Zakaz nakładania opłat na konsumentów

Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości, zakaz nakładania opłat, instrumenty płatnicze, usługi płatnicze, transakcje płatnicze, PSD2, ochrona konsumentów, harmonizacja UE

Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że zakaz pobierania opłat z tytułu korzystania z określonych instrumentów
płatniczych i usług płatniczych, np. uiszczania zapłaty za faktury za usługi telekomunikacyjne w drodze
przelewu SEPA, w umowach z konsumentami, ma zastosowanie do wszystkich transakcji płatniczych na
obszarze UE zleconych od 13.1.2018 r. Nie ma znaczenia w takim przypadku data zawarcia umowy, będąca
podstawą takich transakcji płatniczych.
V. jest operatorem sieci kablowej i dostawcą dostępu do internetu prowadzącym działalność na terytorium Niemiec.
Od momentu transpozycji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 z 25.11.2015 r. w sprawie
usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającej dyrektywy 2002/65/WE, 2009/110/WE, 2013/36/UE
i rozporządzenie (UE) Nr 1093/2010 oraz uchylającej dyrektywę 2007/64/WE (Dz.Urz. UE L z 2015 r. Nr 337, s. 35;
dalej: PSD2) do niemieckiego prawa, ze skutkiem od 13.1.2018 r., V. dokonuje rozróżnienia pomiędzy umowami
o świadczenie usług telekomunikacyjnych i usług telewizji kablowej zawartymi przed tą datą oraz umowami
zawartymi od tej daty. W pierwszej kategorii umów ten operator stosuje do klientów, którzy nie autoryzowali
dokonywania polecenia zapłaty, lecz sami uiszczają faktury w drodze przelewu SEPA, opłatę ryczałtową w wysokości
2,50 EUR za transakcję płatniczą. Stowarzyszenie konsumentów uważało, że V. nie ma prawa nakładać tej opłaty na
transakcje płatnicze, których wykonanie zostało zlecone na podstawie umów zawartych do 13.1.2018 r.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 62 ust. 4 PSD2 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu lub
praktyce krajowej, zgodnie z którymi w ramach umów z konsumentami zawartych na czas nieokreślony zakaz
pobierania opłat z tytułu korzystania z instrumentów płatniczych i usług płatniczych, o których mowa w tym przepisie,
ma zastosowanie wyłącznie do transakcji płatniczych zleconych w ramach wykonania umów zawartych po 13.1.2018
r., tak że te opłaty nadal mają zastosowanie do transakcji płatniczych zleconych po tej dacie w ramach wykonania
umów zawartych na czas nieokreślony przed tą datą?
Stanowisko TS
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS przy dokonywaniu wykładni unijnego przepisu należy uwzględnić nie tylko
jego treść, ale także jego kontekst i cel aktu prawnego, którego jest on częścią (wyrok TS z 13.10.2016 r., C-294/15,
, Mikołajczyk, EU:C:2016:772, pkt 26).
Przepis art. 62 ust. 4 dyrektywy PSD2 stanowi, że państwa członkowskie zapewniają, aby odbiorca w rozumieniu
art. 4 pkt 9 PSD2, nie mógł pobierać opłat z tytułu korzystania z instrumentów płatniczych, w odniesieniu do
których opłaty interchange są regulowane na mocy rozdziału II rozporządzenia 2015/751/UE, i za usługi płatnicze, do
których stosuje się rozporządzenie 260/2012/UE. Trybunał stwierdził, że z treści tego przepisu nie wynika żadne
uściślenie dotyczące stosowania tego zakazu w czasie.
Odnosząc się do kontekstu art. 62 ust. 4 PSD2 Trybunał wskazał, że zgodnie z art. 115 ust. 1 i art. 115 ust. 2 ak. 1
PSD2, państwa członkowskie powinny były przyjąć oraz opublikować środki niezbędne do wykonania tej dyrektywy
do 13.1.2018 r.. Te przepisy zaczęły obowiązywać dopiero od tego dnia. Ponadto, art. 62 ust. 4 PSD2 zawiera
zharmonizowane przepisy, zatem państwa członkowskie, rozpoczynając od daty przewidzianej w art. 115 ust. 2 ak. 1
PSD2, nie utrzymują w mocy ani nie ustanawiają przepisów innych niż przewidziane w tej dyrektywie. Co więcej,
zakaz pobierania opłat z tytułu korzystania z instrumentów płatniczych i usług płatniczych, o których mowa w art. 62
ust. 4 PSD2, ma zastosowanie do transakcji płatniczych w rozumieniu art. 4 pkt 5 tej dyrektywy „niezależnie od
leżących u jego podstawy zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą”. W ocenie TS, z wykładni systemowej art. 62
ust. 4 PSD2 wynika zatem, że zakaz żądania opłat za korzystanie z instrumentów płatniczych i usług
płatniczych, o których mowa w tym przepisie, ma zastosowanie do wszystkich transakcji płatniczych
zleconych począwszy od 13.1.2018 r.
Celem PSD2 jest wspieranie dalszej integracji wewnętrznego rynku usług płatniczych oraz w szczególności
zapewnienie wysokiego poziomu ochrony użytkownikom mającym status konsumentów (wyrok TS
z 11.11.2020 r., C‑ 287/19, DenizBank, EU:C:2020:897, pkt 102). Przy czym ochrona konsumentów w ramach
polityki Unii Europejskiej została przewidziana w art. 169 TFUE i w art. 38 Karty praw podstawowych Unii
Europejskiej (wyrok TS z 2.3.2017 r., C-568/15,
, Zentrale zur Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs Frankfurt
am Main, EU:C:2017:154, pkt 28). Ponadto, jak wynika z motywu 66 PSD2, zamiarem unijnego prawodawcy było
przezwyciężenie, za pomocą zakazu przewidzianego w art. 62 ust. 4 tej dyrektywy, rozdrobnienia praktyk
krajowych w zakresie pobierania opłat za korzystanie z określonych instrumentów płatniczych, które to
rozdrobnienie spowodowało krańcową niejednorodność rynku płatności i stało się źródłem niepewności dla

konsumentów, zwłaszcza w kontekście handlu elektronicznego i w kontekście transgranicznym. Wobec tego TS
uznał, że każde zróżnicowane stosowanie tego zakazu w zależności od tego, czy zobowiązania leżące u podstaw
transakcji płatniczych zleconych począwszy od 13.1.2018 r. powstały przed tą datą, czy po niej, zagroziłoby
harmonizacji na poziomie UE, ustanowionej w art. 62 ust. 4 PSD2 w związku z jej art. 107 ust. 1, a cel tej
dyrektywy, jakim jest ochrona konsumentów na wewnętrznym rynku usług płatniczych, zostałby osłabiony.
Trybunał oddalił podniesiony przez V. argument, zgodnie z którym zasady niedziałania prawa wstecz i ochrony
uzasadnionych oczekiwań zostały naruszone przez przewidziany w art. 62 ust. 4 dyrektywy 2015/2366/UE
obowiązywanie tego zakazu w czasie. Trybunał przypomniał, że nowy przepis stosuje się od daty wejścia w życie
aktu, który go wprowadza, i że choć nie stosuje się go do sytuacji prawnych powstałych i ostatecznie zakończonych
przed tym wejściem w życie, to jednak stosuje się go do przyszłych skutków sytuacji powstałej pod rządami dawnej
ustawy oraz do nowych sytuacji prawnych, chyba że z brzmienia, systematyki lub celu normy jednoznacznie wynika,
że należy jej przypisać skutek działania z mocą wsteczną. Ma to miejsce zwłaszcza w przypadku, gdy wraz z nową
normą zostają wydane przepisy szczególne, które określają konkretnie warunki jej stosowania w czasie (wyrok
TS z 14.5.2020 r., C-15/19,
, Azienda Municipale Ambiente, EU:C:2020:371, pkt 56, 57). Trybunał uznał, że
w niniejszej sprawie, ponieważ art. 62 ust. 4 PSD2 nie obejmuje transakcji płatniczych zrealizowanych do 13.1.2018
r., ten przepis nie dotyczy sytuacji prawnych powstałych i ostatecznie zakończonych przed tą datą, a zatem nie
wywołuje skutku wstecz. Ponadto, co do transakcji płatniczych zleconych począwszy od 13.1.2018 r. w ramach
wykonywania umów zawartych na czas nieokreślony przed tą datą, art. 62 ust. 4 dyrektywy PSD2 stanowi jedynie
przypadek zastosowania nowej normy prawnej do przyszłych skutków sytuacji powstałej pod rządami normy
wcześniejszej.
Trybunał dodał, że w zakresie, w jakim sąd odsyłający jest zdania, iż przepis krajowy podważa pełne stosowanie
zakazu pobierania dodatkowych opłat od transakcji płatniczych zleconych począwszy od 13.1.2018 r., jeżeli
zobowiązanie umowne będące podstawą tych transakcji płatniczych powstało przed tą datą, do tego sądu należy
ustalenie, czy przepis ten może być przedmiotem wykładni zgodnej z art. 62 ust. 4 dyrektywy PSD2 (wyrok TS
z 15.10.2020 r., C-778/18,
, Association française des opérateurs de banques, EU:C:2020:831, pkt 59).
Reasumując TS orzekł, że art. 62 ust. 4 dyrektywy PSD2 należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na
przeszkodzie przepisowi krajowemu lub praktyce krajowej, zgodnie z którymi w ramach umów
z konsumentami zawartych na czas nieokreślony zakaz pobierania opłat z tytułu korzystania z instrumentów
płatniczych i usług płatniczych, o których mowa w tym przepisie, ma zastosowanie wyłącznie do transakcji
płatniczych zleconych w ramach wykonywania umów zawartych po 13.1.2018 r., w ten sposób że opłaty te
mają nadal zastosowanie do transakcji płatniczych zleconych po tej dacie w ramach wykonania umów
zawartych na czas nieokreślony przed tą datą.

Komentarz
W niniejszym wyroku Trybunał dokonał interpretacji art. 62 ust. 4 PSD2 przewidującego zakaz pobierania opłat
z tytułu korzystania z instrumentów płatniczych i usług płatniczych regulowanych rozporządzeniami 2015/751/UE
oraz 260/2012/UE. Zakaz ten stanowi wyjątek od zasady pobierania przez odbiorców opłat od płatnika za dokonanie
płatności określoną metodą (nie tylko kartą płatniczą) tzw. surcharge. Zgodnie z art. 115 PSD2 do 13.1.2018 r.
państwa członkowskie powinny były transponować przepisy tej dyrektywy (w Polsce ustawa z 10.5.2018 r. o zmianie
ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1075) weszła w życie 20.6.2018 r.
Ze względu na to, że bezpośrednio z treści art. 62 ust. 4 PSD2 nie wynika termin obowiązywania tego zakazu
w czasie, Trybunał dokonał w niniejszym wyroku wykładni, systemowej i celowościowej tego przepisu. Na jej
podstawie Trybunał uznał, że każde zróżnicowane stosowanie uregulowanego w art. 62 ust. 4 PSD2 zakazu,
w zależności od tego, czy zobowiązania leżące u podstaw transakcji płatniczych zleconych od 13.1.2018 r. powstały
przed tą datą, czy po niej, zagroziłoby harmonizacji na poziomie UE oraz osłabiłoby cel PSD2, jakim jest ochrona
konsumentów na wewnętrznym rynku usług płatniczych. Tym samym datą właściwą dla zastosowania tego zakazu
jest data zlecenia transakcji płatniczej, a nie data powstania stosunku zobowiązaniowego będącego podstawą tej
transakcji.
Trybunał podkreślił, że na sądzie krajowym ciąży obowiązek dokonania wykładni praw krajowego wynikającego
z transpozycji, zgodnie z właściwym przepisem dyrektywy.
Na marginesie należy wskazać, że przepis art. 62 ust. 4 dyrektywy 2015/2366/UE został transponowany w polskim
prawie w art. 37a ust. 3 UsłPłU.

Wyrok TS z 2.12.2021 r., w spr. (Vodafone Kabel Deutschland), C-484/20,

Trybunał orzekł, że art. 62 ust. 4 dyrektywy PSD2 należy interpretować w ten sposób, że zakaz pobierania opłat z tytułu korzystania z instrumentów płatniczych i usług płatniczych ma zastosowanie do wszystkich transakcji płatniczych zleconych od 13.1.2018 r., niezależnie od daty zawarcia umowy. Orzeczenie ma na celu zapewnienie harmonizacji na poziomie UE oraz ochronę konsumentów na wewnętrznym rynku usług płatniczych.