Minimalne sumy gwarancyjne w umowach ubezpieczenia OC
Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że Polska powinna zapewnić podwyższone minimalne sumy gwarancyjne w umowach ubezpieczenia OC, także dla umów zawartych przed 11.12.2009 r. Z analizy TSUE wynika, że nowe przepisy mają zastosowanie do bieżących sytuacji, a zasada ochrony poszkodowanych w wypadkach drogowych ma zastosowanie niezależnie od daty zawarcia umowy ubezpieczenia.
Tematyka: minimalne sumy gwarancyjne, umowy ubezpieczenia OC, TSUE, ochrona poszkodowanych, przepisy UE
Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że Polska powinna zapewnić podwyższone minimalne sumy gwarancyjne w umowach ubezpieczenia OC, także dla umów zawartych przed 11.12.2009 r. Z analizy TSUE wynika, że nowe przepisy mają zastosowanie do bieżących sytuacji, a zasada ochrony poszkodowanych w wypadkach drogowych ma zastosowanie niezależnie od daty zawarcia umowy ubezpieczenia.
Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że Polska, która skorzystała z przewidzianej w przepisach możliwości ustanowienia okresu przejściowego, powinna zapewnić, aby od 11.12.2009 r. podwyższone minimalne sumy gwarancyjne przewidziane w umowach ubezpieczenia komunikacyjnego, również zawartych przed tą datą, lecz obowiązujących w tym dniu. Zatem od 11.12.2009 r. suma gwarancyjna w takich umowach powinna wynosić w przypadku szkód na osobie co najmniej 2 500 000 euro na jedno zdarzenie szkodowe. Stan faktyczny W październiku 2010 r. doszło w Polsce do wypadku drogowego, w wyniku którego śmierć poniosło 16 osób, w tym G. oraz kierowca odpowiedzialny za wypadek. Ten ostatni zawarł umowę ubezpieczenia komunikacyjnego obejmującą okres od 8.12.2009 r. do 7.12.2010 r. W następstwie śmierci G. jej córka K. dokonała zgłoszenia szkody do towarzystwa ubezpieczeniowego kierowcy, żądając zadośćuczynienia i odszkodowania za szkody, które poniosła w wyniku śmierci swojej matki. K. Uzyskała od tego towarzystwa kwotę 52 tys. zł i wystąpiła do Sądu Okręgowego w Warszawie z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa, domagając się zasądzenia odszkodowania w wysokości 78 tys. zł wraz z odsetkami za opóźnienie tytułem naprawienia szkody spowodowanej niepełną transpozycją dyrektywy 2005/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. zmieniająca dyrektywy Rady 72/166/EWG, 84/5/EWG, 88/357/EWG i 90/232/EWG oraz dyrektywę 2000/26/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych (Dz.Urz. UE L z 2005 r. Nr 149, s. 14: dalej: dyrektywa 2005/14/WE) do polskiego porządku prawnego. Stanowisko TSUE Z art. 1 ust. 2 ak. 2 dyrektywy 2005/14/WE wynika, że państwa członkowskie mogły ustanowić okres przejściowy wynoszący maksymalnie pięć lat od daty wdrożenia dyrektywy 2005/14/WE do ich wewnętrznego porządku prawnego, a mianowicie – jak wynika z art. 6 ust. 1 dyrektywy 2005/14/WE – od 11.6.2007 r., w którym minimalne sumy gwarancyjne ubezpieczenia komunikacyjnego powinny być dostosowane do kwot przewidzianych w ak.1 art. 1 ust. 2 dyrektywy 2005/14/WE. Zgodnie z art. 1 ust. 2 ak. 4 dyrektywy 2005/14/WE państwa członkowskie miały jednak zwiększyć te minimalne sumy, w celu osiągnięcia co najmniej połowy poziomów przewidzianych w art. 1 ust. 2 ak. 1 dyrektywy 2005/14/WE w ciągu 30 miesięcy od tej daty, czyli najpóźniej do 11.12.2009 r. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z 16.9.2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 263, s. 11; dalej: dyrektywa 2009/103/WE) dokonała ujednolicenia i uchyliła dyrektywę 2005/14/WE ze skutkiem od 27.10.2009 r., czyli przed 11.12.2009 r., a art. 9 ust. 1 dyrektywy 2009/103/WE odpowiada – jak wynika z tabeli korelacji zawartej w załączniku II do tej dyrektywy – art. 1 ust. 2 dyrektywy 2005/14/WE.Trybunał stwierdził, że ani art. 1 ust. 2 dyrektywy 2005/14/WE, ani art. 9 ust. 1 dyrektywy 2009/103/WE nie precyzują, czy ten obowiązek dotyczy przyszłych skutków umów zawartych przed 11.12.2009 r., które obowiązywały jeszcze w tym dniu. Polska skorzystała z możliwości ustanowienia okresu przejściowego przewidzianego w art. 1 ust. 2 ak. 2 dyrektywy 2005/14/WE i w art. 9 ust. 1 ak. 2 dyrektywy 2009/103/WE. Ustawa z 24.5.2007 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 102 poz. 691) przewiduje, że obowiązek podwyższenia dotyczy umów ubezpieczenia komunikacyjnego zawartych między 11.12.2009 r. a 10.6.2012 r., z wyłączeniem zatem umów zawartych przed 11.12.2009 r., które obowiązywały jeszcze po tej ostatniej dacie. Trybunał podkreślił, że akty przyjęte w celu transpozycji dyrektywy muszą mieć zastosowanie do przyszłych skutków stanu faktycznego powstałego pod rządami dawnej ustawy z dniem upływu terminu transpozycji, chyba że dyrektywa ta stanowi inaczej (wyrok TSUE z 17.10.2018 r., C-167/17, ). Ponadto, w celu zapewnienia poszanowania zasady pewności prawa i zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań przepisy materialnego prawa Unii, zdaniem TSUE, należy interpretować jako dotyczące sytuacji zaistniałych przed ich wejściem w życie jedynie w przypadku, gdy z ich brzmienia, celu lub systematyki jasno wynika, że należy im przypisać taki skutek (wyrok TSUE z 6.10.2015 r., C-303/13 P, Komisja/Andersen, ). Podwyższenie kwot minimalnych Trybunał podkreślił, że art. 1 ust. 2 ak. 4 dyrektywy 2005/14/WE i art. 9 ust. 1 ak. 4 dyrektywy 2009/103/WE, nakładając na państwa członkowskie obowiązek podwyższenia minimalnych kwot gwarancyjnych ubezpieczenia komunikacyjnego, nie wykluczają z tego podwyższenia kwot gwarancji przewidzianych w tych umowach. W ocenie TSUE data zawarcia umowy ubezpieczenia nie stanowi decydującego elementu w tym względzie. Z treści tych przepisów nie wynika zatem, że prawodawca Unii zamierzał wprowadzić odstępstwo od zasady, zgodnie z którą nowe przepisy mają natychmiastowe zastosowanie do bieżących sytuacji. Ponadto, cel ochrony poszkodowanych w wypadkach drogowych, realizowany przez unijne przepisy dotyczące ubezpieczenia komunikacyjnego, polegający w szczególności na zapewnieniu, aby ofiary wypadków spowodowanych przez pojazdy silnikowe były traktowane w porównywalny sposób, niezależnie od miejsca na obszarze Unii, w którym wydarzył się wypadek, który to cel był stale wspierany i wzmacniany przez unijnego prawodawcę (wyrok TSUE z 28.11.2017 r., Rodrigues de Andrade, C-514/16, ), a także ogólna zasada równego traktowania – wymagają, aby poszkodowani w wypadkach, które miały miejsce od 11.12.2009 r., nie otrzymywali ograniczonego odszkodowania wyłącznie z tego powodu, że umowa ubezpieczenia została zawarta przed tą datą. Jak bowiem wynika z motywu 10 dyrektywy 2005/14/WE, obowiązek państw członkowskich zagwarantowania ochrony ubezpieczeniowej przynajmniej w zakresie pewnych kwot minimalnych stanowi istotny element zapewnienia ochrony poszkodowanych. Wbrew stanowisku Skarbu Państwa i polskiego rządu TSUE uznał, że zasady pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań nie sprzeciwiają się powyższej wykładni. Trybunał uznał, że po pierwsze, nie można twierdzić, iż zasada ustanowiona w art. 1 ust. 2 dyrektywy 2005/14/WE i w art. 9 ust. 1 dyrektywy 2009/103/WE była niejasna i nieprecyzyjna oraz mogła wywoływać nieprzewidywalne skutki. Po drugie, TSUE przypomniał, że zakres zastosowania zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań nie może zostać rozszerzony do ogólnego zakazu stosowania nowych przepisów do przyszłych skutków okoliczności, które powstały pod rządami obowiązywania wcześniejszych przepisów. W ocenie TSUE zasada niedziałania prawa wstecz nie stoi na przeszkodzie stosowaniu nowych minimalnych sum gwarancyjnych ubezpieczenia do umów ubezpieczenia komunikacyjnego zawartych przed 11.12.2009 r., które obowiązywały jeszcze w tej dacie, ponieważ kwoty te i odpowiadające im ewentualne nowe składki mają zastosowanie, zgodnie z zasadą natychmiastowego stosowania, jedynie w odniesieniu do okresu od 11.12.2009 r. Reasumując TSUE orzekł, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 2005/14/WE i art. 9 ust. 1 dyrektywy 2009/103/WE należy interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie, które skorzystały z przewidzianej w tych przepisach możliwości ustanowienia okresu przejściowego, były zobowiązane wymagać, aby od 11.12.2009 r. minimalne sumy gwarancyjne przewidziane w umowach ubezpieczenia komunikacyjnego zawartych przed tą datą, lecz obowiązujących jeszcze w tym dniu, były zgodne z zasadą ustanowioną w akapicie czwartym tych przepisów. Komentarz Trybunał rozstrzygając w „polskiej sprawie” dokonał wykładni reguł obowiązujących w okresie przejściowym na dostosowanie minimalnych sum gwarancyjnych w umowach ubezpieczenia OC za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych. W niniejszym wyroku Trybunał dokonał zarówno wykładni art. 1 ust. 2 dyrektywy 2005/14/WE, jak i wykładni art. 9 ust. 1 dyrektywy 2009/103/WE. W rozpatrywanej sprawie umowa ubezpieczenia komunikacyjnego została zawarta przed 11.12.2009 r., ale wciąż obowiązywała w tym dniu. Trybunał uznał, że przyszłe skutki takiej umowy podlegają przepisom art. 1 ust. 2 ak. 4 dyrektywy 2005/14/WE oraz art. 9 ust. 1 ak. 4 dyrektywy 2009/103/WE od 11.12.2009 r., wedle zasady, zgodnie z którą nowe przepisy mają zastosowanie do bieżących sytuacji. Tym samym TSUE podzielił stanowisko powódki, że Polska była zobowiązana transponować przepisy dyrektywy 2005/14/WE w taki sposób, aby od 11.12.2009 r. suma gwarancyjna we wszystkich umowach ubezpieczenia OC posiadaczy samochodów mechanicznych wynosiła w przypadku szkód na osobie 2,5 tys. euro na jedno zdarzenie szkodowe (por. art. 272 ustawy z 11.9.2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1130; dalej: DziałUbezpReasU). Trybunał odrzucił możliwość powołania się, w takiej sytuacji, przez państwo członkowskie na zasadę niedziałania prawa wstecz, ponieważ długie okresy przejściowe pozwalają ustawodawcom krajowym na odpowiednio wczesne nałożenie wymogów ochrony ubezpieczeniowej. W uzasadnieniu niniejszego wyroku TSUE szczegółowo wyjaśnił również, że powyższe stanowisko nie narusza zasady pewności prawa oraz ochrony uzasadnionych oczekiwań. Z powyższego stanowiska TSUE wynika, że transpozycji dyrektywy 2005/14/WE została dokonana przez Polskę w sposób nieprawidłowy i tym samym pierwsza przesłanka powstania odpowiedzialności państwa, wskazana w wyroku TSUE z 19.11.1991 r., C-6/90 i C-9/90, Francovich i in. (sprawy połączone), , została spełniona. W tych okolicznościach polski sąd powinien zbadać, czy i w jakiej wysokości K. poniosła szkodę pozostającą w związku przyczynowym z naruszeniem zobowiązania ciążącego na Polsce. Jeśli orzeknie taką szkodę, to Skarb Państwa powinien zostać zobowiązany do jej naprawienia. Wykładnia zawarta w niniejszym wyroku będzie również aktualna podczas interpretacji nowelizacji DziałUbezpReasU wprowadzającej kolejne podwyższenie sum gwarancyjnych w OC posiadaczy pojazdów, a wynikającej z obowiązku transpozycji zmian w tym zakresie w dyrektywie. Wyrok TSUE z 21.12.2021 r., C-428/20,
Wyrok TSUE dotyczący minimalnych sum gwarancyjnych w umowach ubezpieczenia OC ma kluczowe znaczenie dla ochrony poszkodowanych oraz jednolitego stosowania przepisów w Unii Europejskiej. Trybunał podkreślił konieczność dostosowania minimalnych kwot gwarancyjnych, nie wykluczając podwyższenia kwot gwarancji przewidzianych w umowach.