Nieuczciwe praktyki ubezpieczyciela i banku

Tematyka: TSUE, nieuczciwe praktyki, zakład ubezpieczeń, umowa grupowa, unit‑ linked, konsument, ryzyko, umowa ubezpieczenia, wzorzec umowny, informacje, odpowiedzialność, wyrok TSUE

TSUE orzekł, że sporządzenie przez zakład ubezpieczeń wzorca grupowej umowy „unit‑ linked”, który nie
pozwala konsumentowi zrozumieć charakteru i konstrukcji oferowanego produktu ubezpieczeniowego oraz
związanego z nim ryzyka, może stanowić „nieuczciwą praktykę handlową” w rozumieniu art. 3 ust. 1
dyrektywy 2005/29/WE. Wówczas konsument ma prawo do żądania stwierdzenia nieważności takiej umowy.
Stan faktyczny
Spór dotyczył w szczególności istnienia zarzucanej przedsiębiorcy nieuczciwej praktyki handlowej polegającej na
tym, że zakład ubezpieczeń sporządzał wzorzec grupowej umowy ubezpieczenia na życie, związanej z funduszem
inwestycyjnym (ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym), zwanej „unit‑ linked”, w sposób niejasny
i nieprecyzyjny. W konsekwencji konsument, który przystępuje do tej umowy grupowej w oparciu o ofertę drugiego
przedsiębiorstwa, będącego ubezpieczającym w ramach tej umowy grupowej, nie jest w stanie zrozumieć charakteru
i konstrukcji oferowanego produktu ubezpieczeniowego oraz związanego z nim ryzyka.
Nieuczciwa praktyka handlowa
Z orzecznictwa TSUE wynika, że oświadczenie, w którym konsument przystępuje do grupowej umowy „unit‑ linked”,
zawartej pomiędzy zakładem ubezpieczeń a przedsiębiorstwem będącym ubezpieczającym, prowadzi do powstania
indywidualnej umowy ubezpieczenia pomiędzy tym zakładem ubezpieczeń a konsumentem. Oferując temu
konsumentowi przystąpienie do takiej umowy zbiorowej, przedsiębiorstwo będące ubezpieczającym prowadzi ze swej
strony, za wynagrodzeniem, działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego. Oznacza to, że konsument, który
zamierza przystąpić do tego rodzaju grupowej umowy „unit‑ linked”, otrzymuje informacje, których przekazania
ubezpieczającemu przed zawarciem umowy ubezpieczenia wymaga art. 185 ust. 1 dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/138/WE z 25.11.2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności
ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 335, s. 1). Trybunał uznał, że skoro
w przypadku grupowej umowy „unit‑ linked” produkt ubezpieczeniowy zawiera element inwestycyjny, który jest
nierozerwalnie związany z tym produktem, wskazane informacje dotyczące umowy powinny zawierać
w szczególności wskazówki co do zasadniczych cech podstawowych aktywów tej umowy. Wskazania te powinny
zawierać jasny, precyzyjny i zrozumiały opis gospodarczego i prawnego charakteru tych podstawowych aktywów,
włącznie z ogólnymi zasadami dotyczącymi ich rentowności, a także jasne, precyzyjne i zrozumiałe informacje
dotyczące ryzyka strukturalnego związanego z owymi podstawowymi aktywami, czyli ryzyka, które jest nierozłącznie
związane z ich charakterem i może bezpośrednio wpływać na prawa i obowiązki wynikające ze stosunku
ubezpieczenia.
W wyroku TSUE z 24.2.2022 r., A i in. (Umowy ubezpieczenia „unit‑ linked”), C-143/20 i C‑ 213/20, pkt 130,
,
sprawy połączone, Sąd uznał, że przekazanie informacji dotyczących umowy przed przystąpieniem konsumenta do
grupowej umowy „unit‑ linked” jest, po pierwsze, dokonywane przez zakład ubezpieczeń i przedsiębiorstwo będące
ubezpieczającym, działające jako pośrednik ubezpieczeniowy, i wpisuje się w ramy działalności prowadzonej
zawodowo przez te przedsiębiorstwa, a po drugie, pozostaje w bezpośrednim związku z zawarciem przez tego
konsumenta umowy ubezpieczenia, dlatego to przekazanie informacji stanowi „praktykę handlową” w rozumieniu
dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych
stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady
84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie
(WE) Nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.Urz.
UE L z 2005 r. Nr 149, s. 22). W niniejszej sprawie przekazanie ww. informacji ma formę wzorca umownego, który
stanowi podstawę przedstawionej przez zakład ubezpieczeń oferty przystąpienia do grupowej umowy „unit‑ linked”.
Trybunał uznał, że sporządzenie przez zakład ubezpieczeń tego wzorca umownego również jest objęte zakresem
pojęcia „praktyki handlowej” w rozumieniu dyrektywy 2005/29/WE.
Podnoszony w rozpatrywanej sprawie nieuczciwy charakter praktyki handlowej polega na tym, że zakład
ubezpieczeń sporządza grupową umowę „unit‑ linked” w sposób niejasny i nieprecyzyjny, co nie pozwala
konsumentowi, który do niej przystępuje w oparciu o ofertę przedsiębiorstwa będącego ubezpieczającym w ramach
tej umowy grupowej, zrozumieć charakteru i konstrukcji oferowanego produktu ubezpieczeniowego oraz związanego
z nim ryzyka. Trybunał przypomniał, że z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2005/29/WE wynika, iż praktykę handlową uznaje się
za wprowadzającą w błąd, jeżeli w konkretnym stanie faktycznym, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy
i okoliczności oraz ograniczenia środka przekazu, spełnione są dwie przesłanki. Na podstawie pierwszej z nich ta
praktyka pomija istotne informacje, niezbędne przeciętnemu konsumentowi, stosownie do okoliczności, do
podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji. Zgodnie z drugą przesłanką ta praktyka handlowa powoduje

lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej
by nie podjął. Na podstawie art. 7 ust. 2 dyrektywy 2005/29/WE, pod warunkiem spełnienia drugiej przesłanki,
praktyka handlowa jest również uważana za zaniechanie wprowadzające w błąd, jeżeli przedsiębiorca zataja tego
rodzaju istotne informacje lub przekazuje je w sposób niejasny, niezrozumiały, dwuznaczny lub z opóźnieniem.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29/WE należy interpretować w ten sposób, iż „nieuczciwą
praktykę handlową” w rozumieniu tego przepisu może stanowić sporządzenie przez zakład ubezpieczeń
wzorca grupowej umowy „unit‑ linked”, który nie pozwala konsumentowi przystępującemu do tej umowy
grupowej w oparciu o ofertę drugiego przedsiębiorstwa, będącego ubezpieczającym, zrozumieć charakteru
i konstrukcji oferowanego produktu ubezpieczeniowego oraz związanego z nim ryzyka, oraz że ten zakład
ubezpieczeń należy uznać za podmiot odpowiedzialny za tę nieuczciwą praktykę handlową.
Prawo konsumenta do żądania unieważnienia umowy
W ocenie TSUE z wykładni językowej, systemowej i celowościowej art. 3 ust. 2 dyrektywy 2005/29/WE wynika,
że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby państwa członkowskie przyznawały konsumentowi, który zawarł umowę ze
względu na nieuczciwą praktykę handlową, prawo do żądania unieważnienia tej umowy, o ile tego rodzaju
sankcja jest skuteczna, proporcjonalna i odstraszająca w rozumieniu art. 13 dyrektywy 2005/29/WE. Trybunał
podkreślił, że wyłącznie do sądów krajowych należy dokonanie oceny charakteru tych sankcji z uwzględnieniem
wszystkich okoliczności charakteryzujących zawisłe przed nimi sprawy, oraz tego, czy system sankcji wobec
przedsiębiorców stosujących nieuczciwe praktyki handlowe, przewidziany przez państwa członkowskie, jest zgodny
z tą dyrektywą, a w szczególności z zasadą proporcjonalności.

Komentarz
Trybunał ponownie orzekł w polskiej sprawie dotyczącej polisolokat.
Sporządzenie przez zakład ubezpieczeń wzorca grupowej umowy „ unit‑ linked”, który pomija, ukrywa lub podaje do
wiadomości w sposób niejasny, niezrozumiały lub dwuznaczny konieczne informacje dotyczące umowy, tak że nie
pozwala on konsumentowi zrozumieć charakteru i konstrukcji oferowanego produktu ubezpieczeniowego oraz
związanego z nim ryzyka, i dokonać dzięki temu, przy pełnej znajomości okoliczności faktycznych, świadomego
wyboru produktu ubezpieczeniowego, który najlepiej odpowiada jego potrzebom, może zostać uznane za „nieuczciwą
praktykę handlową” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29/WE - por. art. 4 ust. 1 ustawy z 23.8.2007 r.
o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2070; dalej: NieuczPraktRynkU),
a precyzyjnie - za zaniechanie wprowadzające w błąd w rozumieniu art. 7 dyrektywy 2005/29/WE (zob. art. 6 ust. 1
NieuczPraktRynkU). Ponadto odpowiedzialność za taką nieuczciwą praktykę handlową ponosi zarówno zakład
ubezpieczeń, jak i przedsiębiorstwo będące ubezpieczającym. Trybunał wyjaśnił, że zakład ubezpieczeń powinien
przekazać informacje dotyczące umowy przedsiębiorstwu będącemu ubezpieczającym, formułując je w sposób jasny,
precyzyjny i zrozumiały dla konsumentów, celem ich późniejszego przekazania tym konsumentom w toku procedury
przystąpienia do grupowej umowy „ unit‑ linked”. Natomiast przedsiębiorstwo będące ubezpieczającym, działające
jako pośrednik ubezpieczeniowy, powinno z kolei przekazać informacje dotyczące umowy każdemu konsumentowi
przed jego przystąpieniem do tej umowy, wraz z wszelkimi innymi uściśleniami, które okazałyby się konieczne
w świetle wymogów i potrzeb tego konsumenta. Trybunał podobnie jak w wyroku w sprawie A i in. (Umowy
ubezpieczenia „unit‑ linked”) (pkt 89–91) uznaje, że te uściślenia powinny być dostosowane do stopnia złożoności
owej umowy i sformułowane w sposób jasny i precyzyjny oraz zrozumiały dla konsumenta.
Z niniejszego wyroku wynika również, że konsument może powołać się na art. 12 ust. 1 pkt 4 NieuczPraktRynkU
i żądać stwierdzenia nieważności umowy zawartej ze względu na nieuczciwą praktykę handlową, polegającą na
sporządzeniu wzorca grupowej umowy „ unit‑ linked”, który nie pozwala temu konsumentowi zrozumieć charakteru
i konstrukcji produktu ubezpieczeniowego oraz związanego z nim ryzyka. Trybunał uznał, że jest to sankcja
skuteczna, proporcjonalna i odstraszająca w rozumieniu art. 13 dyrektywy 2005/29/WE, ale jednocześnie zastrzegł
zweryfikowanie tego w świetle wszystkich istotnych okoliczności sprawy przez sąd odsyłający.

Wyrok TSUE z 2.2.2023 r., Towarzystwo Ubezpieczeń Ż (Wprowadzające w błąd standardowe umowy
ubezpieczenia), C-208/21,

Konsument ma prawo do żądania stwierdzenia nieważności umowy w przypadku nieuczciwej praktyki handlowej. Trybunał uznał, że zakład ubezpieczeń i przedsiębiorstwo ubezpieczające ponoszą odpowiedzialność za sporządzenie niejasnego wzorca umownego. Wyrok TSUE podkreśla konieczność dostarczenia przez podmioty ubezpieczeń jasnych, precyzyjnych i zrozumiałych informacji konsumentom przed zawarciem umowy.