Ochrona przed egzekucją w postępowaniu restrukturyzacyjnym w świetle projektowanej implementacji dyrektywy o restrukturyzacji zapobiegawczej
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy – Prawo upadłościowe (UC120) ma na celu transpozycję do polskiego prawa dyrektywy dotyczącej ram restrukturyzacji zapobiegawczej. Wprowadza zasadnicze zmiany w zakresie ochrony przed egzekucją w postępowaniu restrukturyzacyjnym, ujednolicając zasady obowiązujące na gruncie różnych rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych.
Tematyka: ochrona przed egzekucją, restrukturyzacja zapobiegawcza, postępowanie restrukturyzacyjne, transpozycja dyrektywy, zmiany w prawie restrukturyzacyjnym, efektywność postępowań restrukturyzacyjnych
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy – Prawo upadłościowe (UC120) ma na celu transpozycję do polskiego prawa dyrektywy dotyczącej ram restrukturyzacji zapobiegawczej. Wprowadza zasadnicze zmiany w zakresie ochrony przed egzekucją w postępowaniu restrukturyzacyjnym, ujednolicając zasady obowiązujące na gruncie różnych rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych.
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy – Prawo upadłościowe (UC120), który ma na celu transpozycję do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z 20.6.2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności, oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 172, s. 18) wprowadza zasadnicze zmiany w zakresie ochrony przed egzekucją, oferowanej dłużnikowi w ramach postępowania restrukturyzacyjnego. Celem jest ujednolicenie zasad obowiązujących na gruncie poszczególnych rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych i zapewnienie, zgodnie z wolą unijnego ustawodawcy, że etap negocjacji planu restrukturyzacji w ramach restrukturyzacji zapobiegawczej będzie przebiegać przy jednoczesnym wstrzymaniu indywidualnych czynności egzekucyjnych. Dotychczasowa regulacja Zagadnienie relacji pomiędzy postępowaniem restrukturyzacyjnym i postępowaniami egzekucyjnymi uregulowane jest odrębnie dla każdego z postępowań restrukturyzacyjnych. Art. 259 ust. 1 ustawy z 15.5.2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2309; dalej: PrRestr) przewiduje co do przyspieszonych postępowań układowych zawieszenie postępowań egzekucyjnych z mocy prawa z dniem otwarcia takiego postępowania. Regulacja ta obejmuje jednak tylko takie postępowania egzekucyjne, które dotyczą wierzytelności objętej układem z mocy prawa. Tożsamym ograniczeniem objęte zostało uprawnienie sędziego-komisarza do uchylenia na wniosek dłużnika lub nadzorcy zajęć dokonanych w toku egzekucji. Wreszcie w toku przyspieszonego postępowania układowego nie jest dopuszczalne wszczęcie nowego postępowania egzekucyjnego czy wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu, jeśli dotyczyłyby one wierzytelności ex lege objętej układem. Art. 260 PrRestr przesądza z kolei o modelowej niezależności postępowania egzekucyjnego skierowanego do przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego względem toczącego się przyspieszonego postępowania układowego. Dopuszczalne jest tu jedynie zawieszenie egzekucji na wniosek i na maksymalnie trzy miesiące, w sytuacji w której przedmiot zabezpieczenia jest dla dłużnika niezbędny do prowadzenia przedsiębiorstwa. Analogiczne regulacje przewidują art. 278 i art. 279 PrRestr w stosunku do postępowania układowego. Znacznie szersza jest natomiast ochrona majątku dłużnika przed egzekucją w ramach postępowania sanacyjnego. Zgodnie z art. 312 PrRestr zawieszenie postępowań egzekucyjnych nie ogranicza się w takim postępowaniu do wierzytelności objętych układem z mocy prawa. Także zakaz wszczynania egzekucji i możliwość uchylenia zajęć w drodze postanowienia sędziego-komisarza nie są w sanacji zależne od charakteru egzekwowanej wierzytelności. Wyjątek przewidziano dla wymienionych w art. 312 ust. 5 PrRestr wierzytelności o charakterze alimentacyjnym. W postępowaniu o zatwierdzenie układu w wariancie z obwieszczeniem o ustaleniu dnia układowego odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy postępowania sanacyjnego o ochronie majątku dłużnika przed egzekucją. W braku obwieszczenia ochrona przysługuje na takich zasadach, jak w przyspieszonym postępowaniu układowym, ale aktualizuje się dopiero w momencie sądowego zatwierdzenia układu, i trwa do dnia uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu. Zakres projektowanych zmian Projekt nowelizacji zakłada uchylenie art. 259, art. 260, art. 278, art. 279 i art. 312 PrRestr. Problematyka poruszana w uchylanych przepisach ma w nowo wprowadzanych art. 189a i 189b PrRestr zostać uregulowana w sposób jednolity dla wszystkich rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych. Podtrzymana zostanie zasada, zgodnie z którą aktualizacja ochrony egzekucyjnej następuje w chwili otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Na wniosek dłużnika zawarty we wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego skutek ten będzie mógł jednak nastąpić wcześniej – z chwilą obwieszczenia zarządzenia o wpisaniu do repertorium wniosku restrukturyzacyjnego złożonego przez dłużnika. Co najważniejsze objęcie wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych zbieżnymi zasadami co do ochrony przed egzekucją będzie się wiązać ze znaczącym poszerzeniem katalogu wierzytelności, których nie można egzekwować z majątku dłużnika, co do którego toczy się postępowanie układowe lub przyspieszone postępowanie układowe. Oto bowiem art. 189a ust. 1-4 PrRestr w aktualnie zakładanym kształcie nie różnicuje wierzytelności na objęte i nieobjęte układem, w zakresie udzielanej ochrony przypomina tym samym zasady obecnie obowiązujące na gruncie postępowania sanacyjnego. Wynika to z proponowanych przez projektodawcę zmian w zakresie wierzytelności obejmowanych układem z mocy prawa. Zamknięty katalog wyjątków z art. 1 ust. 5 dyrektywy 2019/1023/UE wymusza bowiem na państwach członkowskich objęcie ochroną przed egzekucją wszystkich pozostałych wierzytelności dłużnika, co do którego otwarto postępowanie restrukturyzacyjne o charakterze zapobiegawczym. Toteż po nowelizacji w trakcie trwania okresu ochronnego modelowo wykluczone będzie egzekucyjne zaspokojenie się z przedmiotu zabezpieczenia wchodzącego w skład majątku dłużnika. Od tej zasady przewidziano jednak wyjątki. Pewne novum w omawianym zakresie stanowić ma bowiem przyznanie sędziemu-komisarzowi prawa do uchylenia zawieszenia postępowania egzekucyjnego (które to zawieszenie nastąpiło ex lege z chwilą otwarcia postępowania) w jednej z trzech sytuacji, tj.: gdy zawieszenie egzekucji skutkowałoby rażącym pokrzywdzeniem co najmniej jednego wierzyciela; gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że na zgromadzeniu wierzycieli nie zostanie podjęta uchwała o przyjęciu układu, lub kiedy z wnioskiem o takie uchylenie wystąpi sam dłużnik lub zarządca. Projekt nowelizacji, transponując aktualnie obowiązujące w postępowaniu sanacyjnym reguły do zasad wspólnych dla wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych, wyłącza możliwość zawieszenia postępowań egzekucyjnych służących dochodzeniu świadczeń alimentacyjnych oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, jak również z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia (aktualnie wynikające w postępowaniu sanacyjnym z art. 312 ust. 5 PrRestr), z tym że wskazany katalog wyłączeń ulegnie dodatkowo poszerzeniu o należności ze stosunku pracy. Projektodawca zakłada objęcie okresu ochronnego limitem czasowym - będzie on trwał zasadniczo jedynie w okresie 4 miesięcy od dnia otwarcia postępowania układowego. Na mocy stosownego postanowienia sędziego-komisarza, wydanego na wniosek nadzorcy sądowego bądź dłużnika, dopuszczalne będzie jednak przedłużenie wspomnianego okresu, z tym że łącznie nie więcej niż o 8 miesięcy, lub oznaczenie go już przed otwarciem postępowania układowego na czas dłuższy niż 4 miesiące (ale nieprzekraczający 12 miesięcy), przez sąd. Powyższe limity będą obowiązywać jedynie w restrukturyzacji zapobiegawczej, spod której w zamyśle projektodawcy wyłączone zostanie postępowanie sanacyjne. W tym ostatnim postępowaniu także przewidziano granice czasowe przyznawanej ochrony. Zakreślono je jednak szerzej, ustalając, że będzie ona trwała w okresie 12 miesięcy od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego z możliwością dalszego przedłużenia na mocy postanowienia sędziego-komisarza. Również w tym wypadku sąd jeszcze przed otwarciem postępowania sanacyjnego będzie uprawniony do wskazania dłuższego okresu ochrony niż domyślnie przewidziany przez ustawę. Podsumowanie Wejście w życie omawianych przepisów doprowadzi niewątpliwie do uspójnienia problematyki ochrony majątku dłużnika przed postępowaniami egzekucyjnymi. Z uwagi na rozszerzenie zakresu ochrony majątku dłużnika w ramach restrukturyzacji zapobiegawczej może ono wpłynąć pozytywnie na efektywność odnośnych postępowań.
Projektowane zmiany mają na celu uspójnienie problematyki ochrony majątku dłużnika przed egzekucją, przyczyniając się pozytywnie do efektywności postępowań restrukturyzacyjnych. Nowe przepisy wprowadzą jednolite zasady dotyczące ochrony przed egzekucją we wszystkich rodzajach postępowań restrukturyzacyjnych.