Likwidacja zakładu ubezpieczeń w innym państwie UE

Postępowanie wszczęte przed sądem państwa członkowskiego przez wierzyciela, który domaga się odszkodowania z tytułu ubezpieczenia od zakładu ubezpieczeń postawionego w stan likwidacji w innym państwie członkowskim, podlega regulacjom prawem państwa, w którym toczy się postępowanie sądowe. TSUE analizował interpretację art. 292 dyrektywy 2009/138/WE dotyczącej skutków postępowania likwidacyjnego na toczące się sprawy sądowe.

Tematyka: Likwidacja zakładu ubezpieczeń, TSUE, art. 292 dyrektywy 2009/138/WE, postępowanie sądowe, odszkodowanie, skutki postępowania likwidacyjnego, interpretacja przepisów

Postępowanie wszczęte przed sądem państwa członkowskiego przez wierzyciela, któremu przysługuje
roszczenie o odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia, w celu uzyskania zapłaty tego odszkodowania od
ubezpieczyciela postawione w stan likwidacji w innym państwie członkowskim - zdaniem TSUE - obejmuje
rzeczy lub prawa, w stosunku do których zakład ubezpieczeń utracił prawo zarządu i rozporządzenia nimi.
Ponadto skutki, jakie postępowanie likwidacyjne wywiera na toczące się postępowanie sądowe, reguluje
wyłącznie prawo państwa członkowskiego, w którym to postępowanie sądowe jest w toku.
Pytania prejudycjalne
1. Czy art. 292 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z 25.11.2009 r. w sprawie podejmowania
i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (wypłacalność II) (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 335,
s. 1; dalej: dyrektywa 2009/138/WE) należy interpretować w ten sposób, że zawarte w tym przepisie pojęcie
„toczących się spraw sądowych dotyczących rzeczy lub praw, których pozbawiono zakład ubezpieczeń” (w
stosunku do których zakład ubezpieczeń utracił prawo zarządu i rozporządzenia nimi), obejmuje toczące się
postępowanie sądowe, którego przedmiotem jest żądanie odszkodowania z tytułu ubezpieczenia, którego
ubezpieczający dochodzi – w związku ze szkodami poniesionymi w danym państwie członkowskim – od zakładu
ubezpieczeń objętego postępowaniem likwidacyjnym w innym państwie członkowskim?
2. Czy art. 292 dyrektywy 2009/138/WE należy interpretować w ten sposób, że prawo państwa członkowskiego,
w którym toczy się postępowanie sądowe – w rozumieniu tego artykułu – powinno regulować wszystkie skutki,
jakie na to postępowanie wywiera postępowanie likwidacyjne?
Stanowisko TSUE
Artykuł 274 ust. 1 dyrektywy 2009/138/WE stanowi, że decyzja o wszczęciu postępowania likwidacyjnego
dotyczącego zakładu ubezpieczeń, postępowanie likwidacyjne oraz ich skutki regulowane są co do zasady przez
prawo obowiązujące w państwie członkowskim siedziby (wyrok TSUE z 12.11.2020 r., C-427/19, Bulstrad
Vienna Insurance Group,
). Trybunał stwierdził, że środki odnoszące się do reorganizacji oraz
postępowania likwidacyjnego dotyczącego zakładów ubezpieczeń, a także ich skutki reguluje, co do zasady,
lex concursus.
Jednakże TSUE wskazał, że art. 274 ust. 1 dyrektywy 2009/138/WE wymienia pewne przepisy, które stanowią
odstępstwo od stosowania lex concursus i wśród których znajduje się art. 247 ust. 2 lit. e), wskazany w art. 292
dyrektywy 2009/138/WE, zgodnie z którym skutki środków odnoszących się do reorganizacji lub postępowania
likwidacyjnego względem „toczących się spraw sądowych dotyczących rzeczy lub praw, których pozbawiono zakład
ubezpieczeń” (w stosunku do których zakład ubezpieczeń utracił prawo zarządu i rozporządzenia nimi), regulowane
są wyłącznie przez przepisy krajowe państwa członkowskiego, w którym toczy się sprawa.
Trybunał podniósł, że z treści art. 292 dyrektywy 2009/138/WE wynika, iż aby można było skorzystać
z przewidzianego w nim wyjątku od stosowania lex concursus, muszą zostać spełnione trzy kumulatywne
przesłanki. Po pierwsze, musi chodzić o środki odnoszące się do reorganizacji lub o postępowanie
likwidacyjne w rozumieniu, odpowiednio, art. 268 ust. 1 lit. c) i d) dyrektywy 2009/138/WE. Zdefiniowane w art. 268
ust. 1 lit. d) dyrektywy 2009/138/WE pojęcie „postępowania likwidacyjnego” oznacza postępowanie zbiorowe
powodujące upłynnienie aktywów zakładu ubezpieczeń i podział uzyskanych stąd dochodów, odpowiednio pomiędzy
wierzycieli, udziałowców lub członków, które zawsze wiąże się z interwencją właściwych organów, mianowicie
organów administracyjnych lub sądowych państw członkowskich właściwych, w szczególności, w zakresie
postępowania likwidacyjnego (wyrok Bulstrad Vienna Insurance Group, pkt 29).
Po drugie, możliwość zastosowania art. 292 dyrektywy 2009/138/WE wymaga istnienia „toczącej się sprawy
sądowej”. Trybunał stwierdził, że takie postępowania wchodzą w zakres postępowań wszczętych przez
indywidualnych wierzycieli, a art. 274 ust. 2 lit. e) dyrektywy 2009/138/WE precyzuje, iż skutki, jakie postępowanie
likwidacyjne wywiera na owe postępowania wszczęte przez indywidualnych wierzycieli, są określane co do zasady
przez lex concursus, z wyjątkiem takich postępowań sądowych, które są w toku. Jednakże, zdaniem TSUE, te
ostatnie należy odróżnić od indywidualnych działań egzekucyjnych wynikających z toczących się postępowań
sądowych, jak wynika z motywu 130 dyrektywy 2009/138/WE. Oznacza to, że „toczące się sprawy sądowe”
w rozumieniu art. 292 dyrektywy 2009/138/WE dotyczą działań, które ograniczają się do określenia praw
i obowiązków zakładu ubezpieczeń postawionego w stan likwidacji, nie wiążąc się z ich egzekwowaniem, tzn.
z wyłączeniem wszczętych przez indywidualnych wierzycieli postępowań egzekucyjnych. W ocenie TSUE
w rozpatrywanej sprawie ta przesłanka również wydaje się spełniona.

Wersje językowe
Po trzecie, toczące się postępowanie sądowe musi, zgodnie z treścią art. 292 dyrektywy 2009/138/WE, dotyczyć
rzeczy lub praw, w stosunku do których zakład ubezpieczeń utracił prawo zarządu i rozporządzenia nimi.
Trybunał stwierdził, że poszczególne wersje językowe art. 292 dyrektywy 2009/138/WE nie są jednoznaczne. O ile
bowiem niektóre z nich sugerują, że toczące się postępowanie sądowe musi dotyczyć „składnika aktywów lub
prawa”, tak jak francuska wersja językowa („un actif ou un droit”), lub „rzeczy”, tak jak wersje językowe hiszpańska
(„a un bien”) czy włoska (a un bene), o tyle inne wersje są sformułowane w sposób szerszy. I tak portugalska wersja
językowa (bens o direitos) wyraża wielość rzeczy lub praw, fińska wersja językowa (omaisuuta) wskazuje na
własność lub majątek danego podmiotu, zaś wersje językowe duńska (eller en rettighed i massen) i niemiecka (einen
Vermögensgegenstand oder ein Recht der Masse) odnoszą się do wszelkich składników majątkowych bądź
wszelkich praw objętych masą upadłości zakładu ubezpieczeń. Wobec takich rozbieżności w zakresie treści art. 292
dyrektywy 2009/138/WE, Trybunał stwierdził, że wykładni tego przepisu należy dokonać z uwzględnieniem,
w szczególności, kontekstu i celu uregulowania, którego przepis ten jest częścią.
Co się tyczy kontekstu, w jaki wpisuje się art. 292 dyrektywy 2009/138/WE, TSUE stwierdził, że rzeczy lub prawa,
o których mowa, są rzeczami lub prawami, w stosunku do których zakład ubezpieczeń utracił prawo zarządu
i rozporządzenia nimi. Zdaniem TSUE pojęcia „aktywów”, „rzeczy” czy „praw, których pozbawiono zakład
ubezpieczeń”, oznaczają nie tylko określone aktywa, rzeczy lub prawa tego zakładu, lecz raczej jego składniki
majątkowe należące zarówno do aktywów, jak i pasywów, które są przedmiotem postępowania likwidacyjnego.
Ustanowione w art. 292 dyrektywy 2009/138/WE odstępstwo od stosowania lex concursus do skutków postępowania
likwidacyjnego ma na celu ochronę uzasadnionych oczekiwań oraz pewności obrotu prawnego w państwach
członkowskich innych niż państwo członkowskie siedziby. Zdaniem TSUE te cele nie zostałyby w pełni
osiągnięte, gdyby zakresem stosowania art. 292 dyrektywy 2009/138/WE nie były objęte wszystkie składniki
majątkowe zakładu ubezpieczeń, które są przedmiotem postępowania likwidacyjnego i w stosunku do których zakład
ten utracił prawo zarządu i rozporządzenia nimi.
Trybunał orzekł, że art. 292 dyrektywy 2009/38/WE należy interpretować w ten sposób, iż zawarte w tym
artykule pojęcie „toczących się spraw sądowych dotyczących rzeczy lub praw, których pozbawiono zakład
ubezpieczeń” (w stosunku do których zakład ubezpieczeń utracił prawo zarządu i rozporządzenia nimi),
obejmuje toczące się postępowanie sądowe, którego przedmiotem jest żądanie odszkodowania z tytułu
ubezpieczenia, którego ubezpieczający dochodzi – w związku ze szkodami poniesionymi w danym państwie
członkowskim – od zakładu ubezpieczeń objętego postępowaniem likwidacyjnym w innym państwie
członkowskim.
Skutki
Trybunał orzekł, że art. 292 dyrektywy 2009/138/WE należy interpretować w ten sposób, iż prawo państwa
członkowskiego, na którego terytorium toczy się postępowanie sądowe – w rozumieniu tego artykułu – powinno
regulować wszystkie skutki, jakie na to postępowanie wywiera postępowanie likwidacyjne. W szczególności należy
stosować przepisy prawa tego państwa członkowskiego, które, po pierwsze, przewidują, że wszczęcie takiego
postępowania likwidacyjnego powoduje zawieszenie toczącego się postępowania sądowego, po drugie, uzależniają
podjęcie postępowania sądowego od zgłoszenia przez wierzyciela do wykazu pasywów zakładu ubezpieczeń
przysługującego mu roszczenia o odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia i od wezwania do udziału w tym
postępowaniu organów odpowiedzialnych za przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego oraz, po trzecie,
zakazują zasądzenia zapłaty odszkodowania, w odniesieniu do którego możliwe jest już wyłącznie stwierdzenie jego
istnienia i określenie jego wysokości, ponieważ co do zasady przepisy takie nie wkraczają w zakres kompetencji
zastrzeżonej dla prawa państwa członkowskiego siedziby na podstawie art. 274 ust. 2 dyrektywy 2009/138/WE.

Komentarz
Trybunał dokonał szczegółowej wykładni art. 292 dyrektywy 2009/138/WE (por. art. 327 DziałUbezpReasU),
w którym uregulowano wyjątek od reguły stosowania prawa wła ściwego dla postępowania upadłościowego i jego
skutków prawa państwa członkowskiego, w którym nastąpiło otwarcie postępowania upadłościowego. Warto zwrócić
uwagę na interpretację przez Trybunał trzeciej przesłanki, zgodnie z którą toczące się postępowanie sądowe musi,
zgodnie z treścią art. 292 dyrektywy 2009/138/WE, dotyczyć rzeczy lub praw, w stosunku do których zakład
ubezpieczeń utracił prawo zarządu i rozporządzenia nimi. Dodatkowe znacznie powoduje okoliczność, że wersje
językowe art. 292 dyrektywy 2009/138/WE są rozbieżne. Trybunał przyjął szeroką interpretacje tej przesłanki
uznając, że w postępowaniu likwidacyjnym powinny zostać uwzględnione wszystkie aktywa i pasywa należące do
zakładu ubezpieczeń (por. motyw 124 dyrektywy 2009/138/WE).
Z niniejszego wyroku wynika, że odszkodowanie, którego ubezpieczający dochodzi – w związku ze szkodami
poniesionymi wskutek zdarzenia ubezpieczeniowego – od swojego ubezpieczyciela, którego postawiono w stan
likwidacji w czasie, gdy postępowanie sądowe było w toku, jest objęte przedmiotowym zakresem stosowania art. 292
dyrektywy 2009/138/WE.

Wyrok TSUE z 13.1.2022 r., C-724/20,

Trybunał orzekł, że skutki postępowania likwidacyjnego dotyczącego zakładu ubezpieczeń reguluje przede wszystkim prawo państwa członkowskiego, w którym toczy się postępowanie sądowe. Rozbieżności w interpretacji art. 292 dyrektywy 2009/138/WE w różnych wersjach językowych zostały wyjaśnione, a wyrok TSUE zapewnia spójną wykładnię tego przepisu.