Konsument ma prawo do informacji
Trybunał Europejski wydał wyrok dotyczący prawa konsumentów do informacji przed przystąpieniem do grupowych umów unit-linked. Zgodnie z orzeczeniem, zakład ubezpieczeń ma obowiązek udzielenia konsumentowi informacji o charakterze produktów i związanych z nimi ryzykach. Ponadto Trybunał wyjaśnił, że nieprawidłowe wykonanie obowiązku informacyjnego nie musi skutkować nieważnością umowy, ale konsumentowi przysługuje prawo do zwrotu składek ubezpieczeniowych.
Tematyka: Trybunał Europejski, konsument, grupowa umowa unit-linked, zakład ubezpieczeń, informacje, ryzyko, nieważność umowy, zwrot składek, zaniechanie wprowadzające w błąd
Trybunał Europejski wydał wyrok dotyczący prawa konsumentów do informacji przed przystąpieniem do grupowych umów unit-linked. Zgodnie z orzeczeniem, zakład ubezpieczeń ma obowiązek udzielenia konsumentowi informacji o charakterze produktów i związanych z nimi ryzykach. Ponadto Trybunał wyjaśnił, że nieprawidłowe wykonanie obowiązku informacyjnego nie musi skutkować nieważnością umowy, ale konsumentowi przysługuje prawo do zwrotu składek ubezpieczeniowych.
Trybunał orzekł, że konsument przed przystąpieniem do grupowej umowy unit-linked musi otrzymać od ubezpieczającego przedsiębiorcy informacje pozwalające mu na dokonanie w sposób świadomy wyboru produktu ubezpieczeniowego, który będzie najlepiej odpowiadał jego potrzebom. Jednak TS uznał, że wystarczy, aby te informacje zostały wskazane w tej umowie, o ile zostaną one przekazane konsumentowi przed jego przystąpieniem do umowy, we właściwym czasie, umożliwiającym mu dokonanie, przy pełnej znajomości okoliczności faktycznych, owego wyboru. Stan faktyczny Polscy konsumenci przystąpili na okres 15 lat do grupowych umów unit-linked, zawartych między zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym przedsiębiorcą. Po kilku latach z powodu znacznej utraty wartości tych udziałów, konsumenci rozwiązali umowy i wnieśli powództwa w celu uzyskania zwrotu całości zainwestowanych przez nich kwot. Podnosili m.in., że nie zostali poinformowani z wystarczającym stopniem wymaganej szczegółowości o charakterystyce tych produktów ubezpieczenia i o ryzyku z nimi związanym. Stanowisko TS Podmiot zobowiązany do informowania Artykuł 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5.11.2002 r. dotyczącej ubezpieczeń na życie (Dz.Urz. UE L z 2002 r. Nr 345, s. 1) nie określa wyraźnie podmiotu, na którym ciąży obowiązek informowania. Trybunał orzekł, że art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE należy interpretować w ten sposób, że informacje, o których w nim mowa, należy przekazać konsumentowi, który jako ubezpieczony przystępuje do grupowej umowy unit-linked zawartej między zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym przedsiębiorcą. Zakład ubezpieczeń ma obowiązek udzielenia tych informacji ubezpieczającemu przedsiębiorcy, który musi je przekazać konsumentowi przed jego przystąpieniem do tej umowy, wraz z wszelkimi innymi uściśleniami, które okazałyby się konieczne, mając na uwadze jego wymagania i potrzeby zgodnie z tym przepisem w zw. z art. 12 ust. 3 dyrektywy 2002/92/WE. Rodzaj informacji Trybunał stwierdził, że w związku z brakiem definicji i odesłania do prawa krajowego w dyrektywie 2002/83/WE znaczenie sformułowanie „wskazanie rodzaju podstawowych aktywów dla ubezpieczeń związanych z funduszem inwestycyjnym” należy ustalić z uwzględnieniem nie tylko jego brzmienia, lecz także kontekstu, w jaki wpisuje się ten przepis i celu tej dyrektywy. Trybunał orzekł, że art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE w zw. z pkt A ppkt a)12 załącznika III do tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że informacje dotyczące rodzaju podstawowych aktywów, które należy przekazać konsumentowi przed jego przystąpieniem do grupowej umowy unit-linked, powinny obejmować wskazania dotyczące głównych cech charakterystycznych tych podstawowych aktywów. Wskazania te: • powinny zawierać jasne, precyzyjne i zrozumiałe informacje dotyczące gospodarczego i prawnego charakteru tych podstawowych aktywów oraz związanego z nimi ryzyka strukturalnego oraz • nie muszą koniecznie zawierać wyczerpujących informacji dotyczących charakteru i zakresu wszystkich rodzajów ryzyka związanego z inwestycjami w te podstawowe aktywa, ani tych samych informacji, które emitent instrumentów finansowych składających się na nie przekazał zakładowi ubezpieczeń na podstawie art. 19 ust. 3 dyrektywy 2004/39/WE. Termin realizacji obowiązku informacyjnego Trybunał orzekł, że art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE należy interpretować w ten sposób, że informacje, o których mowa w pkt A ppkt a)12 załącznika III do tej dyrektywy nie muszą zostać koniecznie przekazane konsumentowi – który jako ubezpieczony przystępuje do grupowej umowy unit-linked – w ramach wyodrębnionej procedury przedkontraktowej i że nie stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, zgodnie z którym jest wystarczające, aby informacje te zostały wskazane w tej umowie, o ile zostaną one przekazane konsumentowi przed jego przystąpieniem do umowy, we właściwym czasie, umożliwiającym mu dokonanie, przy pełnej znajomości okoliczności faktycznych, świadomego wyboru produktu ubezpieczeniowego, który najlepiej odpowiada jego potrzebom. Trybunał stwierdził, że do sądów krajowych należy dokonanie oceny, z uwzględnieniem kontekstu sprawy i cech rozpatrywanej grupowej umowy unit-linked, czy sposób wykonania tego zobowiązania umożliwił konsumentowi dokonanie przy pełnej znajomości okoliczności faktycznych świadomego wyboru produktu ubezpieczeniowego, który najlepiej odpowiada jego potrzebom. Nieprawidłowe wykonanie obowiązku informacyjnego Trybunał przypomniał, że dyrektywa 2002/83/WE nie reguluje skutków prawnych niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku przekazania informacji przed zawarciem umowy przewidzianego w art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE i że w związku z tym do państw członkowskich należy uregulowanie tych aspektów prawa umów ubezpieczenia, przy jednoczesnym zapewnieniu skuteczności (effet utile) tej dyrektywy, z uwzględnieniem jej celu. Sąd odsyłający stwierdził, że polskie prawo nie pozwala na uznanie nieważności stosunku ubezpieczenia między zakładem ubezpieczeń a ubezpieczonym ze względu na ewentualne stwierdzenie nieprawidłowego wykonania obowiązku informacyjnego przewidzianego w art. 36 ust. 1 w zw. z pkt A ppkt a)12 załącznika III do dyrektywy 2002/83/WE. Trybunał stwierdził, że do sądu krajowego należy zbadanie, czy skutki prawne, jakie właściwe polskie przepisy wiążą z nieprawidłowym wykonaniem owego obowiązku udzielenia informacji, są uregulowane w sposób zapewniający jego skuteczność (effet utile). Trybunał orzekł, że art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE należy interpretować w ten sposób, że nie wymaga on uznania, iż nieprawidłowe wykonanie obowiązku przekazania informacji, o których mowa w pkt A ppkt a)12 załącznika III do tej dyrektywy skutkuje nieważnością lub nieskutecznością grupowej umowy unit-linked lub oświadczenia o przystąpieniu do niej, a tym samym, iż przyznaje konsumentowi, który przystąpił do tej umowy, prawo do zwrotu zapłaconych składek ubezpieczeniowych, o ile zasady proceduralne przewidziane w prawie krajowym dotyczące wykonywania prawa do powoływania się na ten obowiązek informacyjny nie mogą podważyć skuteczności tego prawa przez zniechęcenie konsumenta do skorzystania z niego. Zaniechanie wprowadzające w błąd Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) Nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.Urz. UE L z 2005 r. Nr 149, s. 22) tę dyrektywę stosuje się do nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów przed zawarciem transakcji handlowej dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania oraz po jej zawarciu. Trybunał orzekł, że art. 7 dyrektywy 2005/29/WE należy interpretować w ten sposób, iż zaniechaniem wprowadzającym w błąd w rozumieniu tego przepisu może być nieprzekazanie konsumentowi, który przystępuje do grupowej umowy unit-linked, informacji, o których mowa w art. 36 ust. 1 w zw. z pkt A ppkt a)12 załącznika III do dyrektywy 2002/ 83/WE. Komentarz Rozstrzygając w „polskiej sprawie” TS wyjaśnił reguły obowiązku informacyjnego, przewidzianego w art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE (zob. art. 13 ust. 4 DziałUbezpU03), względem ubezpieczających w ramach umowy ubezpieczenia na życie oraz skutki braku udzielenia tych informacji. Niewątpliwie Trybunał kontynuuje prokonsumecką wykładnię w tym zakresie. W art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE nie zawarto definicji pojęć „umowy ubezpieczenia” i „ubezpieczający” ani żadnego odesłania do praw krajowych. Jednak z wyroku w sprawie González Alonso wynika, że umowy unit-linked wchodzą w zakres przedmiotowy dyrektywy 2002/83/WE (wyrok TS z 1.3.2012 r., C-166/11, EU:C:2012:119, pkt 29). Ponadto TS uznał, że to drugie pojęcie obejmuje osoby, które w drodze oświadczenia złożonego ubezpieczającemu przedsiębiorcy przystąpiły do umowy grupowego ubezpieczenia i uzyskały w ten sposób status ubezpieczonego dla celów tej umowy. Ze względu na brak doprecyzowania określenia „wskazanie rodzaju podstawowych aktywów dla ubezpieczeń związanych z funduszem inwestycyjnym” w rozumieniu pkt A ppkt a)12 załącznika III do dyrektywy 2002/83/WE Trybunał dokonał w niniejszym wyroku wykładni językowej, systemowej tego przepisu oraz wykładni celowościowej owej dyrektywy. Trybunał trafnie podkreślił, że cechy charakterystyczne instrumentów finansowych tworzących podstawowe aktywa umowy unit-linked, a w szczególności charakter i rentowność tych instrumentów, jak również związane z nimi ryzyko mają pierwszorzędne znaczenie przy świadomym wyborze takiego produktu ubezpieczeniowego przez konsumenta. Trybunał wskazał, że z motywu 52 w zw. z pkt A załącznika III do tej dyrektywy wynika jednak, że wskazania te powinny być nie tylko wystarczająco jasne, precyzyjne i zrozumiałe, aby umożliwić konsumentowi dokonanie przy pełnej znajomości okoliczności faktycznych świadomego wyboru produktu ubezpieczeniowego, który najlepiej odpowiada jego potrzebom, ale także obiektywnie konieczne do dokonania tego wyboru. W omawianym wyroku TS doprecyzował również jakie obowiązki ciążą na sądzie krajowym w zakresie określenia skutków prawnych niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku przekazania informacji przed zawarciem umowy przewidzianego w art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE. Ponadto TS zaznaczył, zgodnie z jednolitą linią orzeczniczą, że konsument powinien otrzymać te informacje we właściwym czasie przed przystąpieniem do tej umowy, a nie dopiero na etapie przystąpienia do niej. W przeciwnym razie obowiązek udzielenia informacji przed zawarciem umowy ustanowiony w art. 36 ust. 1 dyrektywy 2002/83/WE zostałby, zdaniem TS, pozbawiony skuteczności ( effet utile). Trybunał wyjaśnił również, że sankcja za nieprawidłowe wykonanie obowiązku przekazania analizowanych informacji nie powinna być sankcją nieważności lub nieskuteczności grupowej umowy unit-linked o ile nie został naruszony obowiązek informacyjny. W ocenie TS nieprzekazanie informacji, o których mowa w art. 36 ust. 1 w zw. z pkt A ppkt a)12 załącznika III do dyrektywy 2002/83/WE, jest również objęte pojęciem „zaniechania wprowadzającego w błąd” w rozumieniu art. 7 dyrektywy 2005/29/WE. Wyrok TS z 24.2.2022 r., C-143/20 A i C-213/20,
Trybunał Europejski wskazał, że niewykonanie obowiązku przekazania informacji może być uznane za zaniechanie wprowadzające w błąd. Orzeczenie ma istotne znaczenie dla ochrony konsumentów i precyzuje obowiązki zakładów ubezpieczeń w zakresie informowania przed przystąpieniem do umów ubezpieczeniowych.