Brak niezależności Prezesa UOKiK
Unijny Sąd orzekł, że Prezes UOKiK nie może rozpatrywać skargi na nadużycie pozycji dominującej przez PKP Cargo S.A. z uwagi na brak niezależności polskiego organu ochrony konkurencji i niezawisłości sądów krajowych. Sąd wskazał na istotę poszanowania państwa prawnego w Polsce oraz wzajemne zaufanie między państwami członkowskimi UE. Decyzja Sądu podkreśliła konieczność uwzględnienia systemowych lub ogólnych nieprawidłowości przy ocenie właściwości organu do rozpatrzenia skargi.
Tematyka: Prezes UOKiK, nadużycie pozycji dominującej, Unijny Sąd, niezależność organu ochrony konkurencji, niezawisłość sądów, poszanowanie państwa prawnego, wzajemne zaufanie, zasada państwa prawnego, wyrok Sądu, zasada wzajemnego zaufania, systemowe nieprawidłowości, ogólne nieprawidłowości
Unijny Sąd orzekł, że Prezes UOKiK nie może rozpatrywać skargi na nadużycie pozycji dominującej przez PKP Cargo S.A. z uwagi na brak niezależności polskiego organu ochrony konkurencji i niezawisłości sądów krajowych. Sąd wskazał na istotę poszanowania państwa prawnego w Polsce oraz wzajemne zaufanie między państwami członkowskimi UE. Decyzja Sądu podkreśliła konieczność uwzględnienia systemowych lub ogólnych nieprawidłowości przy ocenie właściwości organu do rozpatrzenia skargi.
Unijny Sąd orzekł, że określając właściwość organu ochrony konkurencji, należy ocenić wpływ systemowych lub ogólnych nieprawidłowości w zakresie poszanowania państwa prawnego w Polsce. Tym samym w wyniku zastosowania przez Sąd w drodze analogii wyroku TSUE z 25.7.2018 r. w sprawie Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), C-216/18 PPU, , skarga na PKP Cargo S.A. w sprawie zarzucanego jej nadużycia pozycji dominującej nie może być rozpatrzona przez Prezesa UOKiK. Stan faktyczny Spółka z siedzibą w Warszawie (dalej: skarżąca) korzystała z usług świadczonych przez PKP Cargo S.A. (dalej: PKPC). W 2016 r. skarżąca złożyła do Komisji Europejskiej skargę przeciwko PKPC, twierdząc, że nadużyła ona pozycji dominującej na rynku usług kolejowych przewozów towarowych w Polsce, ponieważ odmówiła zawarcia z nią wieloletniej umowy o współpracy. Komisja odrzuciła tę skargę, uznając, że właściwy do jej rozpatrzenia jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKIK). Stanowisko Sądu Skarżąca twierdziła, że Komisja naruszyła jej prawo do skutecznej ochrony sądowej, zagwarantowane w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 13; dalej: TUE) w zw. z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 326, s. 2; dalej: KPP). Jej zdaniem Komisja była właściwa do rozpatrzenia skargi, jeśli się weźmie pod uwagę systemowe lub ogólne nieprawidłowości w zakresie poszanowania państwa prawnego w Polsce, a zwłaszcza brak niezależności polskiego organu ochrony konkurencji i niezawisłości sądów krajowych, właściwych w tym zakresie. W zaskarżonej decyzji Komisja zbadała, stosując w drodze analogii wyrok C-216/18 PPU, czy systemowe lub ogólne nieprawidłowości w zakresie poszanowania państwa prawnego w Polsce stały na przeszkodzie odrzuceniu przez nią skargi na tej podstawie, że to Prezes UOKIK był właściwy do jej rozpatrzenia. W tym wyroku TSUE uznał, że organ sądowy wykonujący nakaz jest zobowiązany dokonać oceny istnienia rzeczywistego ryzyka narażenia danej osoby na naruszenie prawa do rzetelnego procesu przy podejmowaniu decyzji o jej przekazaniu (wyrok C-216/18 PPU, pkt 60). Ma to miejsce w przypadku, gdy osoba wskazana w europejskim nakazie aresztowania sprzeciwia się swemu przekazaniu organowi sądowemu wydającemu nakaz i powołuje się na istnienie systemowych lub co najmniej ogólnych nieprawidłowości, które według niej mogą mieć wpływ na niezawisłość władzy sądowniczej w wydającym nakaz państwie członkowskim oraz w ten sposób godzić w istotną treść jej prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego. Zdaniem TSUE organ sądowy wykonujący nakaz powinien przeprowadzić dwuetapową analizę. W pierwszym etapie powinien (w oparciu o obiektywne, wiarygodne, dokładne i należycie zaktualizowane informacje o funkcjonowaniu systemu sądowego w wydającym nakaz państwie członkowskim) dokonać oceny istnienia rzeczywistego ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, związanego z brakiem niezawisłości sądów tego państwa członkowskiego, z uwagi na systemowe lub ogólne nieprawidłowości w tym państwie. Jeżeli organ sądowy stwierdzi, że przesłanki związane z pierwszym etapem zostały spełnione, to powinien on następnie ocenić w konkretny i dokładny sposób, czy w okolicznościach rozpatrywanej sprawy istnieją poważne i sprawdzone podstawy aby uznać, że ścigana osoba będzie narażona na to ryzyko w następstwie przekazania jej do wydającego nakaz państwa członkowskiego (wyrok C-216/18 PPU, , pkt 68). Sąd przypomniał, że podstawowe założenie, zgodnie z którym każde państwo członkowskie dzieli z wszystkimi innymi państwami członkowskimi – i przyjmuje, że te państwa dzielą z nim – wspólne wartości, o których mowa w art. 2 TUE, oznacza oraz uzasadnia istnienie między państwami członkowskimi, a w szczególności między ich sądami, wzajemnego zaufania. Dotyczy ono tego, że owe wartości, na których opiera się Unia, w tym także praworządność, będą uznawane, a w efekcie, że unijne prawo, które wprowadza je w życie, będzie przestrzegane - wyrok TSUE z 24.6.2019 r., Komisja/Polska (Niezależność Sądu Najwyższego), C-619/18, pkt 42, 43. Sąd wskazał, że to podstawowe założenie obowiązuje również w stosunkach między Komisją, krajowymi organami ochrony konkurencji i sądami krajowymi w kontekście stosowania art. 101 i 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE). W ocenie Sądu wynika, że podobnie jak w przypadku przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, współpraca między Komisją, organami ochrony konkurencji państw członkowskich i sądami krajowymi w celu stosowania art. 101 i 102 TFUE opiera się na zasadach wzajemnego uznawania, wzajemnego zaufania i lojalnej współpracy. Zobowiązują one każdy z tych organów i sądów do uznania, z zastrzeżeniem wyjątkowych okoliczności, że wszystkie pozostałe organy i sądy przestrzegają prawa Unii. Z unijnego orzecznictwa wynika, że jeśli skutki naruszeń podnoszonych w skardze do Komisji ograniczają się zasadniczo do terytorium jednego państwa członkowskiego, i jeśli składający skargę do Komisji zainicjował przed właściwymi sądami lub organami administracyjnymi tego państwa członkowskiego postępowania dotyczące tych naruszeń, Komisja ma prawo odrzucić skargę ze względu na brak interesu Unii. Warunkiem jest to, że prawa składającego skargę będą w wystarczającym stopniu chronione przez organy krajowe (wyrok Sądu I Instancji z 3.7.2007 r., Au Lys de France/Komisja, T-458/04, pkt 83, ). Sąd podkreślił, że Komisja powinna upewnić się jeszcze przed odrzuceniem skargi ze względu na brak interesu Unii, iż organy krajowe będą w stanie chronić w wystarczającym stopniu prawa składającego skargę. Tymczasem gdyby w danym państwie członkowskim istniały systemowe lub ogólne nieprawidłowości mogące zagrozić niezależności tych organów, a także poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że gdyby Komisja odrzuciła złożoną do niej skargę i gdyby skargę wniesiono do tych organów, składający skargę byłby narażony na rzeczywiste ryzyko naruszenia jego praw. Zdaniem Sądu wówczas te organy krajowe nie byłyby w stanie chronić w wystarczającym stopniu praw składającego skargę. Z zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja ograniczyła się do wskazania, iż przesłanki dotyczące drugiego etapu analizy nie zostały spełnione w niniejszej sprawie. Jednocześnie nie zajęła stanowiska w kwestii, czy zostały spełnione przesłanki dotyczące pierwszego etapu analizy, określonego w tym wyroku. W niniejszej sprawie skarżąca powołała się na szereg poszlak i informacji, które, rozpatrywane jako całość pozwalały jej zdaniem wykazać, że istniały poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, iż byłaby ona narażona na rzeczywiste ryzyko naruszenia jej praw, gdyby jej sprawę miały zbadać polskie organy. W szczególności skarżąca podnosiła: kontrolę nad PKPC przez państwo; zależność Prezesa UOKIK od rządu; pobłażliwą politykę Prezesa UOKIK wobec PKPC; okoliczności, że spółka dominująca PKPC jest jednym z fundatorów Polskiej Fundacji Narodowej, której celem jest obrona i promowanie w drodze kampanii medialnych reformy systemu sądownictwa w Polsce, a także wniesione przez Prokuratora Generalnego sprzeciwy od decyzji Prezesa UOKIK wydanych w sprawie PKPC. W ocenie Sądu z zaskarżonej decyzji nie wynika, aby Komisja zbadała w sposób konkretny i dokładny różne poszlaki przedstawione przez skarżącą w toku postępowania administracyjnego. Zdaniem Sądu zwięzłe uzasadnienie przedstawione w zaskarżonej decyzji nie pozwala skarżącej na poznanie powodów, dla których Komisja odrzuciła przedstawione przez nią konkretne poszlaki dotyczące drugiego etapu analizy. Sąd nie ma możliwości przeprowadzenia skutecznej kontroli zgodności tej decyzji z prawem i dokonania oceny, czy istniały poważne i sprawdzone podstawy aby uznać, iż skarżąca byłaby narażona na rzeczywiste ryzyko naruszenia jej praw (wyrok Sądu z 14.9.2017 r., Contact Software/Komisja, T‑ 751/15, pkt 39, 40). W konsekwencji Sąd stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji bez konieczności badania pozostałych argumentów podniesionych przez skarżącą. Komentarz W niniejszym wyroku kluczowe jest stanowisko Sądu, dotyczące zarzutu naruszenia zasady państwa prawnego w Polsce w obszarze prawa konkurencji (pozostałe zarzuty skarżącej spółki Sąd uznał za bezzasadne). Sąd zgodził się z Rzeczpospolitą Polską, że rzeczywiście istnieją ewidentne różnice między okolicznościami leżącymi u podstaw wyroku C-216/18 PPU, a tymi w niniejszej sprawie. Należy przypomnieć, że ten wyrok TSUE dotyczy specyficznej materii związanej z europejskim nakazem aresztowania, natomiast rozpatrywana przez Sąd skarga mieści się w zakresie prawa konkurencji. Jednakże w uzasadnieniu niniejszego wyroku Sąd przedstawił szereg argumentów, przemawiających za zastosowaniem w drodze analogii wyroku C-216/18 PPU, w celu określenia organu ochrony konkurencji najbardziej właściwego do rozpatrzenia skargi dotyczącej naruszenia art. 101 i 102 TFUE. Zdaniem Sądu, który powołał się m.in. na zasadę wzajemnego zaufania miedzy państwami członkowskim, przestrzeganie wymogów państwa prawnego jest istotnym czynnikiem, który Komisja powinna była wziąć pod uwagę przy określaniu organu ochrony konkurencji najbardziej właściwego do rozpatrzenia takiej skargi. Niniejszy wyrok Sądu budzi wiele pytań o zakres stosowania orzecznictwa unijnych sądów, dotyczącego praworządności w sprawach z różnych dziedzin, oraz sporach nie tylko z państwem, ale również relacjach horyzontalnych, tj. pomiędzy przedsiębiorstwami. Wyrok Sądu z 9.2.2022 r., Sped-Pro przeciwko Komisji, T-791/19,
Wyrok Sądu jest istotny ze względu na kluczowe znaczenie zasady państwa prawnego oraz wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi UE. Sąd stwierdził nieważność decyzji Komisji bez konieczności badania pozostałych argumentów podniesionych przez skarżącą spółkę. Wyrok ten wskazał na konieczność uwzględnienia poszanowania państwa prawnego w Polsce przy określaniu organu ochrony konkurencji właściwego do rozpatrzenia skargi.