Blokada rachunku bankowego i jej przesłanki
W wyroku z 19.10.2021 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie analizował kwestię blokady rachunku bankowego na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej. Sprawa dotyczyła przedłużenia terminu blokady rachunków Skarżącej oraz przesłanek konieczności tego działania. W toku postępowania WSA w Warszawie uwzględnił zarówno stan faktyczny, jak i stan prawny, wskazując na istnienie uzasadnionej obawy niewykonania zobowiązań podatkowych. Rozstrzygnięcie dotyczyło głębokiej ingerencji w prawa jednostki i kwestii proporcjonalności ograniczenia praw własności wobec obowiązku podatkowego.
Tematyka: blokada rachunku bankowego, przedłużenie blokady, Ordynacja podatkowa, Wojewódzki Sąd Administracyjny, WSA Warszawa, przesłanki blokady, obawa niewykonania zobowiązań podatkowych, ingerencja w prawa jednostki, proporcjonalność ograniczeń, prawo własności, obowiązek podatkowy
W wyroku z 19.10.2021 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie analizował kwestię blokady rachunku bankowego na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej. Sprawa dotyczyła przedłużenia terminu blokady rachunków Skarżącej oraz przesłanek konieczności tego działania. W toku postępowania WSA w Warszawie uwzględnił zarówno stan faktyczny, jak i stan prawny, wskazując na istnienie uzasadnionej obawy niewykonania zobowiązań podatkowych. Rozstrzygnięcie dotyczyło głębokiej ingerencji w prawa jednostki i kwestii proporcjonalności ograniczenia praw własności wobec obowiązku podatkowego.
W wyroku z 19.10.2021 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wskazał, że instrument krótkiej blokady rachunku, tj. na czas 72 godzin, jest przeznaczony do działań bieżących, podejmowanych „na gorącym uczynku”. Używa się go wówczas, gdy nie jest jeszcze wdrożona żadna podatkowa procedura weryfikacyjna wobec podmiotu kwalifikowanego, co więcej - nie ma nawet dość czasu, aby taką procedurę uruchomić. Stan faktyczny T. sp. z o.o. z siedzibą w D. (dalej: Skarżąca lub Spółka) została zarejestrowana w Rejestrze Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego 2.3.2020 r. Przeważającym rodzajem prowadzonej przez nią działalności gospodarczej była sprzedaż detaliczna (w kategoriach: dom, ogród, sport, turystyka, RTV i AGD), prowadzona przez domy sprzedaży wysyłkowej i na portalu aukcyjnym. Z ustaleń Szefa Krajowej Administracji Skarbowej (dalej: KAS) wynikało, że Skarżąca posiada trzy rachunki bankowe, otwarte 26.3.2020 r. i dwa rachunki bankowe, otwarte 11.5.2020 r., prowadzone w złotych przez (...) S.A. W rozpoznawanej sprawie ustalono również, że Skarżąca została zarejestrowana jako czynny podatnik podatku od towarów i usług od 1.4.2020 r. Od tego dnia pozostaje we właściwości Naczelnika Urzędu Skarbowego w D. Istota sporu Postanowienie Szefa KAS zostało poddane kontroli WSA w Warszawie. Utrzymywało ono w mocy postanowienie w przedmiocie przedłużenia terminu blokady rachunków bankowych Skarżącej na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzy miesiące - do 6.10.2021 r. Istota sporu koncentrowała się wokół prawidłowości zastosowania instytucji przedłużenia blokady rachunków bankowych Skarżącej. W ocenie KAS spełnione zostały przesłanki zarówno zażądania blokady rachunków Spółki na okres 72 godzin (tzw. krótkiej blokady), jak i jej przedłużenia na okres 3 miesięcy. Stan prawny W wyroku z 19.10.2021 r. III SA/Wa 2227/21, , WSA w Warszawie przywołał przepisy ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.; dalej: OrdPU), stanowiące podstawę wydania kwestionowanego rozstrzygnięcia. Zgodnie z art. 119zv § 1 OrdPU Szef KAS może zażądać blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego na okres nie dłuższy niż 72 godziny. Ma to miejsce w sytuacji, w której posiadane informacje, w szczególności wyniki analizy ryzyka wskazują, że podmiot kwalifikowany może wykorzystywać działalność banków lub spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego. Blokada rachunku podmiotu kwalifikowanego jest konieczna, aby temu przeciwdziałać. Na mocy art. 119zw § 1 OrdPU Szef KAS może przedłużyć w drodze postanowienia termin blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 3 miesiące. Musi zachodzić uzasadniona obawa, że podmiot kwalifikowany nie wykona istniejącego lub mającego powstać zobowiązania podatkowego lub zobowiązania z tytułu odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, przekraczających równowartość 10 000 euro (przeliczonych na złote według średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski w ostatnim dniu roboczym roku poprzedzającego rok, w którym wydano postanowienie). Zgodnie z art. 119zw § 4 OrdPU żądanie przedłużenia terminu blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego jest skuteczne, jeżeli zostanie przekazane do banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo- kredytowej w okresie blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego. Blokada rachunku bankowego WSA w Warszawie stwierdził, że zastosowanie art. 119zv OrdPU uwarunkowane jest ziszczeniem się dwóch przesłanek: • posiadaniem przez KAS informacji wskazujących, że podmiot kwalifikowany może wykorzystywać działalność m.in. banków do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego; • koniecznością blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego, aby temu przeciwdziałać. Celem instytucji prawnej, dotyczącej żądania blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego, jest przede wszystkie uniemożliwienie szybkiego transferu środków finansowych. Szybkość blokady ma zasadnicze znaczenie przede wszystkim właśnie w odniesieniu do najbardziej płynnego aktywa przedsiębiorstwa, jakim są środki zgromadzona na rachunku. Jednocześnie należy podkreślić rolę drugiej przesłanki, wskazującej, że krótka blokada rachunku bankowego nie może być dokonywana po upływie znacznego czasu od momentu wykonania analizy ryzyka, gdyż wtedy nie spełnia warunku konieczności przeciwdziałania wyłudzeniom skarbowym lub czynnościom zmierzającym do wyłudzenia skarbowego. Zdaniem WSA na gruncie rozstrzyganej sprawy należy przyznać rację KAS. Wskazuje ona, że okoliczności, ujęte w uzasadnieniu skarżonego postanowienia, niewątpliwie stanowiły przesłankę ustanowienia blokady rachunku na 72 godziny. O tym, że Skarżąca może wykorzystywać działalność banków do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi, a blokada rachunku była konieczna, aby temu przeciwdziałać, wg WSA w Warszawie świadczą: • płatności otrzymywane przez Skarżącą; • obciążenia na rachunkach bankowych Skarżącej; • regulowanie zakupów towarów handlowych przede wszystkim gotówką; • sposób rozliczeń podatkowych Skarżącej; • wypłacenie gotówką w bankomatach otrzymywanych na rachunki bankowe płatności tytułem sprzedaży. Obciążające są także ustalenia dotyczące kontrahentów Spółki, z których wynika, że: • nie prowadzą faktycznej działalności gospodarczej, a jedynie wystawiają puste faktury; • nie posiadają rachunków bankowych w polskim systemie bankowym; • zostali zarejestrowani jako podatnicy czynni VAT w 2019 r. i 2020 r., a w chwili obecnej część z nich jest już wykreślona; • są spółkami z o.o. posiadającymi minimalny kapitał zakładowy i zostały założone oraz kupione jako tzw. gotowe spółki; • członkami ich zarządów są obcokrajowcy. Przedłużenie blokady rachunku bankowego W ocenie wystąpienia przesłanek przedłużenia blokady rachunku bankowego WSA w Warszawie pokreślił, że informacje posiadane przez KAS wskazywały na brak istotnego majątku Spółki. Fakt ten pozwalał uznać istnienie uzasadnionej obawy niewykonania zobowiązania uiszczenia podatku od towarów i usług, które mogło powstać. Jednocześnie WSA w Warszawie wskazał, iż w postępowaniu dotyczącym blokady rachunku bankowego nie jest konieczne udowodnienie, że Strona uczestniczyła w oszustwie podatkowym - wystarczy tylko uzasadnione podejrzenie. W postępowaniu w sprawie przedłużenia blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego nie jest konieczne udowodnienie, że podmiot nie wykona ciążących na nim zobowiązań - wystarczy uzasadniona obawa. W ocenie WSA w Warszawie w rozpatrywanej sprawie KAS uprawdopodobnił, że Skarżąca mogła uczestniczyć w mechanizmie oszustwa w podatku od towarów i usług. W tym kontekście WSA w Warszawie przypomniał, że instrument krótkiej blokady rachunku jest przeznaczony do działań bieżących, podejmowanych niejako „na gorącym uczynku”, gdy nie jest (jeszcze) wdrożona żadna podatkowa procedura weryfikacyjna wobec podmiotu kwalifikowanego. Nie ma nawet dość czasu, aby taką procedurę uruchomić. Ustanowienie blokady rachunków bankowych było więc konieczne, gdyż środki pieniężne znajdujące się na rachunkach Skarżącej stanowiły jedyny istotny składnik jej majątku, który był uchwytny w momencie wszczęcia kontroli celno-skarbowej. Impulsem do jej wszczęcia były właśnie wyniki przeprowadzonej analizy ryzyka. WSA w Warszawie nie podzielił również twierdzeń Spółki, zgodnie z którymi literalne brzmienie art. 119zv § 1 OrdPU i art. 119zw § 1 OrdPU wskazuje, że w ramach jednego postępowania, jednym zawiadomieniem o blokadzie może podlegać wyłącznie jeden rachunek bankowy. Żaden przepis prawa nie zabrania bowiem zablokowania kilku rachunków w ramach jednego żądania dokonania blokady, a w konsekwencji - jednego postanowienia o przedłużeniu dokonanej już blokady. Taka blokada jest uzasadniona celem skuteczności i szybkości postępowania w obliczu wystąpienia przesłanek blokady. Strona argumentowała, że ustalenia KAS co do rzetelności kontrahentów Spółki są niewystarczające do postawienia tezy, że była ona uczestnikiem, a zarazem beneficjentem oszustwa w podatku VAT. WSA w Warszawie podkreślił, że z art. 119zv § 1 OrdPU nie można wywodzić, że wyłudzenia skarbowe lub czynności zmierzające do wyłudzenia skarbowego muszą w każdym przypadku występować bezpośrednio w podmiocie kwalifikowanym. Blokada jego rachunku może okazać się konieczna, aby przeciwdziałać wyłudzeniom skarbowym u innych podmiotów. Rozstrzygnięcie WSA w Warszawie Ustalenia dokonane w sprawie uzasadniały zastosowanie wobec Spółki zarówno blokady rachunku, jak i jej przedłużenia. KAS ocenił prawidłowo, że Spółka może wykorzystywać działalność banków do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi, zaś blokada rachunku jest konieczna, aby im przeciwdziałać. Ustalenia stanowiące podstawę do przedłużenia terminu blokady były także prawidłowe, gdyż w sprawie zachodziła uzasadniona obawa, że Spółka nie wykona zobowiązania. Mając powyższe na względzie, WSA w Warszawie, na podstawie art. 151 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm.), oddalił skargę w całości. Komentarz WSA w Warszawie wypowiedział się w treści rozstrzygnięcia na temat instrumentu prawnego, jakim jest blokada rachunku bankowego. WSA w Warszawie wskazał, że z przedmiotową instytucją wiąże się głęboka ingerencja w prawa jednostki, tj. w prawo własności. Polega ona na utrudnieniu prowadzenia działalności gospodarczej, związanym z czasowym ograniczeniem możliwości korzystania ze środków pieniężnych, zgromadzonych na zablokowanych rachunkach bankowych. W tym kontekście WSA w Warszawie podjął próbę ustalenia relacji pomiędzy konkurującymi wartościami: prawem własności podatnika z jednej strony i obowiązkiem płacenia przez niego podatków z drugiej strony. Wskazał za wyrokiem TK z 8.10.2013 r., SK 40/12, , że z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP wynika, iż ograniczenie praw i wolności obywatelskich uwarunkowane jest istnieniem dostatecznie silnej racji (uzasadnienia). Ograniczenie to jest bowiem możliwe, ale musi być proporcjonalne i racjonalne. Jest nim właśnie ustanowienie blokady rachunku bankowego, do którego doszło w rozpatrywanej sprawie. Wyrok WSA w Warszawie z 19.10.2021 r. III SA/Wa 2227/21,
Wyrok WSA w Warszawie z 19.10.2021 r. III SA/Wa 2227/21 dotyczył m.in. instytucji blokady rachunku bankowego na podstawie art. 119zv Ordynacji podatkowej. Sąd uznał, że przedłużenie blokady rachunku Skarżącej było uzasadnione, mając na uwadze brak istotnego majątku Spółki i obawy co do wykonania zobowiązań podatkowych. W kontekście konstytucyjnych zasad proporcjonalności ograniczeń praw własności a obowiązku podatkowego, WSA w Warszawie oddalił skargę w całości.