Zakaz reklamy aptek i ich działalności a swoboda działalności gospodarczej

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 23.10.2021 r. omówił relację pomiędzy swobodą prowadzenia działalności gospodarczej a zakazem reklamy aptek i ich działalności. Decyzja GIF dotyczyła naruszenia zakazu reklamy aptek poprzez umieszczanie promocyjnych napisów i udostępnianie ulotek w izbie ekspedycyjnej. Wyrok WSA w Warszawie oraz NSA potwierdziły stanowisko GIF, uzasadniając, że działania reklamowe apteki były niezgodne z prawem.

Tematyka: Naczelny Sąd Administracyjny, zakaz reklamy aptek, działalność gospodarcza, swoboda prowadzenia działalności, praworządność, reklama apteki, decyzja GIF, wyrok WSA, stanowisko NSA

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 23.10.2021 r. zaprezentował pogląd o relacji zasad swobody
prowadzenia działalności gospodarczej i praworządności z art. 94a ust. 1 PrFarm. Stwierdził, że nie pozostaje
on w kolizji z art. 2 PrPrzed i art. 8 PrPrzed, gdyż jest przepisem szczególnym. Reguluje on specyficzny
rodzaj działalności handlowej, jaką jest prowadzenie apteki, oraz sprzedaż leków i produktów medycznych.
Z uzasadnienia decyzji GIF
Małopolski Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny w Krakowie decyzją administracyjną stwierdził naruszenie
ustawowego zakazu reklamy aptek i ich działalności. Polega on na umieszczeniu na półkach w izbie ekspedycyjnej
zestawów produktów firmy Scholl, zaopatrzonych napisami „supEROFERTA!”, „GRATIS!”, oraz udostępnianiu w izbie
ekspedycyjnej ulotek pt. „Lato 2016 zdrowie w cenie”. Zawierały one zestawy produktów firmy Scholl tożsame z tymi,
znajdującymi się na półkach z identycznymi jak wyżej napisami i nałożył na A. Sp. j. w N. (dalej: Skarżąca Spółka lub
Apteka) karę pieniężną w wysokości 1000 zł z tytułu naruszenia ww. zakazu. Główny Inspektor Farmaceutyczny
(dalej: GIF) utrzymał decyzję w mocy. W jej uzasadnieniu wskazał, że co do zasady apteka może reklamować
produkt leczniczy zgodnie z wymogami ustawowymi. Niedopuszczalne jest jednak takie prowadzenie reklamy leków
i innych towarów, które nawiązuje do oferty handlowej apteki, lub w jakikolwiek sposób zachęca do ich zakupu
w danej aptece (sieci aptek), ze względu na art. 94a ust. 1 ustawy z 6.9.2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U.
z 2021 r. poz. 1977 ze zm.; dalej: PrFarm), co miało miejsce w przedmiotowej sprawie. Ulotka odnosiła się bowiem
do oferty Apteki. W ocenie GIF udostępnianie ulotek reklamowych stanowi niedozwoloną reklamę aptek, ponieważ
zastosowane działania marketingowe zmierzały do zwiększenia sprzedaży produktów w tej konkretnej Aptece,
zachęcając w ten sposób do skorzystania z jej usług.
Stanowisko WSA w Warszawie
Wyrokiem z 23.10.2020 r., VI SA/Wa 2657/19,
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę
na ww. decyzję w przedmiocie stwierdzenia naruszenia zakazu prowadzenia reklamy aptek oraz nałożenia kary
pieniężnej. Uznał, że nie narusza ona przepisów prawa w sposób uzasadniający jej uchylenie.
WSA w Warszawie zgodził się ze stanowiskiem GIF, według którego działanie Skarżącej Spółki stanowiło reklamę
Apteki, ponieważ miało na celu zwiększenie sprzedaży jej produktów. Podkreślił, że sporna działalność Skarżącej
Spółki, związana z reklamą Apteki, miała dwie ściśle ze sobą powiązane formy: udostępnienie produktów firmy Scholl
opatrzonych napisami „supEROFERTA!”, „GRATIS!”, których dotyczy argumentacja Skarżącej Spółki podniesiona
w skardze oraz udostępnianie w izbie ekspedycyjnej ulotek pt. „Lato 2016 zdrowie w cenie”, które zawierały oferty
zestawów produktów firmy Scholl, tożsamych z produktami znajdującymi się na półkach z identycznymi napisami.
Jeśli nawet Skarżąca Spółka nie miała wpływu na formę, w jakiej producent wyrobów je udostępnił, opisując hasłami:
„supEROFERTA!” i „GRATIS!” (a napisy te miały jedynie charakter informacyjny w interesie konsumenta), to
Skarżąca Spółka podejmowała działania o charakterze reklamowym. Ich celem było przekonanie klientów Apteki do
ponownego skorzystania z jej usług. Argumentacja, że już sama lokalizacja spornych produktów, niewidocznych
z zewnątrz Apteki, a dopiero po wejściu do środka lokalu, a więc dla kogoś, kto już i tak zdecydował się skorzystać
z usług Apteki, świadczy o tym, że Skarżąca Spółka nie miała na celu posłużenia się tymi produktami w celu reklamy
Apteki. Tym samym nie zamierzała ona zdobywać większej ilości klientów. Argumentacji tej przeczy jednoczesne
udostępnianie ww. ulotek reklamowych ściśle związanych ze spornymi produktami i ofertą handlową Apteki. Na tej
podstawie zarówno organ I instancji, jak i GIF, doszli do prawidłowego wniosku, że sporne przedsięwzięcie stanowiło
reklamę Apteki, zabronioną na podstawie art. 94a ust. 1 PrFarm.
W ocenie WSA w Warszawie niezasadny był również zarzut skargi, dotyczący naruszenia przez organy art. 2 ustawy
z 6.3.2018 r. Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162 ze zm.; dalej: PrPrzed). W sprawie sporna nie jest
bowiem kwestia sprzedaży w Aptece produktów, o których mowa w art. 72 ust. 5 PrFarm (na innych zasadach
w aptekach, a na innych w pozostałych placówkach handlowych), lecz kwestia reklamy, zabronionej na podstawie
ustawowego przepisu. Skarżąca Spółka prowadziła ją poprzez opisane powyżej działania. Skoordynowane działania
Skarżącej Spółki naruszały zakaz reklamy apteki ogólnodostępnej, wynikający z art. 94a ust. 1 PrFarm, a norma
wynikająca z art. 94a ust. 1 PrFarm nie stoi w sprzeczności z art. 2 PrPrzed.
Skarga kasacyjna
Skarżąca Spółka zaskarżyła wyrok w całości. Domagała się uchylenia jego oraz decyzji organów obu instancji,
ewentualnie przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Zarzuciła m.in.: naruszenie

przepisów prawa materialnego, tj.: art. 2 PrPrzed (zgodnie z którym podejmowanie, wykonywanie i zakończenie
działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, poprzez przyjęcie, że sprzedaż w aptece
produktów, o których mowa w art. 72 ust. 5 PrFarm jest dopuszczalne na innych zasadach w Aptekach, a na innych
w pozostałych placówkach handlowych, co stanowi dyskryminację przedsiębiorców prowadzących apteki), oraz art. 8
PrPrzed (zgodnie z którym przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania z wyjątkiem tych, których zakazują
przepisy prawa, poprzez przyjęcie, że sprzedaż w aptece produktów, o których mowa w art. 72 ust. 5 PrFarm jest
dopuszczalna na innych zasadach w Aptekach, a na innych w pozostałych placówkach handlowych, pomimo braku
jakichkolwiek przepisów zakazującej tego typu działalności w Aptekach).
Stanowisko NSA
Zdaniem NSA postępowanie dowodowe, przeprowadzone przez organ, oraz ocena tego materiału wykazały, że
istotne okoliczności tej sprawy (reklamowanie w Aptece produktów medycznych przez określenie ich oznaczeniami
„Super oferta” i „Gratis”, i rozpowszechniane w Aptece ulotek zawierających zakazaną treść, zachęcającą do
nabywania tych produktów medycznych, znajdujących się w aptece i reklamowanych na półkach izby ekspedycyjnej),
zostały potwierdzone i przyznane przez Skarżącą Spółkę. Podnoszony zarzut, że ulotki mogli przynosić pacjenci
i wcale nie musiały one być rozpowszechniane przez personel Apteki, a także że nie ustalono, w jakim okresie taka
sytuacja miała miejsce, został przez WSA w Warszawie należycie odparty oraz w logiczny sposób uzasadniony
w wyroku.
Wbrew zarzutom skargi kasacyjnej WSA w Warszawie nie naruszył art. 94a ust. 1 PrFarm uznając, że działania
Apteki odnoszone do produktów medycznych firmy Scholl stanowiły jednocześnie niedozwoloną reklamę apteki
i złamanie zakazu wynikającego z art. 94a ust. 1 PrFarm. Wynika z niego, że ustawodawca potraktował bardzo
szeroko pojęcie „reklama apteki”. Nie zawiera ona informacji o lokalizacji i godzinach pracy apteki. W świetle tego
przepisu orzecznictwo sądów administracyjnych przyjmuje, że reklamą jest każde działanie, które ma na celu
zachęcenie potencjalnych klientów do zakupu konkretnych towarów lub skorzystanie z określonych usług.
Zamieszczenie na produktach medycznych i w ulotkach oznaczeń typu „Super oferta” czy „Gratis”,
i rozpowszechnianie ich przez daną aptekę, jest wyraźną zachętą do kupna tych produktów, i to właśnie w tej aptece,
skierowaną do adresatów tego przekazu, czyli klientów Apteki. Działania, które zostało podjęte przez Skarżącą
Spółkę, nie można nazwać zwykłym informowaniem o produktach medycznych. Nad warstwą informacyjną przeważa
zachęta do nabycia towaru poprzez wypowiedzi „Super oferta” oraz „Gratis”. Wszelkie promocje, w tym cenowe, są
nie tylko reklamą produktu medycznego, lecz także firmy, która dokonuje ich sprzedaży.
NSA zaznaczył, że art. 94a ust. 1 PrFarm nie pozostaje w kolizji z art. 2 PrPrzed i art. 8 PrPrzed. Po pierwsze, art.
94a ust. 1 PrFarm jest przepisem szczególnym, regulującym szczególną działalność handlową, jaką jest prowadzenie
apteki i sprzedaż leków oraz produktów medycznych. Po drugie, jest zgodny zarówno z Konstytucją RP, jak i prawem
europejskim, które wprowadziło zakaz reklamy leków oraz aptek. Miało na uwadze interes społeczny, a także
ochronę życia i zdrowia ludzkiego. Nie można porównywać zwykłej działalności handlowej w ramach swobody
działalności gospodarczej z koncesjonowaną i kontrolowaną działalnością handlową aptek. NSA oddalił więc
skargę kasacyjna na podstawie art. 184 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm.).

Komentarz
Na gruncie stanu faktycznego, zaistniałego w rozpatrywanej sprawie, NSA wypowiedział się o dwóch
z podstawowych zasad prowadzenia działalności gospodarczej, wynikających z PrPrzed. Mowa tu o zasadzie
wolności działalności gospodarczej i o zasadzie praworządności, a także o relacji między nimi, a przepisami
szczególnymi, wynikającymi z PrFarm. Sąd wskazał, że nie kolidują one ze sobą. NSA przeanalizował znaczenie
przedmiotowych reguł i możliwość ich zastosowania do działalności koncesjonowanej i kontrolowanej, jaką
w rozpatrywanej sprawie była działalność handlowa aptek. W przypadku działalności reglamentowanej swoboda
działalności gospodarczej zostaje ograniczona, co jednocześnie nie stanowi dyskryminacji przedsiębiorców
prowadzących działalność apteczną.

Wyrok NSA z 22.10.2021 r., II GSK 1281/21,
.

NSA zaznaczył, że zakaz reklamy aptek nie koliduje z zasadą swobody działalności gospodarczej. Decyzja NSA była argumentowana w kontekście ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz interesu społecznego. Z kolei WSA w Warszawie uznał, że działania reklamowe apteki naruszały zakaz wynikający z przepisów prawa farmaceutycznego.