Adwokat zamknął praktykę, ale musi zapłacić VAT

Tematyka: adwokat, zastępstwo procesowe, VAT, podatek, usługi związane z postępowaniem sądowym, wykreślenie z rejestru podatników, obowiązki podatników, interpretacja Dyrektora KIS

Wynagrodzenie otrzymane przez adwokata z tytułu świadczenia usług zastępstwa procesowego z urzędu,
które wpłynęło na rachunek bankowy po zamknięciu działalności i wykreśleniu z rejestru podatników,
podlega opodatkowaniu VAT. Były podatnik nie musi (nie może) za to wystawiać faktur VAT ani składać
deklaracji podatkowej w formie pliku JPK. Te obowiązki ciążą tylko na aktywnych podatnikach. Podatek
mogą płacić wszyscy.
Zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej:
VATU) obowiązek podatkowy powstaje co do zasady z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi.
Istnieje szereg odstępstw od tej zasady ogólnej. Jedno z nich wynika z art. 19a ust. 5 pkt. 1 lit. d VATU, zgodnie
z którym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania zapłaty z tytułu świadczenia usług związanych
z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym na zlecenie sądów powszechnych, administracyjnych,
wojskowych lub prokuratury.
Zasada ta dotyczy więc np. podatników – prawników świadczących usługi pomocy prawnej z urzędu na zlecenie
sądu. Może się jednak zdarzyć tak, że zanim podatnik otrzyma taką zapłatę, formalnie przestanie być podatnikiem.
Zgodnie z art. 96 ust. 6 VATU, jeżeli podatnik zarejestrowany jako podatnik VAT zaprzestał wykonywania czynności
podlegającej opodatkowaniu, jest on obowiązany zgłosić zaprzestanie działalności naczelnikowi urzędu skarbowego;
zgłoszenie to stanowi dla naczelnika urzędu skarbowego podstawę do wykreślenia podatnika z rejestru jako
podatnika VAT. Wykreśleniu z urzędu z rejestru jako podatnik VAT podlega także podatnik, który np. zawiesił
wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów dotyczących zawieszenia wykonywania działalności
gospodarczej na okres co najmniej 6 kolejnych miesięcy (art. 96 ust. 9a VATU).
Co się więc stanie w sytuacji, gdy prawnik otrzyma wynagrodzenie z tytułu zastępstwa procesowego, gdy porzucił już
swoją karierę w palestrze? Odpowiedź znajdziemy w najnowszej interpretacji Dyrektora KIS.
Czego dotyczyła sprawa?
Podatnik prowadził działalność w ramach wykonywanego zawodu adwokata w formie indywidualnej kancelarii
adwokackiej. Zawiesił on jednak tę działalność, a ostatecznie zaprzestał jej prowadzenia. Zaowocowało to
wykreśleniem z rejestru podatników VAT czynnych.
Będąc jeszcze aktywnym przedstawicielem wolnego zawodu, podatnik świadczył na rzecz SR pomoc prawną
z urzędu, zgodnie z obowiązkami wskazanymi w ustawie z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2022 r.
poz. 1184). Dziekan Okręgowej Izby Adwokackiej wyznaczał podatnika jako pełnomocnika z urzędu dla danej strony
postępowania sądowego. Wynagrodzenie za świadczone usługi nie jest ponoszone przez stronę, za którą działa
pełnomocnik wyznaczony z urzędu. O tym, kto poniesie koszty zastępstwa prawnego świadczonego z urzędu,
rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym sprawę. Wysokość przyznanego wynagrodzenia oraz podmiot zobowiązany
do jego wypłaty znany jest dopiero w momencie uprawomocnienia się orzeczenia sądu, w którym przyznano
wynagrodzenie za pomoc prawną świadczoną z urzędu.
W związku ze świadczeniem pomocy prawnej z urzędu wobec planowanego zawieszenia prowadzenia działalności
i zaprzestania wykonywania zawodu adwokata podatnik powiadomił o tej okoliczności i wniósł o zwolnienie
z obowiązku zastępowania strony w procesie. Sąd zwolnił adwokata z obowiązku świadczenia pomocy prawnej. Już
po wykreśleniu z rejestru, sąd zwrócił się jednak do podatnika o doręczenie faktury VAT przesyłając odpis orzeczenia
zapadłego już po dacie wykreślenia. Z treści orzeczenia wynikało, iż sąd zasądził na rzecz podatnika wynagrodzenie
tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w kwocie 60 zł powiększonej o należny podatek VAT.
W obliczu zaistniałej sytuacji podatni postanowił potwierdzić, jak ma się zachować w tej sytuacji.
Stanowisko Organu
Dyrektor KIS wydał w tej sprawie interpretację indywidualną z 23.1.2023 r., 0113-KDIPT1-3.4012.698.2022.1.EG,
. Organ uznał, że zaprzestanie przez podatnika wykonywania działalności gospodarczej w drodze jej likwidacji
oraz złożenie stosownego zgłoszenia skutkuje brakiem możliwości wystawiania faktur z dniem wskazanym
w zgłoszeniu. Zatem po zakończeniu działalności gospodarczej (były już) podatnik nie ma możliwości wystawiania
faktur za czynności wykonane przed zakończeniem działalności. Brak jest również obowiązku wystawienia rachunku,
bowiem obowiązek wystawienia rachunku ciąży na podatniku prowadzącym działalność gospodarczą.
Z uwagi na zakończenie działalności gospodarczej i utratę statusu podatnika, ex-adwokat nie jest również
zobowiązany do złożenia deklaracji - pliku JPK-V7M, za okres rozliczeniowy, w którym powstał obowiązek podatkowy
z tytułu świadczonej usługi, za którą należne jest wynagrodzenie. Organ nie wypowiedział się jedynie co do tego, czy

adwokat jest zobowiązany do odprowadzenia należnej kwoty podatku VAT wynikającej z wypłaty wynagrodzenia
tytułem pomocy prawnej świadczonej z urzędu. Inna sprawa, że wnioskodawca o to akurat nie pytał z góry,
zakładając, że będzie musiał spełnić akurat ten obowiązek.

Komentarz
Całkiem zbliżoną sprawę Dyrektor KIS rozstrzygał w interpretacji indywidualnej z 18.1.2021 r., 0111-KDIB3-
1.4012.813.2020.1.ABU,
. Tam również podatnik (zajmujący się uzyskiwaniem odszkodowań) otrzymał
wynagrodzenie za swoją usługę już po zamknięciu swojej działalności. Umówił się bowiem ze swoim klientem na tzw.
success fee, które owszem – zmaterializowało się, ale z długim przesunięciem czasowym. Organ podatkowy uznał,
że jakkolwiek obowiązek podatkowy powstał po wyrejestrowaniu podatnika, świadczył on usługę, będąc jeszcze
podatnikiem VAT czynnym. W konsekwencji podatnik musiał zapłacić podatek VAT. Jednocześnie nie miał
możliwości wystawienia faktury. W tej sprawie było to zresztą problematyczne również z perspektywy nabywcy
usługi, który nie bardzo wie, na podstawie jakiego dokumentu miałby płacić. Co więcej klient oczekiwał faktury VAT,
aby móc z niej odliczyć podatek naliczony, i na jej podstawie zaliczyć wydatek do kosztów uzyskania przychodu. Bez
faktury nie chciał płacić za usługę, ale (ex) podatnik nie wystawia faktury. Pojawia się pat.
Opisywana w niniejszym tekście najnowsza interpretacja dotyczy jednak nieco odmiennego stanu faktycznego. Bez
cienia wątpliwości w tym przypadku obowiązek podatkowy powstaje już po wykreśleniu podatnika z rejestru
(kasowo), co wynika z art. 19a ust. 5 pkt. 1 lit. d VATU. Takiego przekonania nie mieliśmy w ww. sprawie success
fee. A jednak nie zwalnia to ex-podatnika z konieczności zapłaty podatku na rzecz Skarbu Państwa, który to zresztą
jest beneficjentem podatku rozliczanego przez byłego już podatnika. Mamy więc ciekawą sytuację, w której ten sam
podmiot finansuje kwotę podatku, którą następnie otrzyma w związku z wyświadczoną przez zastępcę procesowego
z urzędu usługę… Inna sprawa jest taka, że Skarbowi Państwa nie zależy aż tak bardzo na fakturze podatnika, bo
też nie odliczy on podatku naliczonego. Odpada więc problem dokumentacyjny, który ma duże znaczenie
w przypadku relacji B2B.
Wnioski płynące z obydwu interpretacji są jednak raczej zbieżne. Podatek trzeba płacić nawet po wykreśleniu
z urzędu. Ale nie trzeba spełniać wówczas dodatkowych obowiązków natury formalno-ewidencyjnej. Może to i lepiej,
biorąc pod uwagę, że kwota wynagrodzenia, której dotyczy omawiana sprawa, zdecydowanie nie jest zawrotna.

Interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 23.1.2023 r., 0113-KDIPT1-3.4012.698.2022.1.EG,

Podatek trzeba płacić nawet po wykreśleniu z urzędu. Ale nie trzeba spełniać wówczas dodatkowych obowiązków natury formalno-ewidencyjnej. Kwota wynagrodzenia, której dotyczy omawiana sprawa, zdecydowanie nie jest zawrotna.