Śmierć to nie „nadzwyczajna okoliczność”

TSUE orzekł, że odwołanie lotu z powodu nagłej śmierci drugiego pilota nie jest uznawane za „nadzwyczajne okoliczności”, co oznacza, że pasażerowie mają prawo do odszkodowania. Publikacja dotyczy sprawy TAP Portugal z 17.7.2019 r., gdy lot ze Stuttgartu do Lizbony został odwołany z powodu śmierci pilota na krótko przed odlotem.

Tematyka: TSUE, wyrok, odwołanie lotu, śmierć drugiego pilota, nadzwyczajne okoliczności, odszkodowanie, TAP Portugal

Odwołanie lotu z powodu nagłej śmierci drugiego pilota nie jest objęte zakresem pojęcia „nadzwyczajne
okoliczności” w rozumieniu przepisu art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE – orzekł TSUE. Oznacza to, że
również w takiej sytuacji pasażerom przysługuje odszkodowanie z powodu odwołania lotu.
Stan faktyczny
TAP (przewoźnik lotniczy) miał 17.7.2019 r. wykonać lot ze Stuttgartu do Lizbony. Odlot był przewidziany na godzinę
6:05. Tego samego dnia o godzinie 4:15 drugi pilot, który miał wykonywać ten lot, został znaleziony martwy w swoim
łóżku hotelowym. Cała załoga, wstrząśnięta tym wydarzeniem, stwierdziła, że jest niezdolna do lotu i został on
odwołany. Następnie załoga zastępcza wyruszyła z Lizbony do Stuttgartu i dotarła tam o godzinie 15:20.
Pasażerowie zostali następnie jak najszybciej przetransportowani do Lizbony lotem zastępczym o godzinie 16:40.
Kilku pasażerów tego odwołanego lotu przeniosło swoje prawa wynikające z odwołania lotu na spółki świadczące
pomoc prawną pasażerom linii lotniczych. TAP odmówił wypłaty na rzecz tych spółek odszkodowania przewidzianego
w art. 7 ust. 1 rozporządzenia (WE) Nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.2.2004 r. ustanawiającego
wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania
lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) Nr 295/91 (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 46, s. 1),
podnosząc, że niespodziewana śmierć drugiego pilota stanowi nadzwyczajną okoliczność w rozumieniu art. 5 ust. 3
rozporządzenia 261/2004/WE. Wątpliwości Sądu odsyłającego dotyczyły kwestii, czy ten przepis należy
interpretować w ten sposób, że nadzwyczajna okoliczność w rozumieniu tego przepisu występuje wówczas, gdy lot
z lotniska znajdującego się poza bazą obsługującego przewoźnika lotniczego zostaje odwołany, ponieważ członek
załogi biorący udział w tym locie (tutaj: drugi pilot), który bez zastrzeżeń przeszedł wymagane przepisami regularne
badania lekarskie, zmarł nagle i nieprzewidywalnie dla przewoźnika na krótko przed rozpoczęciem lotu.
Stanowisko TSUE
Na podstawie art. 5 ust. 1 lit. c) rozporządzenia 261/2004/WE pasażerowie, których dotyczy anulowanie lotu, mają
prawo do odszkodowania od obsługującego lot przewoźnika lotniczego, zgodnie z art. 7 ust. 1 rozporządzenia
261/2004/WE, chyba że zostali uprzednio poinformowani o tym odwołaniu z zachowaniem terminów przewidzianych
w art. 5 ust. 1 lit. c) rozporządzenia 261/2004/WE. Art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE, interpretowany świetle
motywów 14 i 15 rozporządzenia 261/2004/WE, zwalnia jednak obsługującego lot przewoźnika lotniczego z tego
obowiązku wypłaty odszkodowania, jeżeli może on dowieść, że odwołanie jest spowodowane zaistnieniem
„nadzwyczajnych okoliczności”, których nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto wszelkie racjonalne środki.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE pojęcie „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu art. 5 ust. 3
rozporządzenia 261/2004/WE obejmuje zdarzenia, które ze względu na swój charakter lub źródło nie są wpisane
w normalne wykonywanie działalności danego przewoźnika lotniczego i pozostają poza zakresem jego skutecznej
kontroli. Przy czym te dwie przesłanki są kumulatywne i ich poszanowanie wymaga przeprowadzenia oceny każdego
przypadku z osobna - wyrok TSUE z 7.7.2022 r., SATA International – Azores Airlines (Awaria systemu dostawy
paliwa), C-308/21,
, pkt 20.
Mając na uwadze z jednej strony cel tego rozporządzenia, wskazany w jego motywie 1, którym jest zapewnienie
wysokiego poziomu ochrony pasażerów, oraz z drugiej strony fakt, że art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE
stanowi odstępstwo od zasady prawa pasażerów do odszkodowania w przypadku odwołania lotu, Trybunał stwierdził,
że pojęcie „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu tego przepisu należy interpretować ściśle (wyrok TSUE
z 23.3.2021 r., Airhelp, C-28/20,
, pkt 24).
Trybunał wskazał, że należy w pierwszej kolejności ustalić, czy niespodziewana nieobecność członka załogi
niezbędnego do wykonania lotu z powodu choroby lub śmierci, do której doszło na krótko przed planowanym
odlotem, może stanowić ze względu na swój charakter lub swoje źródło zdarzenie, które nie jest wpisane
w normalne wykonywanie działalności obsługującego przewoźnika lotniczego. W ocenie TSUE środki
dotyczące personelu obsługującego przewoźnika lotniczego wchodzą w zakres normalnego wykonywania
działalności tego przewoźnika. Obejmuje to środki dotyczące warunków pracy i wynagrodzenia personelu takiego
przewoźnika (wyrok Airhelp, pkt 29), do których należą środki dotyczące planowania załóg i rozkładu czasu pracy
personelu. W związku z tym obsługujący lot przewoźnik lotniczy przy wykonywaniu swojej działalności może być
stale konfrontowany z niespodziewaną nieobecnością, z powodu choroby lub śmierci, jednego lub większej liczby
pracowników niezbędnych do wykonywania lotu, w tym na krótko przed odlotem. Zarządzanie taką nieobecnością
pozostaje zatem nierozerwalnie związane z kwestią planowania załogi i rozkładu czasu pracy personelu, wobec
czego takie niespodziewane zdarzenie – zdaniem TSUE – wpisuje się w ramy normalnego wykonywania

działalności obsługującego przewoźnika lotniczego. Trybunał uściślił, że jeżeli – tak jak w niniejszej sprawie –
nieobecność wynika z niespodziewanej śmierci członka personelu niezbędnego do wykonania lotu, która nastąpiła na
krótko przed odlotem, taka sytuacja, niezależnie od tego, jak bardzo jest ona tragiczna i ostateczna, nie różni się
z prawnego punktu widzenia od sytuacji, w której lot nie może zostać wykonany ze względu na to, że taki członek
personelu zachorował w sposób niespodziewany na krótko przed odlotem. Zdaniem TSUE to właśnie sama
nieobecność z powodu choroby lub śmierci jednego lub większej liczby członków załogi, nawet niespodziewana, nie
zaś dokładna przyczyna medyczna tej nieobecności, stanowi zdarzenie wpisane w normalne wykonywanie
działalności tego przewoźnika. Trybunał zaznaczył, że przy planowaniu załóg i rozkładu czasu pracy swojego
personelu ten przewoźnik musi liczyć się z wystąpieniem takich nieprzewidzianych sytuacji.
Okoliczność, że taka niespodziewana nieobecność nastąpiła, pomimo iż dany członek załogi bez zastrzeżeń
przeszedł regularne badania lekarskie przewidziane przez obowiązujące przepisy, w ocenie TSUE nie może
podważyć powyższego wniosku. Każda osoba, w tym ta, która pomyślnie przechodziła regularne badania lekarskie,
może bowiem stać się ofiarą niespodziewanej choroby lub śmierci.
Trybunał stwierdził, że w związku z tym, iż pierwsza z dwóch kumulatywnych przesłanek co do pojęcia
„nadzwyczajne okoliczności” nie została spełniona, nie ma potrzeby badania drugiej z tych przesłanek.
Reasumując, Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE powinien być interpretowany w ten
sposób, iż niespodziewana nieobecność z powodu choroby lub śmierci członka załogi niezbędnego do
wykonania lotu, która to nieobecność nastąpiła na krótko przed planowanym odlotem, nie wchodzi w zakres
pojęcia „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu tego przepisu.

Komentarz
W niniejszym wyroku TSUE dokonał wykładni pojęcia „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu przepisu art. 5 ust.
3 rozporządzenia 261/2004/WE. Co do zasady wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było
uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków, zwalnia przewoźnika lotniczego z obowiązku wypłaty
odszkodowania w przypadku odwołania lotu.
Z niniejszego wyroku wynika, że dokładna przyczyna nagłej nieobecności drugiego pilota nie powinna mieć
znaczenia dla celów zakwalifikowania jego nieobecności jako zdarzenia „wpisującego się” w prowadzenie
działalności przez przewoźnika lotniczego. W związku z tym, niezależnie od tego, czy nagła nieobecność drugiego
pilota jest spowodowana względami zdrowotnymi, śmiercią lub innymi przyczynami, powoduje ona, że obsługujący
przewoźnik lotniczy musi albo zastąpić nieobecną osobę, albo odwołać lot. Tym samym nagła nieobecność członka
załogi, takiego jak drugi pilot, powinna być w zasadzie przewidziana w planie pracy załóg. Zatem z niniejszego
wyroku wynika, że nagła nieobecność personelu obsługującego przewoźnika lotniczego wchodzi w ramy normalnego
zarządzania działalnością tego przewoźnika.
W prezentowanym wyroku Trybunał uznał również, że powyższego stanowiska nie podważa okoliczność, iż drugi
pilot posiadał wymagane przepisami badania lekarskie.
W konsekwencji z tego wyroku wynika, że prawo do odszkodowania (art. 7 ust. 1 rozporządzenia 261/2004/WE)
w związku z odwołaniem lotu (który miał się odbyć z lotniska znajdującego się poza bazą danego obsługującego
przewoźnika lotniczego), z powodu nagłej śmierci drugiego pilota (który przeszedł bez zastrzeżeń wymagane
przepisami regularne badania lekarskie), nie jest objęte zakresem pojęcia „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu
przepisu w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE.

Wyrok TSUE z 11.5.2023 r., TAP Portugal (Śmierć drugiego pilota), C-156/22 - C-158/22, sprawy połączone,

Wyrok TSUE wyjaśnia, że nagła nieobecność drugiego pilota nie jest nadzwyczajną okolicznością zwalniającą przewoźnika z wypłaty odszkodowania. Decyzja ta podkreśla, że przepis art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE powinien być interpretowany ściśle i nie uwzględnia dokładnej przyczyny nagłej nieobecności.