenie klauzuli interesu publicznego z art.1 ust.1 OchrKonkurU jako przesłanki
stosowania ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Pomimo tego, że w rozpoznawanej sprawie doszło do
zawarcia porozumienia cenowego pomiędzy przedsiębiorcami w relacji wertykalnej, to ta okoliczność nie stanowi
przesłanki wyłączającej spod zakazu z art. 6 ust.1 OchrKonkurU. Uzgadnianie cen w umowach franczyzy nie podlega
wyłączeniu spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję. Także bez znaczenia, z punktu widzenia
powołanego zakazu, jest okoliczność, czy kwestionowane porozumienie wywołało skutek w postaci wyeliminowania,
ograniczenia lub naruszenia w inny sposób. Bowiem ustawodawca posłużył się alternatywnie „celem lub skutkiem”.

Wyrok SN z 9.10.2019 r., I NSK 89/18

Sąd Najwyższy potwierdził znaczenie klauzuli interesu publicznego w zakresie zakazu porozumień cenowych w umowach franczyzowych. Decyzja ta podkreśla, że każde naruszenie mechanizmu konkurencji, nawet jeśli nie prowadzi do eliminacji konkurencji, jest sprzeczne z interesem społecznym. Uzgodnienie cen w umowach franczyzowych nie podlega wyłączeniu spod zakazu antymonopolowego.