Orientacja seksualna przedsiębiorcy

TSUE orzekł, że osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą objęta jest ochroną przed dyskryminacją ze względu na orientację seksualną. Sprawa dotyczyła odwołania dyżurów i niezawarcia nowej umowy z powodem po opublikowaniu klipu promującego tolerancję wobec par jednopłciowych. Trybunał wskazał, że decyzja TP była objęta zakresem dyskryminacji i zakazu wykluczania z ochrony przed dyskryminacją.

Tematyka: TSUE, dyskryminacja, orientacja seksualna, działalność gospodarcza, umowa o dzieło, równe traktowanie, dyrektywa 2000/78/WE, WdrożPrzepUEU, art. 3 ust. 1 lit. a), art. 3 ust. 1 lit. c), art. 5 pkt 3, art. 2 ust. 5

TSUE orzekł, że osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą objęta jest ochroną przed dyskryminacją ze względu na orientację seksualną. Sprawa dotyczyła odwołania dyżurów i niezawarcia nowej umowy z powodem po opublikowaniu klipu promującego tolerancję wobec par jednopłciowych. Trybunał wskazał, że decyzja TP była objęta zakresem dyskryminacji i zakazu wykluczania z ochrony przed dyskryminacją.

TSUE orzekł, że osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą objęta jest ochroną przed
dyskryminacją ze względu na orientację seksualną, uregulowaną w dyrektywie 2000/78/WE. W tym zakresie
art. 5 pkt 3 WdrożPrzepUEU jest niezgodny z tą dyrektywą.
Stan faktyczny
Przez 7 lat J.K. w ramach prowadzonej jednoosobowej działalności gospodarczej zawierał krótkoterminowe,
następujące bezpośrednio po sobie umowy o dzieło z TP S.A. W ramach tych umów J.K. pełnił tygodniowe dyżury.
W listopadzie 2017 r. J.K. otrzymał grafik pracy na grudzień, przewidujący jego dwa dyżury. J.K. wraz ze swoim
partnerem za pośrednictwem Internetu opublikowali 4.12.2017 r. klip z piosenką świąteczną promującą tolerancję
wobec par jednopłciowych. Niedługo po tym TP poinformowała J.K. o odwołaniu dyżurów w grudniu 2017 r. i nie
zawarła z nim nowej umowy.
J.K. wytoczył powództwo celem zasądzenia od TP na jego rzecz odszkodowania i zadośćuczynienia wynikającego
z naruszenia zasady równego traktowania. Sąd odsyłający powziął m.in. wątpliwości co do zgodności art. 5 pkt. 3
ustawy z 3.12.2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów prawa Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (t.j.
Dz.U. z 2020 r. poz. 2156; dalej: WdrożPrzepUEU), ponieważ ten przepis wyklucza z zakresu stosowania tej ustawy,
a tym samym z przewidzianego w dyrektywie Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki
ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. UE L z 2000 r. Nr 303, s. 16) zakresu ochrony
przed dyskryminacją, swobodę wyboru strony umowy, o ile ten wybór nie jest oparty na płci, rasie, pochodzeniu
etnicznym lub narodowości.
Stanowisko TSUE w przedmiocie art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE


Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE w granicach kompetencji Unii dyrektywę stosuje się do
wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu
do warunków dostępu do zatrudnienia (do działalności na własny rachunek lub do wykonywania pracy), w tym
również kryteriów selekcji i warunków rekrutacji, niezależnie od dziedziny działalności i na wszystkich szczeblach
hierarchii zawodowej, również w odniesieniu do awansu zawodowego. Trybunał stwierdził, że z zestawienia pojęć
„zatrudnienia”, „działalności na własny rachunek” i „pracy”, zdaniem TSUE, wynika, że art. 3 ust. 1 lit. a)
dyrektywy 2000/78/WE, a tym samym zakres stosowania tej dyrektywy, obejmuje warunki dostępu do wszelkiej
działalności zawodowej, niezależnie od jej charakteru i cech.
W niniejszej sprawie TSUE wskazał, że do sądu odsyłającego należy ocena, czy działalność wykonywana przez
powoda odpowiada powyższemu kryterium. Ponieważ działalność wykonywana przez J.K. stanowi rzeczywistą
i efektywną działalność zawodową, wykonywaną osobiście w sposób regularny na rzecz tego samego
zamawiającego, pozwalającą mu na dostęp w całości lub w części do środków utrzymania – zagadnienie, czy
warunki dostępu do takiej działalności są objęte art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE, nie zależy od kwalifikacji
tej działalności jako „najemnej” lub „na własny rachunek”, ponieważ zakres stosowania tego przepisu i tym samym
zakres stosowania tej dyrektywy należy rozumieć szeroko.
W ocenie TSUE odmowa zawarcia umowy o dzieło z kontrahentem prowadzącym samodzielnie działalność
gospodarczą ze względów związanych z orientacją seksualną tego kontrahenta jest objęta zakresem
stosowania tego przepisu, a tym samym zakresem stosowania tej dyrektywy.
Stanowisko TSUE w przedmiocie art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78/WE


Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78/WE ma ona zastosowanie „do warunków zatrudnienia i pracy, łącznie
z warunkami zwalniania i wynagradzania”. Trybunał wskazał, że w przeciwieństwie do art. 3 ust. 1 lit. a), art. 3 ust. 1
lit. c) dyrektywy 2000/78/WE nie odnosi się wyraźnie do „działalności na własny rachunek”, lecz wyłącznie do
warunków „zatrudnienia” i „pracy”.
Z orzecznictwa TSUE wynika, że ochrona przyznana przez dyrektywę 2000/78/WE nie może zależeć od
formalnej kwalifikacji stosunku pracy w prawie krajowym lub od wyboru dokonanego przy zatrudnieniu danej
osoby pomiędzy jednym lub drugim rodzajem umowy (wyrok TSUE z 11.11.2010 r., Danosa, C-232/09, pkt 69,
).




Trybunał wskazał, że powstaje pytanie, czy decyzja TP o niewykonywaniu i nieprzedłużaniu umowy o dzieło jest
objęta zakresem pojęcia „warunki zatrudnienia i pracy” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78/WE. Polski
rząd podnosił, że samozatrudnionego w relacjach ze swoim kontrahentem nie łączy stosunek pracy, w którym jedna
strona może „zwolnić” drugą stronę.
Trybunał przyznał, że pojęcie „zwolnienia” odnosi się co do zasady do rozwiązania umowy o pracę, zawartej
pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Jednakże rzeczniczka generalna stwierdziła w pkt. 102 opinii, że pojęcie
„zwolnienia” figuruje w art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78/WE jedynie jako przykład pojęcia „warunków
zatrudnienia i pracy”, który dotyczy w szczególności jednostronnego zaprzestania wszelkiej działalności wymienionej
w art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE. Trybunał w szczególności podkreślił, że podobnie jak pracownik
najemny, który może w sposób niezamierzony utracić pracę najemną w wyniku m.in. „zwolnienia”, to osoba, która
prowadziła działalność na własny rachunek, może także zostać zmuszona do zaprzestania tej działalności ze
względu na swego kontrahenta, i może również znaleźć się z tego powodu w szczególnie trudnej sytuacji
porównywalnej z sytuacją zwolnionego pracownika. Trybunał wskazał, że to, że w grudniu 2017 r. J.K. nie mógł
odbyć żadnego z tygodniowych dyżurów przewidzianych w umowie o dzieło, którą zawarł z TP, wydaje się stanowić
w świetle jego orzecznictwa (wyrok TSUE z 20.12.2017 r., Gusa, C-442/16, pkt 43, 
) niezamierzone
zaprzestanie działalności przez osobę pracującą na własny rachunek, które można zrównać ze zwolnieniem
pracownika. Trybunał wskazał, że zbadanie powyższego należy do sądu odsyłającego. W ocenie TSUE decyzja TP
o nieprzedłużeniu tej umowy o dzieło z uwagi na orientację seksualną J.K. (stanowisko powoda), kładąca tym samym
kres istniejącym między nimi stosunkom zawodowym, jest objęta zakresem stosowania art. 3 ust. 1 lit. c)
dyrektywy 2000/78 / WE.
Stanowisko TSUE w przedmiocie art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78/WE


Trybunał podkreślił, że do sądu odsyłającego należy ustalenie, w świetle wszystkich istotnych okoliczności zawisłego
przed nim sporu, w szczególności WdrożPrzepUEU, czy wyłączenie z zakresu stosowania tej ustawy swobodnego
wyboru strony umowy, o ile tylko ten wybór nie jest oparty na płci, rasie, pochodzeniu etnicznym lub narodowości,
o którym to wyłączeniu mowa w art. 5 pkt. 3 WdrożPrzepUEU, stanowi bezpośrednią lub pośrednią dyskryminację
ze względu na orientację seksualną J.K. Gdyby ten sąd stwierdził istnienie takiej dyskryminacji, Trybunał
zaznaczył, że ta dyskryminacja nie może być uzasadniona jednym z powodów wskazanych w art. 2 ust. 5 dyrektywy
2000/78/WE. Zgodnie z tym przepisem dyrektywa 2000/78/WE nie narusza środków przewidzianych przepisami
krajowymi, które w społeczeństwie demokratycznym są niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa
publicznego, utrzymania porządku i zapobiegania działaniom podlegającym sankcjom karnym, ochrony
zdrowia i ochrony praw i wolności innych osób.
Trybunał stwierdził, że po pierwsze art. 5 pkt 3 WdrożPrzepUEU stanowi środek przewidziany przez przepisy krajowe
w rozumieniu art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78/WE. Po drugie art. 5 pkt 3 WdrożPrzepUEU wydaje się oczywiście
realizować cel zmierzający do ochrony praw i wolności innych osób w rozumieniu art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78/WE,
a dokładniej ochrony swobody zawierania umów, gwarantując swobodę wyboru kontrahenta, o ile tylko ten wybór
nie jest oparty na płci, rasie, pochodzeniu etnicznym lub narodowości.
Reasumując, TSUE orzekł, że art. 3 ust. 1 lit. a) i art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78/WE należy interpretować
w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które skutkuje wyłączeniem, na
podstawie swobodnego wyboru strony umowy, z zakresu ochrony przed dyskryminacją, jaka ma zostać
przyznana na mocy tej dyrektywy, odmowy, ze względu na orientację seksualną danej osoby, zawarcia lub
przedłużenia z nią umowy mającej na celu wykonanie przez tę osobę określonych świadczeń w ramach
prowadzonej przez nią działalności na własny rachunek.

Komentarz
W prezentowanym wyroku TSUE określił zakres stosowania dyrektywy 2000/78/WE (transponowanej
w WdrożPrzepUEU) wobec osoby, która prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Trybunał potwierdził, że
ten zakres nie jest ograniczony wyłącznie do warunków dostępu do stanowisk zajmowanych przez „pracowników”
w rozumieniu art. 45 TFUE, ale ma ona zastosowanie do „wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak
i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, niezależnie od dziedziny działalności i na wszystkich szczeblach
hierarchii zawodowej”.
W art. 5 pkt. 3 WdrożPrzepUEU uregulowano, że tej ustawy nie stosuje się do „swobody wyboru strony umowy, o ile
tylko nie jest oparty na płci, rasie, pochodzeniu etnicznym lub narodowości”. Na podstawie bardzo szczegółowej
analizy zawartej w prezentowanym wyroku TSUE uznał, że ten przepis nie może uzasadniać, w okolicznościach
takich jak rozpatrywane w tej sprawie, wyłączenia z przyznanej przez dyrektywę 2000/78/WE ochrony przed
dyskryminacją ze względu na orientację seksualną, jeżeli to wyłączenie nie jest konieczne do ochrony praw
i wolności innych osób w społeczeństwie demokratycznym (art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78/WE). Zdaniem TSUE
przyznanie, że swoboda zawierania umów pozwala na odmowę zawarcia umowy z daną osobą ze względu na jej



orientację seksualną, oznaczałoby pozbawienie skuteczności ( effet utile) art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE
w zakresie, w jakim ten przepis zakazuje właśnie wszelkiej dyskryminacji ze względu na taki powód w odniesieniu do
dostępu do działalności na własny rachunek.

Wyrok TSUE z 12.1.2023 r., TP S.A., C-356/21, 








TSUE określił zakres stosowania dyrektywy 2000/78/WE wobec osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą. Trybunał potwierdził, że ochrona przed dyskryminacją dotyczy wszystkich osób, niezależnie od sektora i hierarchii zawodowej. Wyrok analizuje zakres swobody wyboru strony umowy aż do granic konieczności ochrony praw i wolności innych osób.