Orzekanie na podstawie prawa krajowego niezgodnego z prawem Unii

TSUE orzekł, że sąd krajowy może orzekać na podstawie prawa krajowego nawet w przypadku niezgodności z unijną dyrektywą, gdy spór toczy się między jednostkami. Sprawa dotyczyła rozliczenia usług inżyniera na podstawie niemieckiego rozporządzenia, gdzie TSUE wskazał na ograniczenia interpretacji prawa krajowego zgodnie z zasadami Unii.

Tematyka: TSUE, orzecznictwo, prawo Unii, prawo krajowe, dyrektywa, spór między jednostkami, interpretacja prawa, zasada pierwszeństwa prawa Unii, odpowiedzialność państwa członkowskiego, bezpośredni skutek unijnych przepisów

TSUE orzekł, że nawet jeśli prawo krajowe jest niezgodne z unijną dyrektywą, to sąd krajowy rozpoznający
spór toczący się wyłącznie między jednostkami może orzekać, pod pewnymi warunkami, na podstawie prawa
krajowego. W wyniku powstałej niezgodności stronie poszkodowanej przysługuje prawo do żądania
naprawienia szkody wyrządzonej z tego tytułu.
Stan faktyczny
W 2016 r. niemiecka spółka T. działająca w sektorze nieruchomości i MN (inżynier) zawarli umowę. Na jej mocy MN
zobowiązał się do wykonania określonych świadczeń przewidzianych przez niemieckie rozporządzenie w sprawie
wynagrodzeń architektów i inżynierów (dalej: HOAI), w zamian za zapłatę wynagrodzenia ryczałtowego w wysokości
55 025 euro. Po rozwiązaniu tej umowy MN rozliczył wykonane usługi na podstawie stawek minimalnych, o których
mowa w § 7 HOAI. Uwzględnił wpłaty już dokonane przez T. i wytoczył powództwo, żądając uregulowania pozostałej
kwoty do zapłaty.
Zasada pierwszeństwa prawa Unii
TSUE wielokrotnie orzekał, że sąd krajowy, który rozstrzyga spór pomiędzy jednostkami podczas stosowania
przepisów prawa wewnętrznego, wydanych w celu transpozycji zobowiązań przewidzianych przez dyrektywę, ma
obowiązek uwzględnić całość przepisów prawa krajowego. Jest zobowiązany interpretować je tak dalece, jak to
możliwe, w świetle treści oraz celu dyrektywy, aby uzyskać wynik zgodny z zamierzonym przez nią celem (wyrok
TSUE z 4.6.2015 r., Faber, C-497/13, pkt 33,
). Zasada wykładni zgodnej prawa krajowego ma jednak pewne
granice.
W niniejszej sprawie sąd odsyłający uważa, że wykładnia § 7 HOAI, zgodna z wymogami art. 15 ust. 1, art. 15 ust. 2
lit. g) i art. 15 ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 12.12.2006 r., dotyczącej usług na
rynku wewnętrznym (Dz.Urz. UE L z 2006 r. Nr 376, s. 36), byłaby wykładnią contra legem. TSUE wskazał, że
w razie niemożności dokonania wykładni uregulowania krajowego w sposób zgodny z wymogami unijnego prawa
zasada pierwszeństwa prawa Unii wymaga, aby sąd krajowy, do którego należy stosowanie przepisów prawa Unii
w ramach jego właściwości, zapewnił pełną ich skuteczność. W razie konieczności ma odstąpić z własnej
inicjatywy od stosowania wszelkich sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, także tych późniejszych.
Stosowanie dyrektywy
Trybunał przypomniał, dyrektywa nie może sama w sobie tworzyć obowiązków wobec jednostki, a zatem nie
można powoływać się na nią przeciwko jednostce przed sądem krajowym. Zgodnie bowiem z art. 288 akapit trzeci
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE) prawnie wiążący
charakter dyrektywy, na którym opiera się możliwość powołania się na nią, istnieje wyłącznie w stosunku do
„każdego państwa członkowskiego, do którego jest ona skierowana”. Unia ma natomiast uprawnienia do
nakładania zobowiązań na jednostki w sposób ogólny, abstrakcyjny i bezpośrednio skuteczny wyłącznie
w obszarach, w których powierzono jej uprawnienie do wydawania rozporządzeń. W związku z tym nawet jasny,
precyzyjny i bezwarunkowy przepis dyrektywy nie pozwala sądowi krajowemu na odstąpienie od stosowania przepisu
prawa krajowego, który jest z sprzeczny z takim przepisem dyrektywy, jeżeli w wyniku tego odstąpienia zostałby
nałożony na jednostkę dodatkowy obowiązek (wyrok TSUE z 24.6.2019 r., Popławski, C-573/17, pkt 65–67).
Trybunał orzekł już, że art. 15 ust. 1 dyrektywy 2006/123/WE ma bezpośrednią skuteczność, ponieważ w drugim
zdaniu tego ustępu nakłada on na państwa członkowskie bezwarunkowy i wystarczająco precyzyjny obowiązek
dostosowania ich przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, tak by były one zgodne z warunkami
określonymi w art. 15 ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE - wyrok TSUE z 30.1.2018 r., X i Visser, C-360/15 i C-31/16, pkt
130 (sprawy połączone),
. Niemniej jednak TSUE podniósł, że w niniejszej sprawie ten przepis jest
powoływany w sporze pomiędzy jednostkami w celu wyłączenia stosowania sprzecznego z nim uregulowania
krajowego. Tymczasem gdyby art. 15 ust. 1, art. 15 ust. 2 lit. g) i art. 15 ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE miały
zastosowanie w ramach rozpatrywanego sporu, MN zostałby pozbawiony na mocy tego przepisu, opartego na § 7
HOAI, prawa do żądania stawek, o których mowa w tym przepisie. Byłby tym samym zobowiązany do
zaakceptowania kwoty ustalonej w rozpatrywanej umowie. Trybunał stwierdził, że dotychczasowe orzecznictwo
wyklucza możliwość nadania temu przepisowi takiego skutku wyłącznie na podstawie prawa Unii. Podkreślił,
że tego stanowiska nie podważa wyrok z 4.7.2019 r., Komisja/Niemcy, C-377/17,
. TSUE orzekł w nim, że
utrzymując obowiązkowe taryfy za usługi planowania świadczone przez architektów i inżynierów, przewidziane w § 7
HOAI, RFN uchybiła zobowiązaniom, które na niej ciążą na mocy art. 15 ust. 1, art. 15 ust. 2 lit. g) i art. 15 ust. 3
dyrektywy 2006/123/WE.

Odpowiedzialność państwa członkowskiego
TSUE uznał, że wyroki wydane na mocy art. 258–260 TFUE mają przede wszystkim na celu określenie obowiązków
państw członkowskich w razie uchybienia przez nie ciążącym na nich zobowiązaniom. Nie chodzi tu o przyznanie
praw jednostkom, zważywszy, że te prawa wynikają nie z tych wyroków, lecz z samych przepisów prawa Unii - wyrok
TSUE z 14.12.1982 r., Waterkeyn i in., C- 314/81, C-315/81, C-316/81 i C-83/82, pkt 15, 16 (sprawy połączone).
Wynika z tego, że właściwe sądy krajowe i organy administracyjne nie mają obowiązku wyłącznie na podstawie
takich wyroków odstąpienia od stosowania uregulowania krajowego sprzecznego z przepisem dyrektywy w ramach
sporu pomiędzy jednostkami. TSUE przypomniał, że poszkodowany w wyniku niezgodności prawa krajowego
z prawem Unii może powołać się na orzecznictwo wynikające z wyroku TSUE z 19.11.1991 r., Francovich i in.,C-
6/90 i C-9/90, (sprawy połączone)
, w celu uzyskania w stosownym przypadku naprawienia poniesionej
szkody (wyrok TSUE z 15.1.2014 r., Association de médiation sociale, C-176/12, pkt 50,
).
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE każde państwo członkowskie powinno zapewnić jednostkom
naprawienie szkody wyrządzonej im naruszeniem prawa Unii niezależnie od tego, jaki organ publiczny dopuścił się
tego naruszenia i na jakim organie co do zasady spoczywa obowiązek naprawienia tej szkody, zgodnie z prawem
danego państwa członkowskiego (wyrok z 4.10.2018 r., Kantarev, C-571/16, pkt 93,
). W odniesieniu do
przesłanek powstania odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone jednostkom wskutek naruszenia prawa
Unii, które można mu przypisać, TSUE wielokrotnie orzekał, że poszkodowane jednostki mają prawo do
odszkodowania, jeśli spełnione są trzy przesłanki: naruszony przepis prawa Unii przyznaje prawa jednostkom,
naruszenie jest wystarczająco istotne oraz istnieje bezpośredni związek przyczynowy między tym naruszeniem
a szkodą poniesioną przez te jednostki (C-571/16, pkt 94). Z jednolitego orzecznictwa TSUE wynika również, że
zastosowaniem tych przesłanek, pozwalających ustalić odpowiedzialność państw członkowskich za szkody
wyrządzone jednostkom w wyniku naruszenia prawa Unii, powinny co do zasady zajmować się sądy krajowe,
zgodnie z wytycznymi udzielonymi przez TSUE, dotyczącymi tego stosowania (C-571/16, pkt 95).
TSUE orzekł już, że utrzymując obowiązkowe taryfy za usługi planowania świadczone przez architektów i inżynierów,
przewidziane w § 7 HOAI, RFN uchybiła zobowiązaniom, które na niej ciążą na mocy art. 15 ust. 1, art. 15 ust. 2 lit.
g) i art. 15 ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE (wyrok C-377/17). Uznał, że przepisy te stoją na przeszkodzie
uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym w umowach zawieranych z architektami lub inżynierami zakazane jest
uzgadnianie taryf niższych od minimalnych kwot, określonych według tych taryf (postanowienie TSUE z 6.2.2020 r.,
hapeg dresden, C‑ 137/18, pkt 21).
Z jednolitego stanowiska TSUE wynika, że naruszenie prawa Unii jest istotne w sposób oczywisty, jeżeli uchybienie
trwało mimo ogłoszenia wyroku stwierdzającego zarzucane uchybienie, wydania orzeczenia prejudycjalnego lub
istnienia utrwalonego orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie, z których wynika bezprawny charakter
omawianego zachowania (wyrok TSUE z 30.5.2017 r., Safa Nicu Sepahan/Rada, C-45/15 P, pkt 31,
).
Trybunał orzekł, że prawo Unii należy interpretować w ten sposób, iż sąd krajowy, rozpoznający spór toczący
się wyłącznie między jednostkami, nie jest zobowiązany wyłącznie na mocy tego prawa do odstąpienia od
stosowania uregulowania krajowego, które ustala, z naruszeniem art. 15 ust. 1, art. 15 ust. 2 lit. g) i art. 15
ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE, stawki minimalne wynagrodzenia za usługi architektów i inżynierów.
Przewiduje także, że uzgodnienia stanowiące odstępstwo od tego uregulowania są bezskuteczne,
z zastrzeżeniem jednak: po pierwsze, możliwości, aby ten sąd odstąpił od stosowania tego uregulowania na
mocy prawa krajowego w ramach takiego sporu, a po drugie - prawa poszkodowanego w wyniku
niezgodności prawa krajowego z prawem Unii do żądania naprawienia wyrządzonej mu z tego tytułu szkody.

Komentarz
Dla oceny prawnej niniejszego sporu istotna jest okoliczność, że spór toczy się wyłącznie między jednostkami, czyli
w relacji horyzontalnej. Kontynuując dotychczasową linię orzecznicza, TSUE utrzymuje, że sąd krajowy nie jest
zobowiązany odstąpić, jedynie na podstawie prawa Unii, od stosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego
z unijnym przepisem, jeżeli ten ostatni przepis nie wywiera bezpośredniego skutku. W konsekwencji TSUE uznał, że
sąd krajowy nie jest zobowiązany do odstąpienia stosowania prawa krajowego, nawet jeśli jest on sprzeczny z art. 15
ust. 1, art. 15 ust. 2 lit. g)art. 15 i ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE.
Należy zwrócić szczególną uwagę na stanowisko TSUE w przedmiocie bezpośredniego skutku unijnych przepisów.
Tak jak w niniejszej sprawie TSUE potwierdził, że art. 15 dyrektywy 2006/123/WE jest bezpośrednio skuteczny
i znajduje zastosowanie nawet w sytuacjach o charakterze wyłącznie wewnętrznym. Jednakże TSUE podkreślił, że
ten unijny przepis nie jest bezpośrednio skuteczny w ramach sporu toczącego się wyłącznie między jednostkami.
Niewątpliwie stanowisko TSUE przedstawione w tym wyroku ma charakter uniwersalny i nie dotyczy jedynie
interpretowanych przepisów dyrektywy 2006/123/WE.

Wyrok TSUE z 18.1.2022 r., Thelen Technopark Berlin, C-261/20,

TSUE potwierdził, że sąd krajowy nie musi odstępować od stosowania prawa krajowego sprzecznego z unijnymi przepisami w sporach między jednostkami, gdy unijne przepisy nie wywierają bezpośredniego skutku. To stanowisko ma uniwersalny charakter i nie dotyczy wyłącznie dyrektywy 2006/123/WE.